Россиянинг G8га қайтиши ҳақидаги Трамп баёноти ортида нима бор
Дональд Трамп томонидан эълон қилинганидек, Россия иштирокида G8 форматининг қайтиши унга қарши санкцияларнинг бекор қилинишини назарда тутади. Ҳар қандай музокаралар давомида бу асосий муҳокама мавзуси бўлиши аниқ, деб хабар беради Кazinform агентлигининг халқаро шарҳловчиси.
Трампнинг тактик ҳаракати
АҚШ президенти Дональд Трампнинг ташқи сиёсатга оид кўплаб баёнотлари орасида диққатга сазовор бири Россиянинг G8дан чиқарилиши ўзидан олдинги президентлардан бири Барак Обаманинг хатоси бўлганлиги ҳақидаги баёнотидир. Трампнинг фикрича, Россия “столда ўрин эгаллаши керак”. Албатта, бу баёнот Америка президентининг Москва билан муносабатларни ўрнатишга қаратилган кўплаб бошқа ҳаракатлари қаторидадир.
Хусусан, 11 февраль куни унинг Яқин Шарқ бўйича махсус вакили Стив Уиткоффнинг Россияга ташрифи ва Украинанинг НАТОга аъзо бўлишдан бош тортгани, Трамп ва Путиннинг Саудия Арабистонида бўлиши мумкин бўлган учрашувига тайёргарлик кўриш ҳам шулар жумласидандир. Табиийки, содир бўлаётган воқеаларнинг аксарияти саҳна ортида қолмоқда.
Аммо умуман олганда, Трамп Путин билан кўп масалаларда келишувга эришишга уринаётгани аниқ ва бу фақат Украинадаги можаро эмас. Америка президентининг оммавий баёнотлари музокаралар жараёнининг бир қисмидир. Унинг учун бу тактик ҳаракат ҳисобланади.
Трамп баланд овозда баёнот беради ва шу билан жараён иштирокчиларини қийин аҳволга солиб қўяди. Улар нима бўлаётганига қандайдир тарзда жавоб беришлари керак, гарчи бу оддий музокаралар амалиётидан ташқарига чиқса ҳам. Лекин, эҳтимол, энг муҳими, Трампнинг ҳамкасблари кейин унга ёки унинг вакилларига ёпиқ форматда мурожаат қилишади ва у нимани назарда тутганини ва бу аслида музокаралар жараёнига қандай боғлиқлигини аниқлашга ҳаракат қилишади.
Бу қайсидир маънода Трампни яхшироқ мавқега келтириши мумкин. Бунда жиддий хавф мавжуд бўлса-да, яъни қайсидир нуқтада унинг баёнотлари энди жиддий қабул қилинмайди. Классик вазият Канада билан содир бўлди. Аввалига Трамп у Қўшма Штатлардаги 51-штат бўлишини айтди, кейин Канада импортига 25 фоизлик божлар киритди, кейин эса эртаси куни уларни бекор қилди. Чунки Канада гўёки мигрантлар ва фентанил контрабандасига қарши кураш учун пул ажратган, аммо айнан қачон амалга оширилганлиги шубҳали бўлиб қолмоқда.
Яна бир мисол, Трамп фаластинликларни Ғазо секторидан ҳайдаб, у ерда курортлар қуришини айтган эди. Мумкин вариантлар орасида Сомали, Миср ва Иордания бор эди. Аммо гап бу давлатлар ҳақида эмас, Форс кўрфазидаги араб монархиялари қандай фикрда бўлиши ҳақида. Балки бу вазиятда Трамп улар билан музокараларда кучлироқ позицияга эга бўлишни хоҳлаган.
Россиянинг G8га қайтиши даргумон
Характерли жиҳати шундаки, Трамп бу услубни босим омили сифатида ҳам, шу билан бирга, музокара олиб бораётган контрагентга илтифот ишораси сифатида ишлатади. Айнан шу маънода унинг Россия G8га қайтиши кераклиги ҳақидаги баёнотини кўриб чиқиш керак. Шубҳасиз, айни босқичда бу даргумондир. Дунёнинг етакчи капиталистик давлатларининг ушбу ташкилотининг бошқа аъзолари, ҳеч бўлмаганда, Россия ва шартли коллектив Ғарб ўртасидаги муносабатлардаги асосий муаммолар ҳал этилмагунча, бу қадамга қарши бўлади.
G7 таркибига худди шу Канада, шунингдек, Германия, Франция, Буюк Британия ва Италия киради. Япония алоҳида ўрин тутади. Европаликларнинг Россияга ҳам, Трампнинг ўзига ҳам саволлари борлиги аниқ. Кейингисига АҚШ ва Европа Иттифоқи ўртасидаги муносабатларни тушуниш контекстида. Бу Мюнхен Хавфсизлик конференцияси ва АҚШ вице-президенти Жей Вэнснинг демократия қадриятларини турлича тушунишини таъкидлаб, европаликларни қаттиқ танқид қилган нутқидан кейин айниқса долзарб бўлди.
Аммо Трамп шу йўл билан Россияга, образли айтганда, унга дунёнинг етакчи давлатлари сафига қайтиши мумкин бўлган келажакнинг маълум қиёфасини кўрсатмоқчи бўлаётгани ҳам аниқ. Аслини олганда, у шу тариқа парда ортида қаердадир музокаралар позициясини мустаҳкамламоқда, жумладан, Москвани қандайдир ён босишга ундаш учун.
Трампга тезда муваффақият керак. Аммо у ўз ҳаракатларини 2021 йилда Афғонистондан Америка қўшинларини олиб чиқиб кетиши билан солиштиришга имкон берадиган ўзгаришларга ҳам йўл қўя олмайди. Шунинг учун унинг вакиллари вақти-вақти билан турли хил баёнотлар билан чиқишади. Масалан, худди шу Вэнс 14 февраль куни The Wall Street Journal газетасига берган интервьюсида Россия президентига босим ўтказиш учун “босимнинг иқтисодий воситалари ва, албатта, ҳарбий босим воситалари” борлигини айтди. Газета сарлавҳаси: Америка қўшинларини Украинага юбориш "музокаралар столида қолмоқда", бу вице-президентнинг сўзлари билан солиштирганда бир хил эмас. Вэнснинг айтишича, газета унинг сўзларини нотўғри талқин қилган ва "вазиятни абсурд" деб атаган.
Аммо бу ерда энг муҳими, "ҳарбий босим воситалари" сўзлари эшитилди. Бу даражада хатолар кам учрайди. Шу сабабли, Вэнcнинг бу сўзлари махсус Россия томонига қаратилган деб тахмин қилиш мумкин, кейин бу ҳам босим воситаларидан биридир. Қайсидир маънода, бу ҳали ҳам яхши полициячи ва ёмон полициячи ҳақидаги ҳикоя бўлиб, агар музокаралар саҳна ортида бўлса, ҳар доим долзарб бўлади.
Бу ерда шуни таъкидлаш керакки, Трамп парда ортидаги келишувларни афзал кўради, чунки у етакчи типидаги сиёсатчи бўлиб, бу Ғарб демократиялари учун хос бўлмаган, улар учун институтлар ва қадриятлар муҳимроқдир. Шунинг учун ҳам Европа Иттифоқи ва АҚШ бу йиллар давомида Украинани қўллаб-қувватлади, чунки улар Россияга қарши урушни қадриятлар нуқтаи назаридан кўриб чиқдилар. Аммо Трамп учун бу унчалик аҳамиятли эмас.
Унинг учун ғалаба кўринишидаги натижа муҳимроқдир, у кучлироқ, чаққонроқ, айёрроқ ва бошқалар томонида бўлиши керак. Бу ерда қадриятлар ва институтлар учун алоҳида жой йўқ. Улар фақат Трампнинг йўлида бўлишади. АҚШ президентининг Украина бўйича махсус вакили Кит Келлог Мюнхендаги конференцияда Европа Украина учун тинчлик столида ўрин бўлмаслигини, гарчи унинг манфаатлари инобатга олинишини таъкидлагани характерлидир. Бунинг сабаби, АҚШ ва Россия ўртасидаги музокаралар шахслар даражасида бўлиб ўтмоқда ва Европа ўзининг қадриятлари ва институтларига устуворлиги билан фақат Трампга тўсқинлик қилади.
Музокараларда аргумент сифатида санкцияларни бекор қилиш
Масалан, Россияга қарши санкцияларни бекор қилиш масаласида. Трамп учун музокаралар чоғида санкцияларни бекор қилиш мумкин бўлган аргументдир. Агар у Россия иштирокида G8 форматига қайтиш ҳақида гапирса, бу унга қарши санкцияларни бекор қилишни назарда тутади. Бу ҳар қандай музокаралар давомида асосий муҳокама мавзуси бўлиши аниқ. Чунки Россия иқтисодиёти санкциялар туфайли оғир аҳволга тушиб қолгани ва уларнинг бутунлай бекор қилинишини истайди. Аммо Европа учун бу қийин бўлади. Унинг учун ва, албатта, Украина учун у муҳокама қилишни истаган жуда кўп нозик масалалар мавжуд. Бунга газ бозори, асосан Европада жойлашган Россиянинг музлатилган активлари ва бошқалар киради.
Бугунги кунда 2 триллион долларлик ЯИМга эга Россия иқтисодиёти асосан глобал иқтисодиётдан ажратилган. Унинг ташқи савдоси кўплаб санкциялар билан чекланган ва импорт ва экспорт учун логистика харажатларини оширишни талаб қилади. Агар биз худди шу G8 формати ҳақида гапирадиган бўлсак, унда Россия ушбу ташкилотга аъзо мамлакатлар ЯИМнинг тахминан 4 фоизига эга бўлади. ЯИМ бўйича Россия иқтисодиёти тахминан 2,27 триллион долларни ташкил этган энг кичик G8 иқтисодиёти Италияга тенг.
Умуман олганда, Россия, албатта, иқтисодий муносабатлардаги статус-квога қайтишни хоҳлайди. Трамп буни амалга ошириш учун кўп иш қилиши мумкин. Биринчи босқичда, Москва учун ҳеч бўлмаганда президент Жо Байденнинг Россия танкер флотига қарши сўнгги санкцияларини олиб ташлаш муҳим бўлар эди. Молиявий операцияларни амалга оширишдаги чекловларни ҳам эслашимиз мумкин. Буларнинг барчаси эвазига Россия Трампга ён беришлари мумкин. Гап шундаки, у ўзи ён беришга тайёрми ва буни Европа иштирокисиз қандай амалга оширади.
Шундай қилиб, вазият ноаниқ. Трамп Саудия Арабистонида бўлиб ўтадиган учрашувда қандайдир натижага эришишга ҳаракат қилади. Аммо уч йил давомида бу қарама-қаршиликлар чигаллиги шу қадар қаттиқ боғланганки, уни Буюк Александр Кичик Осиёдаги Гордий шаҳрида қилганидек, бир зарба билан кесиб бўлмайди. Эски дунёга қайтиш деярли мумкин эмас, гарчи Трамп бошқача фикрда бўлса ҳам.
Аввалроқ Трампнинг қатор давлатлардан импорт қилинадиган товарларга божларни оширганлиги жаҳон иқтисодиётида янги воқеликни юзага келтириши, бу эса бутун дунё бўйлаб товарлар нархи ва етказиб берилишига таъсир қилиши ҳақида ёзган эдик.
