Самарали ташриф: қардош мамлакатлар ўртасидаги муносабатлар янги босқичга кўтарилди
Қасим-Жомарт Тоқаевнинг Озарбайжонга давлат ташрифи ўзига хос тарзда ўтди. Бу туркий давлатларнинг илиқ муносабатлари ва ҳақиқий ҳамкорлигини кўрсатди, дейиш мумкин. Давлат ташрифининг биринчи куни одатий расмий услубда – музокаралар, муҳокамалар, учрашувлар, ҳужжатлар имзоланиши билан ўтган бўлса, иккинчи куни бутун дунё икки Президентнинг бир-бирига бўлган алоҳида меҳрини кўрди. Илҳом Алиев меҳмонни Фузулий аэропортидан кутиб олди, машинани ўзи ҳайдаб, ҳудудни айлантириб чиқди, эҳтимол ҳурмат ва эҳтиром рамзи бўлса керак. Хўш, Давлат раҳбарининг ташрифи қандай самара берди? Каzinform эксперт хулосасини тақдим этади.
Ўрта коридорнинг аҳамияти
Қозоғистон стратегик тадқиқотлар институти бош эксперти Болат Ауелбаевнинг айтишича, Президентнинг Озарбайжонга ташрифи самарали бўлди. Улар орасида “Бир макон, бир йўл” ва “Ўрта йўлак”нинг аҳамияти ортди.
“Давлат раҳбарларининг Бокудаги матбуот брифингидаги маърузасига кўра, улар учрашув якунларидан қониқиш ҳосил қилган. Аммо дипломатик гап-сўзларни бир четга суриб, батафсил гапирадиган бўлсак, Қозоғистон ва Озарбайжон бир-бирига қарам ва қарамлик ҳар икки томонга ҳам ижобий таъсир кўрсатади, дейиш мумкин. Ҳозир икки давлат глобал иқтисодий лойиҳалар ўртасида. Хитойнинг “Бир макон, бир йўл” ташаббуси, транспорт ва энергетика коммуникацияларини ривожлантириш бўйича Европа дастурлари, шунингдек, Туркиянинг “Ўрта йўлак”ни амалга ошириш лойиҳасига алоҳида эътибор қаратмоқда”, — деди Болат Ауелбаев.
Қозоғистон Стратегик тадқиқотлар институти бош эксперти Адил Каукенов ҳамкасбининг фикрига қўшилади ва “бир нечта минтақалар ушбу йўналиш орқали ўзаро алоқа нуқтасини топган”, деб ҳисоблайди.
“Озарбайжон нафақат икки томонлама муносабатлар, балки йирик минтақавий ва қитъавий лойиҳалар нуқтаи назаридан ҳам катта қизиқиш уйғотмоқда. Президент таъкидлаганидек, бу Каспий денгизи туби орқали оптик толали алоқа ўрнатишдир. Бугунги кунда йирик лойиҳалардан бири Транскаспий йўли ёки Ўрта йўлакдир. У нафақат бир қатор давлатларни, балки минтақаларни ҳам боғлайди. Ўрта йўлак, биринчи навбатда, Шарқий Осиёдаги портлар ва ишлаб чиқариш майдончаларини Европа ва Яқин Шарқ билан боғлайдиган янги йўналишдир. Шу боис, ушбу йўналиш орқали бир неча ҳудудлар дарҳол ўзаро мулоқот нуқтасини топди”, — деди Адил Каукенов.
Эслатиб ўтамиз, Қасим-Жомарт Тоқаев ва Илҳом Алиев Қозоғистон ва Хитойнинг Сиань шаҳридаги янги транспорт-логистика марказини тарк этиб, “Апшерон” вокзалига контейнер блокли поезд келиши муносабати билан ташкил этилган Транскаспий халқаро транспорт йўналиши маросимида телекўприк орқали иштирок этган эди. Давлат раҳбари маросимдаги нутқида бугунги глобал геосиёсий беқарорлик шароитида Евроосиёнинг янги транспорт-логистика тизими яратилаётганини таъкидлади. Президентнинг таъкидлашича, бу жараёнда Қозоғистон ва Озарбайжон ўртасидаги яқин ва муваффақиятли ҳамкорлик муҳим ўрин тутади. Биргаликдаги саъй-ҳаракатлар туфайли икки давлатнинг савдо-иқтисодий салоҳияти мустаҳкамланмоқда.
Эслатиб ўтамиз, жорий йилнинг 28 февраль куни Сиань шаҳрида Қозоғистон терминали очилиб, Хитой-Қозоғистон-Озарбайжон йўналиши бўйича биринчи поезд қатнови йўлга қўйилган эди.
“Бироқ шуни таъкидлаш керакки, Қозоғистон ҳам, Озарбайжон ҳам транспорт ва транзит имкониятларини фаол ривожлантирган. Маълумки, Қозоғистоннинг “Нурли йўл” дастури доирасида миллий темир йўл ва автомобиль йўллари яхши ривожланган. Ҳозир мамлакатимизда ушбу дастурнинг иккинчи босқичи амалга оширилмоқда. Озарбайжон Боку-Тбилиси-Карс темир йўлининг маълум бир қисмини қурди. Буларнинг барчаси икки давлатнинг транзит имкониятларини сезиларли даражада оширди. Шундай қилиб, Астана ва Боку Транскаспий халқаро транспорт йўналиши деб аталадиган глобал қуруқлик транспорт коммуникацияларининг муҳим бўғини ҳисобланади. Мамлакатларимиз президентларининг Озарбайжондаги музокаралари якунлари ва имзоланган ҳужжатлар шундан далолат беради”, — деди Болат Ауелбаев.
Эксперт Адил Каукенов Транскаспий йўналишининг кўлами йилдан-йилга кенгайиб бораётганини таъкидлади. Унга кўра, 2022 йилда юк ташиш ҳажми икки баробарга, 2023 йилда эса 65 фоизга ошади. Шу билан бирга, илгари ушбу йўналишда жўнатилмаган янги маҳсулотлар, масалан, Германияга нефть жўнатила бошланди. Шунга кўра, мамлакат раҳбарлари товар айланмасини 10 миллион тоннага етказиш вазифасини қўйди. Хитой эса бу маршрутнинг асосий мижозидир.
“Хитой бу борада Қозоғистон ва Озарбайжоннинг ҳам мижози бўлиб, янги бозорларга чиқиш учун Шимолий, Жанубий ва Марказий йўналишларни ривожлантиришдан манфаатдор томон дейиш мумкин. У Европа ва Яқин Шарқ каби янги ва анъанавий ҳудудларни қуруқлик орқали етказиб беришнинг нархи, хавфсизлиги ва бошқа афзалликларини таклиф қилувчи янги йўналишлар бўйлаб алоқани мустаҳкамламоқчи”, - деди Адил Каукенов.
Қозоғистон-Озарбайжон сармоя жамғармаси ташкил этилади
Қозоғистон ва Озарбайжон Олий давлатлараро кенгашининг биринчи йиғилишида савдо-иқтисодий, сармоявий, нефть-газ, транспорт ва логистика соҳаларида ҳамкорликни мустаҳкамлаш, шунингдек, қайта тикланувчи энергия манбалари, рақамли алоқа ва алоқа соҳасида ҳамкорликни ривожлантириш масалалари, маданий-гуманитар йўналишлар кўриб чиқилди. Шу билан бирга, эксперт Болат Ауелбоев республикалар ўзаро муносабатларни сармоя киритиш нуқтаи назаридан ривожлантираётгани, кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришга ҳам эътибор қаратилаётганини таъкидлади.
“Бу Қозоғистоннинг ғарбий минтақаси ва Шарқий Зангезур иқтисодий зонаси ҳамда Озарбайжоннинг Қорабоғ иқтисодий зонаси ривожланиши шароитида муҳим аҳамиятга эга бўлишини тахмин қилиш мумкин. Президент Илҳом Алиев инаугурация маросимида Қорабоғ иқтисодининг тикланишига урғу берди. Айтиш жоизки, бу ҳудуднинг агросаноат мажмуаси ва туризмни ривожлантириш борасидаги истиқболи катта. Қорабоғ "қора боғ" деган маънони англатади. Тупроқ унумдор, об-ҳаво қулай. Келажакда унинг ривожланиши ҳар икки томон учун ҳам фойдали бўлади. Мамлакатлар қишлоқ хўжалиги соҳасида ҳамкорликни йўлга қўйиши мумкин”, — деди Болат Ауелбаев.
Мутахассис Қозоғистон шимолий вилоятлардан ғалла ва ун, Озарбайжон эса ғарбий ҳудудимизни қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари билан таъминлаши мумкинлигини таъкидлади. Агар тадбиркорларимиз Озарбайжонда қишлоқ хўжалиги лойиҳаларини ривожлантиришдан манфаатдор бўлса, бу ишбилармонлик нуқтаи назаридан яхши истиқбол бўлади, шунингдек, Қозоғистонни зарур қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари билан таъминлаш ва миллий озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашга ҳисса қўшади.
Икки томонлама муносабатларнинг мустаҳкамланишини Каспий денгизида “яшил энергия”нинг ривожланиши билан ҳам изоҳлаш мумкин. Эксперт Болат Ауелбаев шамолдан электр энергияси ишлаб чиқаришни ривожлантириш учун улкан ресурслар мавжудлигини таъкидлади. Бундай имкониятлардан фойдаланиш зарур, ҳозирданоқ Қозоғистон томонидан ҳам, Озарбайжон томонидан ҳам йирик лойиҳалар ишлаб чиқилмоқда.
“Иқлим ўзгариши бўйича доиравий конвенция (CОР-29) иштирокчиларининг 29-конференцияси жорий йилнинг ноябрь ойида Бокуда бўлиб ўтади. Бу иқлим ўзгаришига қарши курашиш, иссиқхоналар чиқиндиларини камайтириш ва иқтисодиётни “яшил технологиялар”дан фойдаланишга ўтказишга қаратилган жуда муҳим ва кенг кўламли чорадир. Шунингдек, Қозоғистон ва Озарбайжон учун инновацион ишланмалар, қайта тикланувчи энергия манбаларини ривожлантириш ва Европа Иттифоқи мамлакатларига экспорт қилиш масалаларини фаолроқ муҳокама қилиш, “яшил энергия” соҳасида қўшма лойиҳаларни бошлаш имкониятларини очади, дея хулоса қилди эксперт Болат Ауелбаев.
Эслатиб ўтамиз, Қасим-Жомарт Тоқаев мазкур анжуманда иштирок этиш таклифини бажонидил қабул қилганини маълум қилганди.
“Бундай тадбирнинг ўтказилиши Озарбайжон давлати ва унинг дипломатияси учун муҳим тарихий ютуқдир. Саммит долзарб иқлим муаммоларини ҳал этиш ва глобал ҳамкорликни мустаҳкамлаш нуқтаи назаридан жуда муҳим. Боку бу вазифани адо этишига шубҳа йўқ”, — деди давлат раҳбари Қозоғистон ва Озарбайжон Олий давлатлараро кенгашининг биринчи йиғилишида.
