Павлодардаги эски савдо уйи ўрнида ҳозир нима турибди
Павлодарнинг эски қисмида кичик миноралари, темир панжаралари ва қалқонлари бўлган гўзал бино бор. У 120 йилдан кўпроқ вақт олдин қурилган. Турли вақтларда бу ерда савдо марказлари, новвойхона ва ҳатто касалхона ҳам бўлган. Бугунги кунда у вилоят тарихий-ўлкашунослик музейи ҳисобланади, деб хабар беради Каzinform.
Бинонинг тарихи жуда қизиқ. Кўплаб шаҳар афсоналари бу жой билан боғлиқ. Шунингдек, у арвоҳлар ва махфий туннеллар ҳақидаги афсоналарни ўз ичига олади.
Очиғини айтганда, вилоят тарихий-ўлкашунослик музейи бир-бирига боғланган иккита бино. Ўнг томонда машҳур савдогар Артемий Деровнинг савдо қаторлари, чап томонда савдогар Филатовнинг бурчак миноралари жойлашган уй. Бир вақтлар бу ерда биринчи шаҳар телеграфи жойлашган. Музей иккита бинодан иборат эканлигини тушуниш қийин.
“Бизнинг идораларимиз ва музей маъмурияти жойлашган жой бир пайтлар почта-телеграф бўлими бўлган. Шаҳардаги биринчи телефон шу ерда ўрнатилгани боис кўча Телеграфная деб аталган. Музей биноси республика аҳамиятига молик архитектура-тарихий ёдгорлик ҳисобланади. Сартарошхона, почта-телеграф, ошхона, новвойхона, сут саноати техникуми, уруш йилларида эвакуация касалхонаси ҳамиша шу ерда жойлашган эди”, – дейди музей ходими.
Артеми Деровнинг савдо уйи 1901 йилги даҳшатли ёнғиндан омон қолган саноқли бинолардан биридир. Ўша пайтда 400 дан ортиқ уй, ёғоч масжид ва черков ёниб кетган. Савдогар Деровнинг тош уйи сақланиб қолган.
Ёнғин савдо жойларига яқинлашганда, савдогар ертўладан ароқ бочкаларини чиқариб, одамлардан ёрдам сўраб, ўрнига спиртли ичимликлар таклиф қилган. Ёрдамга келганлар савдогарларга бино томига кигиз қўйиш ва ёнғинга қарши сув пуркагичдан сув қуйишда ёрдам беришлари керак бўлган. Бу ҳақда қадимий Павлодар ҳақидаги эслатмалар муаллифига шаҳар аҳолиси айтиб беришган. Артеми Деров шунчаки савдогар эмас, бир вақтлар шаҳар бошлиғи ҳам бўлган.
Унинг дўконларида галантерия, тўқимачилик, поябзал, заргарлик буюмлари, кийим-кечак ва бошқа товарлар сотилган. Бўлажак музей меъмор Батов томонидан Сибир замонавий услубида қурилган. Бино ҳақиқатан ҳам чиройли бўлиб чиқди. Деразалар, эшиклар, деворлар безатилган. Бу нафақат эстетика билан боғлиқ: бу харидорларни жалб қилишнинг бир усули эди.
Худди 120 йил олдинги каби, бинода кичик кузатув минораси мавжуд. Савдогар Артемий Деров Иртишда юк ортилган баржаларнинг туширилишини шу ердан кузатган, деб ишонилади. 50-йилларда вайрон бўлган минора бир неча ўн йиллар ўтиб архив фотосуратлари ва чизмалари ёрдамида қайта тикланди.
“2011 йилда музейда капитал таъмирлаш ишлари олиб борилгандан сўнг кузатув минораси ҳам қайта тикланди. У эскиргани учун вайрон бўлган, кейин эса архивда сақланаётган XIX аср чизмаларига кўра қайта тикланган”, – дейди музей ходими Г.Алиева.
Шаҳар билан боғлиқ афсоналардан бирида айтилишича, молларни омборларга тез етказиб бериш учун савдогарнинг уйидан Иртиш дарёси қирғоғигача ер ости туннель қазилган. Музей ходимлари бу маълумотни тасдиқламайдилар. Агар туннель ҳақиқатан ҳам мавжуд бўлса, у қўшни биноларни қуриш ва коммуникацияларни ётқизиш пайтида аниқланган бўлар эди.
Бошқа бир ривоятда айтилишича, савдогарнинг уйи ҳали ҳам эгасининг шарпаси томонидан таъқиб қилинади. Қўриқчиларнинг сўзларига кўра, тунда музей биносида тушунтириб бўлмайдиган товушлар эшитилган, таъмирлаш ишлари олиб борилаётган вақтда қурилиш зинапоялари ўз-ўзидан қулаб тушган. Шу билан бирга, музей ходимларининг таъкидлашича, бино эски, шунинг учун ҳар хил товушлар чиқиши табиийдир.
"Тахминан 10-15 йил олдин биз видеокузатувда зинапоядан тушаётган иккита нур таратган шарни кўрдик. Биз бу оптик иллюзия бўлиши мумкин деб ўйладик. Ҳатто журналистлар келиб, музейдаги арвоҳлар ҳақидаги ҳикояни суратга олишди, видеони ҳали ҳам Интернетда топиш мумкин. Кечаси навбатчилик қилган қўриқчилар ҳам қандайдир товушлар ва тушунарсиз тақиллатишларни эшитганини айтишади. Балки бино эски бўлгани учундир, билмайман. Кутубхонага олиб борувчи ёғоч зинапоя таъмирланаётганда қурилиш зинапоялари қулаб тушган. Музейда соқчилардан бошқа ҳеч ким йўқ эди. Айтишларича, уйнинг собиқ эгасига бу ерда кимнингдир масъул бўлгани ёқмаган, шунинг учун арвоҳ зинапояни итариб юборган”, – дейди музей биноси билан боғлиқ сирли воқеаларни айтиб берган ходим Гулжанат Алиева.
У биринчи марта қурилганида, у шаҳарнинг энг баланд ва энг кўзга кўринган биноларидан бири эди. Бироқ, бундай ҳудудни иситиш қийин бўлган. Шунинг учун уй марказий печка билан иситилган, печнинг мўрилари деворларга яширинган ва бутун тутун битта катта мўридан чиқиб кетган.
Ҳозир музей фондида 70 мингдан ортиқ экспонатлар мавжуд. Музей залларида ноёб палеонтологик топилмалар ва қадимий ашёлар – уч юз йиллик Венециялик ойна, соф кумушдан ясалган қадимий бош кийим ва Чикагодаги қадимий граммофонни кўриш мумкин. Аммо тарихни сақлайдиган ва унга гувоҳ бўлган бинонинг ўзини асосий экспонат деб ҳисоблаш мумкин.
Музейга кириш нархи 300 тенге, мактаб ўқувчилари учун тўлов икки баравар арзон, пенсионерлар учун кириш бепул. Инглиз, немис ва француз тилларида аудио қўлланма мавжуд.
Йилига бир марта Павлодар музейида узун навбат ҳосил бўлади. Баҳорда бу ерда ҳар йили “Музейдаги тун” тадбири ўтказилади. Масалан, ўтган йили қадимий бинонинг ертўласи “Хогвартс” сеҳргарлик мактабига, ундан бир неча йил олдин эса НКВД қамоқхонасига айлантирилган эди.
Музей залларида меҳмонларни турли даврларга оид тирик экспонатлар кутиб олди: ғор ва рицарлардан тортиб савдогар Деров ва унинг рафиқасигача. Бу ерда тематик кўргазмалар ҳам тез-тез ўтказилади. 2024 йил январь ойи бошида одатдаги кўргазмага қўшимча равишда бу ерда эски Рождество ўйинчоқлари ва табрикномаларини кўришингиз мумкин.
