Нега «Айбын» ордени I даражасига Бауржан Момишули эмас, Сағадат Нурмағамбетов номи берилди
Апрель ойи охирида Парламент депутатлари «Айбын» орденининг уч даражасига қозоқ халқининг учта қаҳрамони номини бериш тўғрисидаги қонунга ўзгартиришларни маъқуллаган эди. Буни ўтган йили Туркистонда бўлиб ўтган Миллий қурултойда Давлат раҳбари таклиф қилган эди. Мажилис депутати Ермурат Бапи Kazinformга берган интервьюсида «Айбын» орденининг биринчи даражасига Сағадат Нурмағамбетов, иккинчи даражасига Бауржан Момишули, учинчи даражасига Рақимжан Қошқарбаев номи берилишининг аҳамиятини тушунтирди.
Мажилис депутати биринчи навбатда жаҳон тажрибасига эътибор қаратди. Унинг сўзларига кўра, ҳеч бир давлатда уч кишига бир орденнинг уч даражасига учта кишининг номини бериш анъанаси йўқ.
- Уч қозоқ қаҳрамонига «Айбын» орденининг уч даражасини беришнинг рамзий маъноси бор. Биринчидан, дунёда бир орденни уч кишига бўлиш анъанаси йўқ. Мисол учун, агар Россияни ҳисобга оладиган бўлсак, Кутузов ёки Суворов орденларининг иккала даражаси бир хил шахс номи билан аталган. Украинада Богдан Хмелницкий орденининг бир неча даражалари мавжуд бўлса-да, у бир киши номи билан аталган. Отатурк номидаги орден Туркияда ҳам шундай, - деди Ермурат Бапи.
Депутат, шунингдек, дунёда тан олинган машҳур қозоқ қаҳрамонлари кўплигини, бироқ уларнинг ҳар бирини орден билан тақдирлашнинг имкони йўқлигини таъкидлади.
- Кўплаб машҳур қозоқ қаҳрамонлари бор. Ҳар бирига орден таъсис этиш мумкин эмас. Шундай экан, Президентимизнинг бу қарори рамзий нуқтаи назардан жуда тўғри, – деди у.
Бироқ, бу қонун таклиф қилинганидан сўнг, кўпчилик қаҳрамонлар номини беришнинг маъносини сўради. Баъзи қозоғистонликлар "Нега Бауржан Момишулининг исми I даражага берилмаган" деган саволни беришди. Ермурат Бапи қаҳрамонлар номини “бериш” маъносини изоҳлади.
Орденнинг I даражасига Сағадат Нурмағамбетов номи берилганига сабаб, у қозоқ армиясининг биринчи генерали ҳисобланади. Қозоғистонда фақат иккита армия генерали бор. Бири Сағадат Нурмагамбетов, иккинчиси Мухтар Алтинбаев. Шундай экан, I даражани Сағадат Нурмағамбетовга бағишлаш баҳсларга сабаб бўлмаслиги керак. I даражали орден фақат командирларга берилади. Генералдан юқори унвонга эга бўлган ҳарбий лавозим эгалари олади. Шунинг учун I даражали «Айбын» ордени билан олий ҳарбий қўмондонлик лавозимидаги ҳарбий хизматчилар мукофотланади.
II даражанинг Бауржан Момишули номи билан аталишининг ўз сабаби бор. Бауржан Момишули урушда дивизия командири бўлганида майор унвонини олган, кейинчалик подполковник унвонини олган. II даражали «Айбын» ордени эса ўрта зобитларга берилади. Шунинг учун армиядаги ўрта унвон - полковник, подполковникга берилади. III даражали орден эса кичик зобитларга берилади. Қошқарбаев уруш йилларида капитан бўлгани учун мукофот унинг ҳарбий унвонига қараб тайинланган, - дея изоҳ берди депутат.
Қаҳрамонларни бир-бирига қарши қўйишга ҳаққимиз йўқлигини ҳам таъкидлади. Унинг айтишича, "биз буни вақт ва муайян сиёсий шароитлар билан солиштириб қарашимиз керак".
- Аммо қаҳрамонларни бир-бирига қарши қўйишга ҳаққимиз йўқ. Албатта, Сағадат Нурмағамбетов билан солиштирганда, Бауржан Момишулининг адабий шахсини кўпчилик тан олади. Шунда биз уни Сағадат Нурмағамбетовдан “юқорироқ” деб ўйлаймиз. Агар Сағадат Нурмағамбетовнинг адабий шахсини ўша даврда ёзувчилар ёки ўзи ёзганида, у жаҳон даражасидаги саркарда бўлиши мумкин эди. Шунинг учун биз буни замон ва муайян сиёсий шароит билан солиштиришга мажбурмиз. Қолаверса, Бауржонга биринчи даража берилмади, деб ҳарбий соҳада саводсизлар айтади. Биз Бауржанни Москвани ҳимоя қилгани ва Панфилов дивизиясининг полк командири бўлганлиги учун кўтарамиз. Аммо тарихий нуқтаи назардан Сағадат Нурмағамбетовга биринчи даража берилиши қонунийдир. Чунки у мустақиллик даврида Қозоғистон қуролли кучларини яратган. Мустақил Қозоғистон қуролли кучларининг биринчи тузилмаларини яратди. “Спецназ”дан (махсус кучлар – таҳр.) йирик ҳарбий тузилмагача тузилмалар яратган қўмондонлик даражасидаги фуқаро. Бауржан Момишули номини 2-даражали орденга бериш унинг мартабасини пасайтирмайди, - деди у.
Депутат ушбу орденга қаҳрамонлар номини бериш маъноси давлат органлари томонидан “тўғри тарғиб қилинмаётгани”ни таъкидлади.
Шунинг учун давлат органлари буни етарлича тушунтира олмаяпти. Ё уларда гапирадиган одам йўқ, ёки гапиришга журъатлари фаҳми йўқ. Зеро, бу уч даражали орден Қозоғистоннинг сўнгги 80 йиллик тарихига, уруш тарихига, Иккинчи жаҳон уруши тарихига берилган адолатли баҳо сифатида қаралиши керак. Бу нуқтаи назардан тарғиб қилинмаяпти, - деди у.
Қолаверса, ёшларда ватанпарварлик туйғусини оширмоқчи бўлсак, келажакда қаҳрамон номини бошқа орденларга беришни ҳам таклиф қилди. Бироқ “ҳар бир уруғ қаҳрамони” номига орден бера олмаслигимизни ҳам эслатди.
- Бу қаҳрамонлар номи билан аталган биринчи орденлардир. Юртга, айниқса, ёшларда ватанпарварлик туйғусини уйғотмоқчи бўлсак, Керей, Жанибеклардан бошлаб, юртимизни асраб-авайлаш учун курашган Абилай, Абулхайр, Қабанбай, Богенбайларни улуғлашимиз керак. Вақт ўтиши билан орден кўҳна тарихимизнинг яна уч-тўрт қаҳрамони номи билан аталиши мумкин. Биз буни тарихий нуқтаи назардан тушунишимиз лозим. Қаҳрамонларимизни қадрлаш бурчдир. Қозоқда “душман йўқ дема, душман жар остида” дейишади. Хавфли кун келганда, юртимизни, заминимизни ҳимоя қиладиган фуқароларга рағбат ва туртки бўлиши учун қаҳрамонлар номига мукофот берилиши даркор. Шу нуқтаи назардан, хасисликка йўл қўймаслигимиз керак, – дея хулоса қилди депутат.
Эслатиб ўтамиз, ўтган йили Туркистонда бўлиб ўтган Миллий қурултойда Президент Қасим-Жомарт Тоқаев «Айбын» орденининг уч даражасига қаҳрамонлар номини беришни таклиф қилган эди. Бу ҳақда жорий йилнинг март ойида бўлиб ўтган қурултойда ҳам айтиб ўтилди. Давлат раҳбарининг фикрича, бу ватанпарварлик ва миллий ўзликни мустаҳкамлашга хизмат қилади.
- Мамлакатимизда ҳарбий ва хавфсизлик ходимлари учун «Айбын» ордени мавжуд. Ушбу шарафли орденнинг турли даражаларига Сағадат Нурмағамбетов, Бауржан Момишули ва Рақимжан Қошқарбаев номларини беришни ўринли деб биламан. Бу тарихий адолатни тиклаш йўлидаги муҳим қадам бўлади. Шу тариқа биз қаҳрамонларимизнинг жасоратини авлодлар хотирасида жонлантирамиз. Ушбу ташаббус ушбу мукофотнинг мазмунини бойитади. Халқимизнинг бетакрор фарзандларига хос бўлган қаҳрамонлик руҳи бу орденлар мавқеини юксалтирмоқда. Бу ҳам тақдирланганларни Ватанимизга сидқидилдан хизмат қилишга алоҳида туртки беради. Мен бунга тўлиқ ишонаман, – деди Қасим-Жомарт Тоқаев бу йилги Қурултойда.
Ўшанда Президент давлат мукофотлари тизимини такомиллаштириш бўйича аниқ чора-тадбирлар кўрилгани, бу борада Республика комиссияси иш олиб бораётганини айтган эди.
Демак, комиссия билан биргаликда депутатлар ҳам ишга киришиб, орденга қаҳрамонлар номини бериш масаласини кўтардилар. 17 апрель куни Парламент депутатлари “Давлат мукофотлари тўғрисида”ги қонунга ўзгартириш ва қўшимчаларни қабул қилди. Орадан бир ҳафта ўтиб сенаторлар «Айбын» орденига машҳур қаҳрамонлар номини бериш тўғрисидаги қонунни маъқулладилар. Депутатлар қонун қабул қилинса, атоқли қаҳрамонларнинг жанговар жасоратларини абадий ёдга олиш, шунингдек, миллий онгни, қозоқ фуқаролик ўзлигини мустаҳкамлашга хизмат қилишини, ҳарбий-ватанпарварлик тарбиясини ривожлантиришга хизмат қилишини таъкидладилар.
