Нефть нархи: Қозоғистонда уч йиллик бюджетни қайта кўриб чиқишга ҳали эрта
ASTANА. Kazinform – Қозоғистон Миллий иқтисодиёт вазирлиги Кazinform сўровига жавобан, агар нефть нархи узоқ вақт давомида Қозоғистон учун ноқулай даражада сақланиб қолса, қандай сценарий бўйича фаолият юритиши ҳақида маълумот берди.
Пессимистик сценарий
Ҳукуматнинг 2025–2029 йилларга мўлжалланган ижтимоий-иқтисодий ривожланиш прогнозида учта сценарий – оптимистик, базавий ва пессимистик сценарийлар белгиланган. Бу сценарийларнинг барчаси нефтнинг экспорт нархига асосланган. Ушбу прогноз мамлакат бюджетини тасдиқлаш учун асос бўлиб хизмат қилувчи муҳим ҳужжатлардан бири ҳисобланади.
Иқтисодиёт оптимистик сценарийда ривожланиши учун нефть нархи бир баррель учун 90 доллардан кам бўлмаслиги керак. Пессимистик сценарийда нефть нархи бир баррель учун 60 доллардан ошмаслиги кўрсатилган.
Асосий сценарийда эса доллар нархи 75 доллар атрофида бўлиши керак. Айтиш жоизки, жорий 3 йиллик бюджет ҳам ана шу сценарий асосида ишлаб чиқилган.
9 апрель куни нефть нархи АҚШ президенти Дональд Трамп томонидан таклиф қилинган тариф сиёсати туфайли баррелига 59,89 долларгача тушиб кетди ва кейин бир оз кўтарилди. 23 апрель ҳолатига кўра, таклиф нархи 68 доллар атрофида қайд этилган. Бу Қозоғистоннинг уч йиллик бюджетига киритилган 75 миллион доллардан сезиларли даражада камайган. Бошқача қилиб айтганда, асосий сценарий ва пессимистик сценарий ўртасида.
Қизиғи шундаки, Ҳукуматнинг ривожланиш прогнозини кўрсатувчи расмий ҳужжатда фақат базавий сценарий параметрлари аниқ кўрсатилган. Иқтисодиёт, жумладан, республика бюджети кўрсаткичлари оптимистик ва пессимистик сценарийларда қандай ўзгариши аниқ эмас.
Базавий сценарийга кўра, республика бюджетига 2025 йилда 15,6 триллион тенге, 2026 йилда 16,7 триллион тенге, 2027 йилда эса 18,2 триллион тенге даромад тушиши кутилмоқда.
Харажатлар ҳажми 2025 йилда — 25,7 триллион тенге, 2026 йилда — 23,1 триллион тенге, 2027 йилда 24,6 триллион тенге бўлиши керак.
Республика бюджетидан алоҳида, жамланма бюджет деган тушунча мавжуд. Айтиш мумкинки, бу концепция давлат ғазнасига тушадиган ҳақиқий даромад ва жами харажатларни аниқроқ тавсифлайди. Бу марказлашган давлат жамғармаси бўлиб, республика ва вилоят бюджетларини, Миллий жамғарманинг даромадлари ва харажатларини, Жабрланганларга компенсация жамғармасининг даромадлари ва тўловларини, Таълим инфратузилмасини қўллаб-қувватлаш жамғармасининг даромадлари ва харажатларини, давлатнинг ижтимоий ва ижтимоий даромадлари ва харажатларини, Суғурта жамғармаси, Ижтимоий тиббий суғурта жамғармасининг даромадлари ва харажатларини бирлаштиради.
Ушбу жамланма бюджетнинг харажатлари 2025 йилда — 36,03 триллион тенге, 2026 йилда — 34,3 триллион тенге, 2027 йилда 36,6 триллион тенге бўлиши белгиланган.
Даромадлар мос равишда 32,2 триллион тенге (2025), 34,3 триллион тенге (2026) ва 37,09 триллион тенге (2027) бўлиши мумкин.
Миллий жамғарманинг эски ва янги функциялари
Буларнинг барчаси фақат асосий сценарийнинг индикатив прогнозлари. Ҳукуматнинг пессимистик сценарий юзага келган тақдирда режаси йўқ, деб тахмин қилиш адолатдан эмас, чунки у ривожланиш прогнозида акс эттирилмаган.
Чунки нефть нархи 60 доллардан пастга тушгач, Бош вазир ўринбосари — Миллий иқтисодиёт вазири Серик Жуманғарин ўз фикрини билдирди.
— Шундай пайтларда Миллий жамғарманинг роли бошланади. Миллий жамғарма бозорда инқироз мавжуд бўлган бундай ҳолатлар учун мўлжалланган. Бунгача биз бир неча йиллардан буён бошқа мақсадларда фойдаланардик. Биз Миллий жамғарма маблағларини ўтказма сифатида олишни тўхтатиб, ундан фақат қийин пайтларда фойдаланиш амалиётига қайтиш ниятидамиз, — деди у.
Бош вазир ўринбосарининг ушбу аргументи қуйидаги қўшимча саволларни келтириб чиқаради.
- Халқаро бозорда нефть нархи тушиб кетса, Ҳукумат "пессимистик сценарий" бўйича қанча доллар ва неча кунга бюджетга тузатишлар киритади?
- Агар “пессимистик сценарий” амалга оширилса, 2025 йилги бюджет ҳозиргисидан неча фоизга қисқаради?
- Қисқартиришлар қайси тармоқлар ва қайси марказий давлат органларининг бюджетларига таъсир қилади?
— Ҳудудлар бюджети ўртача неча фоизга қисқаради?
— Ижтимоий соҳага оид харажатлар қай даражада қисқартирилади? Имидж тадбирларининг қайси тоифалари тўхтатилади? Қайси тоифадаги инфратузилма ва миллий лойиҳалар неча фоизга қисқаради?
— Пул-кредит сиёсати қанчалик қаттиқлашади? Ҳукумат Миллий банкка базавий ставка бўйича қандай кўрсатмалар ва тавсиялар беради?
— Пессимистик сценарийда нархлар тартибга солинадиган товар ва хизматлар тоифаси қандай ўзгаради? У кўпаядими ёки камаядими?
— Пессимистик сценарийда бюджет тақчиллиги неча тенге бўлиши прогноз қилинмоқда? Камомад хориждан қарз олиш ҳисобига қопланадими ёки Миллий жамғармадан трансфертларни қайта ҳисоблаб чиқиш эвазига?
Биз бу саволларни Миллий иқтисодиёт вазирлигига юбордик.
Инфратузилма харажатлари камаймайди
— Вазирлик дунёдаги мавжуд вазиятни ҳисобга олган ҳолда иқтисодий ривожланишнинг турли гипотетик сценарийларини (нефть нархи 50, 60 АҚШ доллари ва бошқалар билан) ҳисоблаб чиқади. Сценарийларни ишлаб чиқишда бюджет ва Миллий жамғарма параметрлари ҳам ҳисобга олинади.
Бундан ташқари, Қозоғистон Республикаси Молия вазирлиги ва бюджет дастурлари маъмурлари билан биргаликда харажатларни оптималлаштириш бўйича таклифлар таҳлил қилиниб, тайёрланмоқда, — дейилади жавобда.
Ушбу жумлалардан хулоса қилишимиз мумкинки, Ҳукумат пессимистик сценарий алгоритмларини дунёдаги вазиятга мос равишда янгилашга ҳаракат қилмоқда. Бироқ, пессимистик сценарий амалга оширилса, харажатлар қандай камайиши ҳақида аниқ, батафсил маълумот берилмаган.
– Шу билан бирга, иқтисодий ўсишни қўллаб-қувватлаш мақсадида транспорт (автомобиль йўллари, темир йўллар ва бошқалар), уй-жой коммунал хўжалиги (электр тармоқлари, иссиқлик тармоқлари, газлаштириш, сув таъминоти ва бошқалар), энергетика инфратузилмасини қуриш ва модернизация қилиш лойиҳалари бўйича харажатларни сақлаб қолиш кўзда тутилган.
Бугунги кунга қадар 2025-2027 йилларга мўлжалланган республика бюджетини аниқлаштириш тўғрисида қарор қабул қилинмаган. Республика бюджети параметрларига аниқлик киритиш зарурати туғилганда, ижтимоий-иқтисодий ривожланиш прогнози кўрсаткичлари, шу жумладан, бюджет тақчиллиги даражаси сценарийларнинг бажарилишига қараб қайта кўриб чиқилиши мумкин, — дейилади вазирлик жавобида.
Ҳозирда уч йиллик бюджетни аниқлаштириш зарурати бўлмаса-да, ижтимоий харажатлар ҳозирги кўринишида қоладими, йўқми, бу ҳақида ҳеч қандай маълумот йўқ.
