“МО+ЕИ” саммити Қозоғистон учун ноёб имкониятдир
ASTANA. Kazinform – Бугун Ўзбекистонда “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” биринчи саммити бошланади. Kazinform таҳлилий шарҳловчиси экспертлар билан ушбу учрашув истиқболлари ҳақида гапирди.
Инвестициялар, технологиялар, жойлашишни аниқлаш
ҚР Президенти ҳузуридаги ҚСТИ Европа ва Америка тадқиқотлари бўлими етакчи эксперти Алишер Абдрешев Самарқандда бўлиб ўтадиган “Европа Иттифоқи – Марказий Осиё” саммити тарихда минтақанинг геосиёсий жараёнлардаги аҳамияти ортиб бораётганини акс эттирувчи олий даражадаги биринчи тадбир бўлишини алоҳида таъкидлади.
“Глобал муаммолар ва йирик ўйинчиларнинг Марказий Осиёга қизиқиши ортиб бораётган бир шароитда Европа Иттифоқи барқарор ривожланиш, ўзаро боғлиқлик ва сармоявий жозибадорлик тамойиллари асосида минтақа билан ҳамкорликни кенгайтиришга интилмоқда. Қозоғистон учун мазкур Саммит Европа Иттифоқи билан ҳамкорликни янги босқичга кўтариш, сармоя ва технологияларни жалб қилиш, жаҳон миқёсида ўз ўрнини мустаҳкамлаш учун ноёб имкониятдир”, – деди Алишер Абдрешев.
Эксперт Астана ва Брюссель ўртасида 2020 йил 1 мартдан кучга кирган Кенгайтирилган шериклик ва ҳамкорлик тўғрисидаги Битим беш йилдан буён амалда бўлганини эслатиб ўтди. Бу ЕИнинг Марказий Осиёдаги шериги билан тузган бундай турдаги биринчи келишув бўлиб, икки томонлама муносабатларни чуқурлаштириш учун кенг қамровли асос яратади.
Маърузачининг сўзларига кўра, “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” форматидаги ўзаро ҳамкорлик доирасида Global Gateway стратегиясига алоҳида эътибор қаратилмоқда: у 2027 йилгача бутун дунё бўйлаб 300 миллиард евролик давлат ва хусусий инвестицияларни жалб этиш, барқарор ўсишни қўллаб-қувватлаш, рақамли, энергетика, транспорт ўзаро алоқадорлигини мустаҳкамлаш, шунингдек, илмий-тадқиқот тизимларини ривожлантиришга қаратилган.
Халқаро ҳамкорлик бўйича Европа комиссари Йозеф Сикеланинг Астанага ташрифи чоғида Европа Иттифоқи ва Қозоғистон ушбу стратегия доирасида ҳамкорликни чуқурлаштириш бўйича муҳим қадамлар қўйди.
“Масалан, барқарор транспорт ва қайта тикланадиган энергияга инвестицияларни қўллаб-қувватлаш учун 200 миллион евро миқдоридаги кредит шартномаси тузилди. Қозоғистон учун Global Gatewayда Европа Иттифоқи билан иштирок этиш нафақат инвестицияларни жалб қилиш имконияти, балки Транскаспий халқаро транспорт йўналиши лойиҳаси доирасида транзит салоҳиятини мустаҳкамлаш воситасидир”, – деди Алишер Абдрешев.
Коллектив овоз мустақилларга қараганда кучлироқдир
Халқаро алоқалар бўйича эксперт Таир Ниғманов яқинда ташкилотнинг стратегик йўналишини белгилаб берувчи Европа Иттифоқининг юқори мартабали расмийлари Марказий Осиёга ташриф буюрганига эътибор қаратди.
“Саммит ва Президент Тоқаевнинг Кая Каллас билан яқиндаги учрашувини Европа Иттифоқининг Марказий Осиё минтақаси ва хусусан Қозоғистонга нисбатан жиддий ниятлари намойиши деб аташ мумкин”, – дея таъкидлайди спикер.
Албатта, бу қизиқишнинг асосий мавзуси ва сабаби давом этаётган геосиёсий беқарорликдир. Халқаро майдонда глобал ўйинчилар ўртасидаги қарама-қаршилик Марказий Осиё каби минтақаларга қизиқишни оширмоқда.
“Биз бир вақтнинг ўзида Россия Федерацияси ва Хитой Халқ Республикаси каби йирик давлатлар ўртасидамиз. Европа Иттифоқи яна бир глобал ўйинчи сифатида Марказий Осиё ўзининг ҳозирги статус-квосини сақлаб қолиши, четда қолиши ва “куч марказлари”га қўшилишга интилмаслигидан манфаатдор. Табиийки, Европа Иттифоқи учун бу борадаги энг яхши стратегия ўз инвестиция лойиҳалари, савдо ҳамкорликлари ва ўзининг сиёсий кафолатларини таклиф қилишдир”, – дея таъкидлайди Таир Ниғманов.
"МО+" формати сўнгги ўн йилликнинг иккинчи ярмида ишлай бошлади, аммо 20-йилларда у чинакам кенг, ўрнатилган платформага эга бўлди. Бугун ҳар йили халқаро майдоннинг етакчи ўйинчилари билан учрашувлар ўтказилмоқда.
“Бу барча геосиёсий келишмовчиликларга нисбатан Марказий Осиё давлатларининг позицияси ўхшашлиги билан боғлиқ: минтақадаги барча давлатлар кескинликни камайтириш ва давлатлар ўртасидаги низоларни дипломатик тарзда ҳал этиш тарафдори. Бунинг асосли сабаби бор: қитъанинг ичида жойлашган, денгизга чиқиш имконияти йўқ, лекин айни пайтда икки геосиёсий гигант билан чегарадош, Европа Иттифоқи ва АҚШ билан жуда яқин савдо-иқтисодий ва сиёсий алоқаларга эга бўлган Марказий Осиё бу ўйинчилар ўртасидаги қарама-қаршилик майдонига айланишдан шубҳасиз манфаатдор эмас. Шу боис кўп векторли нафақат давлат, балки минтақавий сиёсатнинг ушбу нозик мувозанатини сақлаб қолиш учун барча саъй-ҳаракатларимизни амалга ошириш умумий манфаатларга тўғри келади”, – таъкидлайди эксперт.
Бундай мунтазам тадбирлар, “куч марказлари” билан учрашувлар, юқори даражадаги мулоқотлар мутлақо табиий заруратдир, дейди Таир Ниғманов.
“Биз учун доимо барча томонларни Марказий Осиё минтақаси томонидан амалга оширилаётган ҳаракатлар, ўз манфаатларимиз ҳақида хабардор қилиш, барча томонларни тинчликка чақириш, умумий позициямизни билдириш ниҳоятда муҳим, чунки жамоавий овоз кучлироқ. Агар Марказий Осиёнинг бешта давлатининг ҳар бири бир хил сўровлар билан алоҳида икки томонлама форматда учрашувларни ўтказса, жамоавий тадбирдан кўра камроқ самарага эга бўларди”, – дейди эксперт.
Бундан ташқари, бундай формат, унинг фикрича, минтақамизга бўлган ички давлатлараро ишончни оширади.
