Покистон Қозоғистонга Араб денгизига чиқиш учун энг қисқа йўл таклиф қилиши мумкин - Элчи
ASTANА. Кazinform - Қозоғистон Покистонда ишлаб чиқарилган жарроҳлик асбобларини бошқа давлатлардан реекспорт қилиш йўли билан 10 баравар қимматга сотиб олади. Қозоғистон бизнеси воситачиларни йўқ қилиш учун тўғридан-тўғри импорт қилишни бошлаши мумкинми? Бу мамлакат Ҳиндистондан бошланадиган дарёлар сувидан қандай самарали фойдаланади? Шу ва бошқа саволларга Покистон Ислом Республикасининг Қозоғистондаги Фавқулодда ва Мухтор Элчиси Науман Башир Бхатти Кazinform мухбири билан суҳбатда жавоб берди.
– Жаноб Элчи, Покистон ва Қозоғистон ўртасидаги савдо айирбошлаш ҳажми гоҳ кўпайиб, гоҳ пасаймоқда. Бунга геосиёсий шароитлар таъсир қиладими?
- Геосиёсатдаги динамика ва тенденциялар ҳақиқатан ҳам савдо-иқтисодий интеграцияга таъсир қилади. Зеро, геосиёсат ҳар қандай минтақа ёки давлатнинг тинч ҳаёти ва барқарорлигига, маҳсулот таннархи ва таъминот занжирлари хавфсизлигига таъсир қилади. Покистон ва Қозоғистоннинг умумий чегараси йўқлигини ҳисобга олсак, Афғонистонда тинчлик ва барқарорлик ҳар икки томон учун яқин муносабатлар ўрнатишнинг асосий масаласидир. Бироқ, ўзаро товар айирбошлаш босқичма-босқич бўлса-да, ўсиб бормоқда. Айтилишича, умумий товар айирбошлаш ҳажми икки давлатнинг реал салоҳиятидан паст. Бу ҳажмни ошириш имконияти ҳали ҳам бор. Сўнгги пайтларда Афғонистондаги сиёсий вазият ва хавфсизликнинг яхшиланиши муносабати билан, Покистон миллий логистика компанияси Афғонистон ва Хитой орқали Қозоғистонга юк ташишни бошлаши муносабати билан 2023 йил июль ойидан ноябрь ойигача бўлган даврда ўзаро товар айирбошлаш ҳажми ошганини кўрамиз.
– Маълумки, икки давлат ўртасида савдо айланмасининг уч йўналиши мавжуд. Покистон томони учун ушбу учта йўлдан қайси бири хавфсизроқ ва фойдалироқ?
– Покистон ва Қозоғистон ўртасида юк ташишнинг энг қисқа ва арзон йўналиши Қорақўрим автомобиль йўли, яъни Хитой ва Қирғизистон ҳудудидан ўтувчи йўлакдир. У Покистон, Қозоғистон, Хитой ва Қирғизистон ўртасидаги “Транзит ташиш бўйича тўрт томонлама шартнома” деб ҳам аталади. Ушбу йўналиш орқали товарларни контейнерга солиб, юк машинасида ташиш мумкин. Карачи ва Алмати ўртасидаги бир неча чегарани кесиб ўтганига қарамай, юкларни қайта юклашга ҳожат йўқ. Шунинг учун бу анча хавфсиз, ишончли ва тежамкор йўл. Аммо бу йўналиш ишламаяпти, чунки Хунжраб ўтиш жойи 4 ой қисқа муддатга ёпилган. Яқинда Хитой ва Покистон Қорақўрим йўналишини сақлаб қолиш учун ҳаракат қилишга келишиб олди. Зеро, бу йўналиш Покистон-Хитой иқтисодий коридорининг бир қисмидир. Унинг сақланиб қолиши Покистоннинг нафақат Хитой билан, балки Қозоғистон билан ҳам муносабатларини мустаҳкамлайди. Бу борада тилга олинган тўрт томонлама шартномани янада мустаҳкамлаш устида ишлашимиз керак.
Суҳбатимиз аввалида Афғонистон-Ўзбекистон йўналиши ҳақида гапириб бердим. Афғонистон темир йўл тармоғи Қозоғистон билан темир йўл алоқасини ҳам сезиларли даражада яхшилаши мумкин.
– Ақтўбедаги темир йўл тўсинлари заводи билан музокаралар бошлангани ҳақида маълумотлар бор. Қандай маҳсулот ва қанча пул олишни хоҳлайсизлар?
— Яқинда Покистон темир йўллари вазири ўринбосари Қозоғистонга келиб, Қозоғистон Транспорт вазирлигидаги ҳамкасблари билан учрашди. Ўша пайтда Транс-Афғон темир йўлларини бирлаштириш ташаббусининг турли механизмлари ҳам муҳокама қилинган. Ҳозирда икки томон транспорт соҳасида ҳамкорликнинг турли йўналишларини ўрганмоқда. Умид қиламанки, бу ўз мевасини беради.
— Покистон Қозоғистонга яқин бўлса-да, асосан Украинадан ғалла олади. Ғалламиз сифатига ишонч камми?
- Буғдой уни покистонликларнинг асосий озиқ-овқатларидан биридир. Ҳа, Покистон Украинадан буғдой экспорт қилади, бу осонроқдир. У ердан бизга буғдой денгиз орқали келтирилади. Шунга кўра, битта жўнатмада катта ҳажмни етказиб бериш мумкин. Бу унинг нархини арзонлаштиради. Покистон ўтган йили G2G (давлатдан давлатга шаклида шартнома тузиш) асосида Россиядан денгиз орқали буғдой экспорт қилган. Қозоғистондан буғдой олиб келиш имкониятларини ҳам ўргандик. Аммо ер усти транспорти логистикаси нархи жуда қиммат ва рақобатдош эмас. Агар логистика харажатлари камайтирилса ва импорт G2G асосида амалга оширилса, Покистон Қозоғистондан буғдой етказишни ҳам кўриб чиқиши мумкин.
- Покистон ва Ҳиндистон ўртасида трансчегаравий дарёлар борлигини биламиз. Дарё сувининг 40 фоизи ташқаридан келадиган Қозоғистон учун бу йўналишдаги тажрибалар жуда муҳим. Деҳли ва Исломобод қандай қилиб трансчегаравий дарёларни баҳам кўради? Қозоғистонга қандай ижобий тажриба таклиф қила оласиз?
- Жаҳон банки Покистон ва Ҳиндистон ўртасида 1960 йилда имзоланган Ҳиндистон сув шартномасида ҳам иштирок этади. Ушбу шартнома 6 та трансчегаравий дарёдан биргаликда фойдаланиш ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилайди. Хусусан, булар Ҳинд, Желум, Ченаб, Сатлеж, Беас ва Рави дарёларидир. Шартнома доирасида доимий фаолият юритувчи сув комиссияси ташкил этилди. Ўша комиссия доирасида икки давлат сувдан фойдаланиш бўйича маълумот алмашади ва ҳамкорлик қилади. Шартнома шартларини турлича талқин қилиш ёки бажармаслик каби низолар ҳам ушбу комиссия томонидан ҳал қилинади. Бу шартнома икки давлат ўртасидаги мураккаб муносабатларга қарамай, сув соҳасидаги энг муваффақиятли ва ҳаётий халқаро шартнома ҳисобланади. Қозоғистон ҳам Покистон сингари дарёлар этагида жойлашган.
Мен тушунганимдек, Қозоғистонда Россия Федерацияси билан трансчегаравий дарёлардан фойдаланиш бўйича ҳамкорликни ривожлантириш бўйича ўзаро ҳамкорлик механизмлари мавжуд.
- Қозоғистон Покистон портларидан Араб денгизи орқали Африка давлатларига кириш эшиги сифатида фойдаланмоқчи. Ушбу лойиҳа қанчалик амалга оширилиши мумкин? Эроннинг Бандар-Аббос портида Қозоғистон павильонини қуриш арафасида. Покистон бунинг учун Қозоғистонга ер ажрата оладими?
- Покистон Қозоғистонга Араб денгизига энг қисқа йўлни таклиф қилади. Исломобод ҳар доим Қозоғистон билан турли йўллар ва бир неча йўналишда муносабатларни мустаҳкамлашга ҳаракат қилиб келган. Биз бу йўналишда ҳар икки томондан ишлаяпмиз. Қозоғистонга Покистон портларида терминал ёки павильон очиш бўйича аниқ таклиф ёки сўров келиб тушгани йўқ. Лекин ҳозиргина айтганимдек, Покистон ҳамкорлик учун доим очиқ. Агар шундай таклиф бўлса, илтимосни ижобий кўриб чиқишга тайёрмиз. Фурсатдан фойдаланиб, Покистонда инвестицияларни мувофиқлаштирувчи кенгаш ташкил этилганини, у сармоя киритишнинг устувор йўналишларини белгилаб берганини алоҳида таъкидлаб ўтишим керак.
– Покистонда ишлаб чиқарилган жарроҳлик асбобларини бошқа давлатлардан реэкспорт қилиш орқали 10 баробар қимматга сотиб оламиз. Қозоғистон ҳукумати ўртада воситачи бўлмаслик учун қандай чоралар кўриши керак? Қозоғистон ҳудудида бу йўналишда қўшма корхона очиш Исломобод учун қанчалик даражада қизиқарли?
– Бизда ишлаб чиқарилаётган жарроҳлик асбоблари юқори сифатга эга бўлиб, бутун дунёга экспорт қилинмоқда. Бундай саноат тармоқлари асосан Сиалкот шаҳрида тўпланган. Бу шаҳарда жарроҳлик асбоблари ишлаб чиқаришнинг бутун кластери шаклланган. Таъминот занжири, ишчи кучи ва хомашё базаси тўлиқ ташкил этилган. Шу нуқтаи назардан, икки мамлакат хусусий компаниялари ўртасида қўшма корхона ташкил этиш ғояси жуда қизиқ ва ўрганишга арзийди. Кейинчалик бундай ишлаб чиқариш кўламини кенгайтириш ва бутун Евроосиё иқтисодий иттифоқи ва ундан ташқари бозорга чиқиш мумкин эди. Покистонда етарлича ишчи кучи бор. Бу салоҳиятдан Қозоғистон билан қўшма корхоналарда фойдаланиш мумкин.
- Қозоғистоннинг Покистонга экспорт қиладиган 5 та энг яхши товарлари ва у ердан бизга импорт қилинадиган энг яхши 5 та товарлар қайсилар?
– Қисқаси, Покистондан Қозоғистонга энг кўп экспорт қилинадиган маҳсулотлар қаторига гуруч, дори-дармон ва фармацевтика маҳсулотлари, брезент мато, хурмо, анжир, манго, апельсин каби цитрус мевалар киради. Қозоғистондан ловия ва нўхат, қайта ишланмаган рух, олтингугурт, минерал моддалар, ип импорт қиламиз.
- Суҳбатингиз учун раҳмат.
Фото: Адилет Биримқулов/Кazinform Суҳбатдош: Есимжан Нақтибай
