Нима учун дунёда ҳукуматга қарши норозиликлар кучаймоқда
Исроилда суд-ҳуқуқ ислоҳотларига қаршилик кучайган
Исроил давлатида йил бошидан бери янги ҳукумат таклиф қилган суд-ҳуқуқ ислоҳотига қарши норозилик намойишлари давом этмоқда. Шунга қарамай, 24 июль куни парламент суд-ҳуқуқ ислоҳотини қабул қилди. Овоз беришдан кейин норози гуруҳ яна кўчага чиқди. Ҳаттоки исроиллик шифокорлар норозилик намойишида қатнашиб, 24 соат ишламай қўйди. Оқ халатлилар ўз ишларини фақат намойишчилар ва полиция ўртасидаги можаро авж олган Қуддусда давом эттирган.
Захирадагилар армиянинг мажбурий машғулотларида қатнашмаслик билан таҳдид қилмоқда, бу эса ўз навбатида Исроилнинг жанговар тайёргарлигига сезиларли таъсир кўрсатиши мумкин. 25 июль, сешанба куни кўплаб газета ва журналлар «Исроил демократияси учун мотам куни» сарлавҳаси билан чиқди.
Фото: TASS / Zuma
Якунда суд-ҳуқуқ ислоҳоти қабул қилинди, илгари ҳокимиятнинг ижро этувчи ва қонун чиқарувчи тармоқлари ўртасидаги мувозанатни сақлашда назорат вазифасини ўтаган Олий суднинг ваколатлари чекланди. Бунга қарши бўлган гуруҳ (жамоат сўровига кўра, исроилликларнинг 46 фоизга яқини) ислоҳотларни олға сураётган амалдаги ҳукумат ҳокимиятни қўлга киритди ва демократияга путур етказди, деб ҳисоблайди.
Исроилда ҳукумат ислоҳот ташаббусини бошлаган февраль ойидан бери намойишлар давом этмоқда. Намойишлар мамлакат тарихидаги энг йирик ва энг узоқ давом этган акциядир. Масалан, 26 март куни кечки пайтга қадар бутун мамлакат бўйлаб 600 мингдан ортиқ одам кўчаларга чиққан бўлса, 15 июль куни 150 мингдан ортиқ киши намойишда қатнашди.
24 июль, душанба куни Кнессетда ўтказилган овоз беришдан сўнг ўн минглаб одамлар норозилик намойиши қилиб, ҳеч қачон ҳокимият зулмига бўйсунмасликка ваъда берди.
Эслатиб ўтамиз, жорий йилнинг 4 январида Исроилнинг 37-ҳукумати қасамёд қилганидан олти кун ўтиб, янги суд-ҳуқуқ ислоҳотини жорий қилган эди. Унинг асосий мақсади Олий суд ваколатларини чеклашдир. Мамлакатда на конституция, на конституциявий суд мавжуд, шунинг учун Олий суд конституциявий назорат органи ролини ўйнаб келмоқда. Суд ҳукуматнинг ҳаракатларини назорат қилиши ва қонунга зид деб ҳисоблаган қонун лойиҳаларини қабул қилинишини блоклаши мумкин.
Ҳукумат эса Олий суд ўз ваколатларини суиистеъмол қилмоқда, деб ҳисоблайди - у парламент томонидан қабул қилинган қонунларни ўзгартиради, баъзан эса уларни умуман қабул қилмайди. Ҳукмрон «Ликуд» партиясига кўра, суд ўз манфаатларини кўзлаб иш тутмоқда ва сиёсатга аралашмоқда. Исроилнинг янги адлия вазири Ярив Левин сўзларига кўра, ислоҳот Олий суд ваколатларини чеклайди ва парламент ваколатларини кенгайтиради.
Францияда пенсия ислоҳоти қабул қилинди
Йил бошида Франция ҳукумати пенсия ёшини 62 ёшдан 64 ёшга кўтариши муносабати билан бутун мамлакат бўйлаб норозилик намойишлари ўтказилди. Мамлакат касаба уюшмаларининг маълумотларига кўра, унда 2 миллионга яқин киши қатнашган. Бироқ, бу пенсия ёшини оширишга қарши ташкил этилган биринчи митинг эмас. Франция президенти Эммануэль Макроннинг сайловолди дастурининг бандларидан бири бўлган ушбу лойиҳа 2019 йилда амалга оширилиши керак эди. Ўшанда ҳам норозилик намойиши бўлиб, 800 минг киши кўчага чиққан. Бироқ, глобал пандемия лойиҳани амалга оширишни кечиктиришга мажбур қилди. Энди, бу йил Макрон пенсия ёшини ошириш ислоҳотини қайта бошлади. Шундай қилиб, мамлакатдаги норозиликларга қарамай, жорий йилнинг апрель ойида Франция Конституциявий суди пенсия ёшини 64 ёшга кўтаришни маъқуллади.
Фото: ZUMA Wire/IMAGO
«Франция конституциявий кенгаши пенсия ёшини 64 ёшга кўтаришни кўзда тутувчи пенсия ислоҳоти тўғрисидаги қонун лойиҳасининг асосий моддасини маъқуллади», — деб хабар берди Франция телеканали.
Бироқ суд қонун лойиҳасининг қолган бандларини қабул қилмади, хусусан, 55 ёшдан ошган фуқароларни ишга қабул қилишдан бош тортган ташкилот ва корхоналарга нисбатан жарима солиш тўғрисидаги бандни маъқулламади.
Шу тариқа, Эммануэль Макрон халққа мурожаатида Францияда пенсия ёшини 62 ёшдан 64 ёшгача кўтарувчи пенсия ислоҳоти жорий йилнинг кузида кучга киришини айтди.
«Маълумки, Конституциявий суд жума куни пенсия ислоҳотини қонуний деб тан олди. Пенсия ислоҳоти кузда кучга киради», - деди у.
Францияда январ ойи охиридан бери пенсия ислоҳотига қарши оммавий норозилик намойишлари бўлиб ўтмоқда. Франция президенти Эммануэль Макроннинг сўзларига кўра, французлар инқироз даврида сифатли турмуш даражасини сақлаб қолиш ва пенсия олиш учун кўп меҳнат қилиши керак бўлади. Пенсия ислоҳоти лойиҳаси 2031 йилгача пенсия ёшини 62 ёшдан 65 ёшга босқичма-босқич оширишни назарда тутади.
Францияда яна бир намойиш
27 июнь куни Париждан 11 километр узоқликда жойлашган Нантер шаҳрида полиция патрули уч нафар ёшни олиб кетаётган машинани текшириш учун тўхтатди. Бу талабни бажаришдан бош тортган ҳайдовчи машинасини ишга тушира бошлайди, шу вақтда полициячи уни олд ойнадан отиб ўқ узади. Шундай қилиб, 17 ёшли жазоирлик ўсмир Наэль М. исмли йигит вафот этди. Воқеа ўткинчи томонидан видеога ёзиб олинган ва дарҳол ижтимоий тармоқларга тарқатилган. Бу воқеа мамлакатда ларзага сабаб бўлди ва халқ кўчага чиқди.
Намойишчилар ўсмир оқ танли бўлмагани учун ўлдирилганини таъкидлади. Расмийлар эса бунга рози эмас. Аксарият экспертларнинг фикрича, агар ҳукумат ксенофобия кўринишларига кўз юмса, ҳар қандай янги ҳодиса худди шундай оммавий иш ташлашларга олиб келиши мумкин.
Шундай қилиб, 27 июндан 28 июнга ўтар кечаси Нантер ва Парижнинг бошқа чеккаларида ёшлар ва полиция кучлари ўртасида тўқнашувлар бошланди. Намойишчилар полицияни ҳаддан ташқари куч ва ҳокимиятни суиистеъмол қилишда айблади. Дам олиш кунлари норозилик намойишлари Франциянинг бошқа шаҳарларига ҳам тарқалди - Марсель, Лион, Страсбург. Худди шундай норозиликлар қўшни Бельгия ва Швейцарияда ҳам бўлиб ўтди.
Фото: Анна Майорова © URA.RU
Намойишчиларнинг аксарияти Францияга келган муҳожирлардир, улар полицияга тош отган, машиналарни ёқиб юборган ва биноларга зарар етказган. Бундан ташқари, Нантер шаҳрида бир нечта автомобил ёқиб юборилган, жамоат транспорти бекатлари, бир нечта кафе ва дўконлар зарар кўрган. Шанбадан якшанбага ўтар кечаси ёшлар Л'Аи-ле-Роз-нинг мэри Винсент Жанбруннинг уйига ҳужум қилишди. Улар машина билан шаҳар раҳбарининг дарвозасини уриб юбормоқчи бўлган. Бу воқеа французлар орасида катта резонансга сабаб бўлди.
Бир неча кундан кейин Франциянинг кўплаб шаҳарларида вазият барқарорлаша бошлади. Полиция ходими (исми ошкор қилинмаган) ҳибсга олиниб, иш юзасидан тергов ҳаракатлари олиб борилмоқда.
Нима учун Бразилияда аҳоли кўпайди?
2023 йил Бразилияда катта можаролар билан бошланди. 8 январь куни собиқ президент Жаир Болсонаронинг ўтган йилги президентлик сайловлари натижаларини тан олмаган тарафдорлари пойтахт Бразилияда оммавий намойиш ўтказиб, полиция билан тўқнашиб, ҳукумат биноларини эгаллаб олди. Шундай қилиб, ҳужум уч соат давом этди ва якунда мамлакат ҳуқуқ-тартибот идоралари ҳукумат биноларини озод қилди.
Келинг, воқеа тафсилотларини тушуниш учун батафсилроқ бошлайлик. 2022 йил 30 октябрда Бразилияда бўлиб ўтган президентлик сайловларида Луис Инасиу Лула да Сильва ғалаба қозониб, ҳокимиятга қайтди. У 2003-2010 йилларда ҳам мамлакатни бошқарган. Номзодларнинг ҳеч бири сайловнинг биринчи босқичида етарлича овоз тўплай олмади. Фақат иккинчи турда ким президент бўлиши маълум бўлди. Сайловчиларнинг 50,9 фоизи янги президент Луис Инасиу Лула да Сильва учун овоз берган бўлса, ўша пайтдаги президент Жаир Болсонаруни қўллаб-қувватлаганлар сони 49,1 фоизни ташкил қилган. Шундай қилиб, атиги бир фоизлик фарқ билан Лула да Сильва Бразилиянинг янги президенти этиб сайланди. Кейинроқ, 22 ноябрь куни Болсонару Бразилиянинг энг юқори сайлов судига электрон сайлов қутилари тўғри ишламаётганини даъво қилиб, шикоят қилди. Бироқ унинг аризаси кўриб чиқилмади. Шу тариқа, жорий йилнинг 1 январида салкам 13 йиллик танаффусдан сўнг президентлик лавозимига қайтган да Сильва инаугурация маросими бўлиб ўтди ва у қонуний равишда ўз лавозимига киришди.
Фото: © Matheus Alves. / dpa / globallookpress
Лула да Сильва инаугурациясидан бир ҳафта ўтиб, 8 январь куни собиқ президент Жаир Болсонару тарафдорлари унинг сайловдаги мағлубиятини тан олишдан бош тортган ҳолда, пойтахт Бразилиядаги парламент ва бошқа ҳукумат биноларига ҳужум қилди. «Correio Brasiliense» хабарига кўра, собиқ президент тарафдорлари Миллий конгресс биносига бостириб кирган. Воқеа жойидан олинган суратлардан кўриниб турибдики, юзлаб одамлар тилга олинган бинога ошиқмоқда.
Намойишчилар нафақат Миллий конгрессга, балки президент саройи ва Олий суд биносига ҳам бостириб киришди. Шундай қилиб, ҳужум уч соат давом этди. Сўнгги маълумотларга кўра, полиция биноларни намойишчилардан тозалаган ва 400 дан ортиқ одамни ҳибсга олган. Полиция ходимлари намойишчиларга қарши газ, кўздан ёш оқизувчи газ ва резина ўқлардан фойдаланган. Бунга жавобан намойишчилар машиналарни ёқиб, полицияга тош отишган. Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, юришда 5 мингдан ортиқ киши қатнашган.
Британияда сўнгги йиллардаги энг йирик иш ташлашда ярим миллион киши иштирок этди
Жорий йил бошида Буюк Британия Маргарет Тетчер ҳукуматга раҳбарлик қилганидан бери энг йирик норозилик намойишларига гувоҳ бўлди. Ярим миллионга яқин ишчи миллий иш ташлашга қўшилди. Бунга инфляциянинг ўсиши ва ҳукуматнинг иш ташлашчилар учун минимал иш соатларини жорий этиш ташаббуси сабаб бўлди. Марш иштирокчилари меҳнат шароитларини яхшилаш ва маошларни оширишни талаб қилишди.
1 февраль куни Британияда минглаб мактаблар ёпилди, ўнлаб университетларда маърузалар тўхтатилди, жамоат транспорти тўхтаб қолди, 1 февралдаги намойишлар туфайли темир йўл қатнови ва кўплаб рейслар бекор қилинди.
Кейинчалик бу норозилик кучайди. Биргина февраль ойида ўқитувчилар, давлат хизматчилари, университет ва коллеж ўқитувчилари, поезд ва автобус ҳайдовчилари ва бошқа кўплаб одамлар кетма-кет 20 кун кўчага чиқди. Ҳамма иш ҳақини оширишни, меҳнат шароитларини соддалаштиришни талаб қилди. Улар ҳукмрон Консерватив партия фаолиятидан норози эканликларини билдиришган.
Видеодан кадр
Ўқитувчилар мисли кўрилмаган кенг кўламли иш ташлашда қатнашдилар ва миллионлаб талабалар мактабга бора олмадилар. Маошидан, поезд ва автобус ҳайдовчиларидан норози бўлган давлат хизматчилари ҳам норозилик билдириб, кўчага чиқди.
Буюк Британияда ўқитувчиларнинг маоши сўнгги ўн йил ичида камайди. Натижада, ўқитувчиларни жалб қилиш, рағбатлантириш ва ушлаб туриш қийинлашди. Фискал тадқиқотлар институти маълумотларига кўра, катта ўқитувчиларнинг иш ҳақи 2010 йилдан 2022 йилгача 13 фоизга камайди. Ўтган ёзда ҳукумат аксарият ўқитувчиларнинг маоши тахминан 5 фоизга ошишини эълон қилган эди. Аммо юқори нарх туфайли бу пул сезилмади. Шундай қилиб, Миллий таълим иттифоқи аъзолари иш ташлашга қарор қилишди. Шундан сўнг тиббиёт ходимлари ва бошқа ишчилар иш ташлашга чиқди.
Эҳтимол, бу йил Британия ҳукумати норозиликларга қарши қонунларни кучайтира бошлади. Ўтган ой бошидан буён мамлакатда норозиликка қарши янги чоралар кучга кирди. Ўзгаришлар биринчи навбатда магистрал йўллар ва шаҳарнинг марказий кўчаларини тўсиб қўйган табиатни муҳофаза қилувчиларнинг ҳаракатларига қарши қаратилган. Янги ўзгартиришлар полиция ходимларига намойишчиларни йўлдан мажбуран чиқаришга имкон беради.
Сенегал: халқ мухолифат етакчисининг ҳибсга олиниши туфайли юриш қилди
Африканинг яна бир давлатида норозилик ва можаролар кучайган. Бир неча кун аввал Сенегалда мухолифат етакчиси ҳибсга олинганидан кейин мамлакатда тартибсизликлар бошланган. Икки киши ҳаяжон пайтида ҳалок бўлди.
Сенегалда мухолифат етакчиси Усмон Сонко исёнда айбланиб, унинг партияси тарқатиб юборилганидан кейин тўқнашувлар бошланди. Расмийлар интернет хизматларини ҳам чеклаган.
Аввалроқ, амалдаги давлат раҳбари Маки Саланинг кескин танқидчиси бўлган Сонко келаси йилнинг февралида бўлиб ўтадиган президентлик сайловларида иштирок этиш ниятида эканини маълум қилганди. Таҳлилчилар фикрича, сиёсатчининг, айниқса, ёшлар орасида машҳурлиги ошиб бормоқда ва бу унинг ҳукмрон партиясига таҳдид солиши мумкин. Июнь ойида Сонко болаларга зўравонлик қилгани учун икки йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинди, бу эса уни сайловда қатнашишдан дисквалификация қилиши мумкин.
Маки Саланинг ўзи учинчи муддатга сайланмаслигини маълум қилган, бироқ ўз партияси номзодини қўллаб-қувватлашини айтган.
Фото: nytimes.com
Айтиш жоизки, мамлакатдаги вазият ҳамон беқарор.
Мадридда минглаб одамлар кўчаларга чиқди
Шу йилнинг январ ойида Испания пойтахтида минглаб одамлар намойишга чиқиб, ҳукумат истеъфосини талаб қилган эди. Ўнг қанот ҳаракати Испаниядаги асосий мухолиф партиялар томонидан қўллаб-қувватланди.
Фото: © Miguel Candela/SOPA Images/Sipa USA
Расмий маълумотларга кўра, Мадрид марказидаги Cибелес майдонига камида 30 минг киши тўпланган. Ташкилотчиларга кўра, намойишчилар сони бундан ҳам кўп. Уларнинг ҳисоб-китобларига кўра, Мадрид кўчаларига 700 минг норози фуқаро чиққан.
Намойиш иштирокчилари ҳукуматни хиёнатда айблаб, айирмачиларни қўллаб-қувватлаб, коалиция ҳукумати ва бош вазир Педро Санчес истеъфосини талаб қилишди.
Хусусан, улар ҳукуматнинг Испания Жиноят кодексининг бир қатор моддаларини ўзгартириш ҳақидаги қарорига қарши чиқишган. Ушбу ўзгаришлардан сўнг Каталония Мустақиллик ҳаракатининг кўплаб етакчиларининг жазо муддати анча қисқартирилди.
Бундан ташқари, намойишчилар ҳукуматнинг мамлакатни иқтисодий инқироздан олиб чиқиб, энергия ва озиқ-овқат нархлари ошишидан қутқариб қолишига шубҳа билан қарашмоқда.
Перудаги инқилоб: сиёсий характер ва намойишчиларнинг талаблари
Перу охирги йилларда сиёсий беқарорликни бошдан кечирмоқда. 2016 йилдан буён олтита давлат раҳбари ўзгарди, жумладан, 2020 йилда мамлакатда атиги беш кун ичида учта президент ҳокимиятни қўлга олди. Ҳозирги ҳолат ҳам яхши эмас. Халқаро экспертларнинг таъкидлашича, агар мамлакатда муддатидан олдин сайловлар ўтказилмаса, Перунинг инқироздан чиқиб кетиши қийин бўлади. Жорий йилнинг 15 январидан бошлаб Перунинг қатор ҳудудларида бир ой муддатга фавқулодда ҳолат жорий этилди.
Фото: © Bloomberg
Республикада 7 декабрь куни бошланган норозилик намойишлари январ ойида яна кучайиб, қурбонлар сони ортди. Давлат тўнтаришига уринган собиқ президент Педро Кастильо ҳибсга олинганидан кейин мамлакатдаги вазият янада оғирлашди. Унинг тарафдорлари мамлакатнинг янги раҳбари Дина Болуартенинг истеъфосини ва муддатидан олдин сайловлар ўтказилишини талаб қилди.
2021 йил июнь ойида Перу президенти этиб сайланган Педро Кастильони лавозимидан четлаштириш учун мамлакат парламенти унга импичмент эълон қилмоқчи эди. Ваҳоланки, президент ўтган йилнинг 7 декабрида телевидение орқали қилган чиқишида парламентни тарқатиб юборишини айтган эди. Перу ҳукуматининг бир қанча вазирлари зудлик билан истеъфога чиқди ва Конституциявий суд раҳбари президентни давлат тўнтаришига уринишда айблади.
Конгресс депутатлари фавқулодда йиғилиш ўтказиб, президентга импичмент эълон қилди. 130 депутатдан 101 нафари импичментни ёқлаб овоз берди. Шундай қилиб, парламент Перу вице-президенти Дина Болуартени муваққат президент этиб тайинлади ва у қасамёд қилди.
Шундай қилиб, тахтдан туширилган Кастильо ҳибсга олинди. Олий суд ҳайъати уни фитна ва бузғунчиликда айблаб, 18 ойлик қамоқ жазосига ҳукм қилди. Бироқ Кастильо бу айбловларга қўшилмаган ва мамлакатнинг қонуний президенти бўлиб қолишини маълум қилган.
Кастильо тарафдорлари унинг истеъфосида мухолифатдаги сиёсий элита, ҳарбийлар ва полицияни айблади. Намойишчилар Дина Болуартенинг истеъфосини, Конгрессни тарқатиб юборишни ва таъсис мажлиси ташкил этишни талаб қилмоқда.
Норози гуруҳнинг асосий талаби янги умумий сайловлар ўтказиш. Перунинг амалдаги президенти Дина Болуарте эса 2024 йил апрель ойида мамлакатда муддатидан олдин сайловлар ўтказиш тўғрисидаги қонун лойиҳасини парламентга юборганини айтди. Бу таклифга депутатлар ҳам маъқуллашди. Энди президентлик сайлови 2024 йилнинг баҳорида бўлиб ўтади. Бунгача мамлакатда президентлик сайловлари 2026 йилга белгиланган эди.
Умуман олганда, ҳар қандай даврда ҳам ҳукумат ва оддий халқ ўзаро келишувга эриша олмаганига кўплаб мисоллар келтириш мумкин. Буни биз ёзган узоқ ва яқин давлатлардаги норозилик намойишлари ҳам исботлаш мумкин. Аксарият ҳолларда халқ қарши бўлган қонун лойиҳалари қабул қилинганига гувоҳ бўлдик. Бироқ, одамлар буни қилишни хоҳламайдилар. Масалан, биз ёзган суд-ҳуқуқ ислоҳотига қарши қонун қабул қилинса ҳам, исроилликлар охиригача борамиз, дейишади. Қолганлари вақтга боғлиқ. Бироқ статистик кўрсаткичлар шуни кўрсатадики, ҳукуматдан норозилар сони йил сайин кўпаймаса, камаймайди...
Муаллиф: Назерке Суйиндик
