Москва теракти акс-садолари: Марказий Осиёда миграция қай тахлит ўзгариши мумкин
Ўтган йили Қозоғистонга Марказий Осиё давлатларидан 9377 киши келган, 385 киши кетган. Яъни, қўшни давлатларга кўчиб кетганларга нисбатан кўчиб келганлар бир неча баробар кўп. Мутахассислар бу тенденция жорий йилда ҳам давом этишини айтишмоқда. Сабаби, асосан Россияга даромад учун кетган Марказий Осиё фуқароларининг аксарияти Москва шимоли-ғарбидаги «Crocus City Hall» концерт залида содир этилган терактдан сўнг Қозоғистон ва бошқа мамлакатларга кетган. Охирги бир неча йил ичида Марказий Осиёда миграция тенденцияларида қандай асосий ўзгаришлар рўй берди ва улар минтақа иқтисодиёти ва жамиятига қандай таъсир кўрсатмоқда? Батафсил Кazinform мухбирининг материалида ўқинг.
Жорий йилнинг 22 март куни Москва (Россия Федерацияси) шимоли-ғарбидаги «Crocus City Hall» концерт залида теракт содир бўлиб, камуфляж кийган одамлар тинч аҳолига қарата ўт очган эди. Шундан сўнг бир қанча давлатлар хавфсизлик чораларини кучайтирди. Қирғизистон Ички ишлар вазирлиги пойтахтдаги савдо марказлари ва кўнгилочар мажмуалар эгалари ва маъмуриятларини, шунингдек, хусусий қўриқлаш компаниялари вакилларини фуқаролар тез-тез дам оладиган жойларда эҳтиёт бўлишга, хавфсизликни таъминлаш учун биргаликда ҳаракат қилишга чақирди. Франтсия ҳукумати миллий террор ҳақида огоҳлантириш тизимининг энг юқори даражасини фаоллаштиришга қарор қилди.
Шу муносабат билан миграцияда хавфсизлик масаласи туғилади. Бу ҳақда Евроосиёда иммиграция сиёсати ва миллий ўзига хослик соҳасида тажрибага эга мутахассис, Назарбоев университети сиёсий фанлар кафедраси доценти Каресс Шенк фикр билдирди.
- Дарҳол айтмоқчиманки, миграция билан боғлиқ энг катта таҳдид бу секюритизация ёки миграцияни биринчи навбатда хавфсизликка таҳдид сифатида кўришдир. Мен буни муҳим деб айтардим. Муҳожирларга хавфсизликка таҳдид сифатида қараш муҳожирлар ўзлари қила оладиган ҳар қандай нарсадан ҳам хавфлироқ вазиятни юзага келтириши мумкин, - дейди Каресс Шенк.
Қозоғистонга қанча одам келиб-кетмоқда?
Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, Қозоғистонда 2023 йилда ташқи миграция динамикаси қуйидагича бўлган – мамлакатга 25 399 киши келган ва 16 055 киши чиқиб кетган. Миграциядаги фарқ 9344 кишини ташкил этди. 2022 йилда мамлакатга 17425 нафар фуқаро келган, 24147 нафари кетган. Яъни, ўтган йили мамлакатни тарк этганлар сонидан келганлар кўпроқдир. Миграция асосан МДҲ давлатлари ва Хитойдан келганлар ҳисобига ошган. МДҲ давлатларидан келганлар улуши 86,3 фоизни, ушбу давлатларга кетганлар улуши 77,3 фоизни ташкил этди.
Миллати бўйича: ўтган йили келганларнинг асосий қисмини қозоқлар – 39,3%, руслар – 31,1%, ўзбеклар – 3,6%, украинлар – 3,1%, татарлар – 2,1%, немислар – 1,5% ташкил этди. Кетганларнинг 62,6 фоизи руслар, 6,6 фоизи қозоқлар, 12,6 фоизи немислар, 6,7 фоизи украинлар, 2,2 фоизи татарлар, 0,7 фоизи ўзбеклардир.
Қозоғистон ва Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги миграция
Марказий Осиёга қайтадиган бўлсак, ўтган йили Қозоғистонга ушбу минтақа давлатларидан 9377 киши келган ва 385 киши кетган. Миграциядаги фарқ 8992 кишини ташкил этди.
Улар орасида Қирғизистондан келганларнинг аксарияти Алмати шаҳри (518 киши) ва Жамбил вилоятининг (125 киши) чегарадош вилоятларида рўйхатга олинган. Ўзбекистондан келганларнинг ярмидан кўпи Манғистау (2378 киши) ва Алмати вилоятларида (1077 киши), Тожикистондан Алмати шаҳрига (289 киши) ва Қарағанда вилоятига (91 киши), шунингдек, Туркманистондан Манғистауга (849 киши) ва Павлодар вилояти (147 киши) келган.
Каресс Шенк нинг сўзларига кўра, сўнгги йилларда Марказий Осиё фуқаролари асосан Россияга, қолганлари Туркия, Жанубий Корея, Европа давлатлари ва Буюк Британияга тирикчилик ва яхши маош олиш мақсадида кўчиб ўтган.
- Охирги бир неча ўн йилликларда Марказий Осиёдан кўп миграция Россияга йўналтирилди. Бу яқин муносабатлар, нисбатан кучли ва яқин Россия иқтисодиёти билан боғлиқ. Сўнгги бир неча йил ичида (5+) биз ҳудудларнинг диверсификациясини кўрдик. Ҳар йили Россияга кўплаб муҳожирлар боради. Аммо улар Туркия, Жанубий Корея ва яқинда Европага, жумладан, Буюк Британияга тез-тез бора бошладилар. Ўзбекистон ва Қозоғистон фуқаролари учун хорижга кўчиб ўтиш ватандагидан кўра кўпроқ ҳақ тўланадиган ишга жойлашиш усули ҳисобланади. Қирғизистон ва Тожикистон фуқаролари учун миграция ўз мамлакатларининг нисбатан қашшоқ иқтисодиётида омон қолиш стратегияси ҳисобланади, - дея таърифлади эксперт Марказий Осиёлик муҳожирларнинг мақсадини.
1 январдан бошлаб Қозоғистонда хорижликларни рўйхатга олиш қоидалари ўзгартирилди
Умуман олганда, Марказий Осиё давлатларидан ташриф буюрувчилар учун алоҳида чекловлар ёки талаблар йўқ. «migration.enbek.kz» портали фақат жорий йилда очилди. Бу чет эл фуқароларининг Қозоғистонга келиш мақсадидан қатъи назар уларнинг ягона ҳисобини тақдим этиш, шунингдек, миграция оқимини кузатиш ва назорат қилиш имконини беради.
- “Ягона дарча” тамойили бўйича ишлайдиган мигрантлар ҳаракатини қайд этиш бўйича ягона ахборот тизимини яратиш режалаштирилмоқда. Бу орқали мигрантни рақамли идентификация қилиш, зарурат туғилганда, сафар мақсадидан қатъи назар, аниқ манзили ва ҳаракатини кузатиш мумкин, - деди Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги Миграция қўмитаси раиси Асқарбек Ертаев Марказий коммуникациялар хизматида ўтказилган брифингда.
Бироқ, қўмита раҳбарининг сўзларига кўра, бугунги кунда Россия Федерацияси ва Мўғулистон каби яқин хорижий давлатлардан ташқари АҚШ ва Европа Иттифоқи мамлакатлари фуқаролари – этник қозоқлар ҳам «Ата жолы» картасини олишга қизиқиш билдирмоқда.
Шунингдек, жорий йилда меҳнат миграцияси йўналишида хорижий ишчи кучини жалб қилиш учун 22 минг кишилик квота белгиланди. 2023 йилда тижорат соҳасига хорижий ишчи кучини жалб қилиш учун 14 мингга яқин рухсатнома берилган бўлса, меҳнат мигрантларига хусусий уйларда ишлаш учун 296 минг рухсатнома берилган. Бу, шубҳасиз, мамлакат иқтисодиётига таъсир қилади. Тадқиқотчи Каресс Шенкнинг айтишича, бу омил тенденция ёки ривожланишнинг ягона сабаби ёки таъсири бўлиши мумкин эмас.
Иқтисодиёт ва жамиятга таъсири нуқтаи назаридан, миграция, албатта, таъсир қилади, лекин у ҳеч қачон бирон бир тенденция ёки ривожланишнинг ягона сабаби ёки натижаси эмас. Руслар оммавий равишда кўчиб келганида, Қозоғистонда ижара нархи кўтарилди, деди Каресс Шенк.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Москвадаги терактдан кейин дунё давлатларининг марказий осиёлик муҳожирларга муносабати ўзгариб, хавфсизлик чораларини кучайтирмоқда. Аммо Қозоғистон бу давлатдан келганларга ҳозирча ҳеч қандай чеклов қўйгани йўқ.
- Биз муҳожирлар сиёсий сабабларга кўра (масалан, юридик мақом олиш қийин), маънавий сабабларга кўра Россияга келишни тўхтатиб қўйяптими ёки йўқми, улар кўпроқ пул топишлари мумкинлигини аниқлашга ҳаракат қилмоқдамиз. Бироқ Марказий Осиёдан Россияга миграция каналлари ишончлилигича қолмоқда. Бироқ, Россиянинг терактлардан сўнг муҳожирларга қарши чораларига жавобан, афсуски, минтақа бўйлаб секюритизация кучайганини кўряпмиз. Масалан, яқинда Туркия тожикистонликларнинг визасиз киришини рад этди, - деди Каресс Шенк.
