Миллий қурултой: Дашт демократиясининг янги даври
Миллий қурултой иш бошлаганидан бери мамлакатдаги ижтимоий-иқтисодий муаммолар ҳал қилинди. Йил сайин мавзу кўлами кенгайиб, айтилган салмоқли фикрлар кўпайиб бормоқда. Унда қайд этилган камчиликлар қонун доирасида тузатилиб, жамият ижобий томонга қараб кетаётганини кўрамиз. Шу муносабат билан Каzinform мухбири ўтган қурултойлар якунларига кўз ташлади.
Эски анъана - тўғри йўл
Одамлар турли жойларда айтилган фикрлар бир жойда муҳокама қилинишини хоҳлашади. “Бамаслаҳат иш қиладиган эл кам бўлмайди” деган позициядан келиб чиққан бўлса керак, муҳокама ва таклифлар учун сиёсий платформани узоқ кутди. Бунинг сабаби шундаки, илгари ҳудудларда жамоатчилик маслаҳатлашувлари ва фуқаролар фаоллиги тизимли равишда ўтказиб келинаётган бўлса-да, улар умуммиллий масалаларни очиқ кўриб чиқа олмади. Вилоятдан нарига ўтмаган, ҳатто пойтахтгача етиб борган халқ овози ҳам кўпинча эътиборсиз қоларди.
Давлат раҳбари ушбу камчиликни бартараф этиш учун 2022 йилда Миллий қурултой тузишни таклиф қилди. Номи эски бўлса-да, замонавий хусусиятга эга бўлган янги тузилманинг мақсад ва вазифалари аниқ белгилаб олинди, қурултой уч йил кетма-кет ўтказилди.
– Миллий жамоатчилик ишонч кенгаши ўз миссиясини муваффақиятли бажарди. Энди мен унинг ўрнига кенгроқ таркибга эга Миллий қурултой яратишни таклиф қиламан. Янги тузилма Миллий кенгаш фаолиятини миллий даражада давом эттиради. Қурултой жамоатчилик мулоқотининг ягона институционал моделини шакллантириши керак. Шундай қилиб, у ҳукумат ва халқ ўртасидаги кўприк бўлади. У барча амалдаги жамоат кенгашларини ўз атрофида бирлаштиради, – деди Президент Мурожаатномасида.
Бу эски ва янгини бирлаштирган ноёб ечим. Аждодларимиз амалиётида тақдир танловлари, тўсиқларни қурултойларда муҳокама қилди. Талас қурултойи Олтин Ўрданинг ташкил топишига сабаб бўлган. Тарихдан маълумки, “Алаш” партияси Оренбургда бўлиб ўтган биринчи қозоқ қурултойида таъсис этилган ва кейинги қурултойда мухторият мақомини эълон қилган.
Кейинги анъана ҳам ёдимизда. Мустақилликнинг илк йилларида, яъни 1992 йилда Жаҳон қозоқларининг қурултойи бўлиб ўтди. 33 давлатдан келган қозоқлар суверен давлат мустақиллигини мустаҳкамлашга интилди. Ўшандан бери хориждаги ватандошларнинг қурултойи тўхтамади. Қурултой узоқдаги Ватандошларнинг ўз ватанига қайтишига катта таъсир кўрсатганини ҳеч ким инкор эта олмайди.
Давлат раҳбарининг 2022 йилдаги Мурожаатномасидан сўнг сиёсий тизим ўзгача тус олди. Конституциявий ислоҳотлар, ҳокимият тузилмаси ўзгарди. Энг муҳими, янги асрда қайта тикланган Миллий қурултой ўзининг тарихий илдизлари билан бутунлай бирлашди. Биринчи Қурултой — миллат ўрдаси Улитауда, кейингиси — Туркий дунё бешиги Туркистонда, ўтган йили — Саройчиқ яқинидаги Атирауда бўлиб ўтди. Бу йил Қурултой Кўкшетау ҳудудида бўлиб ўтади.
Қурултой бекорчилар йиғини эмас, балки кўпчиликнинг фикрини шахс тили билан ифодалайдиган жой. Аввалига масаланинг аҳамиятига эътибор қаратмаган кенгаш аъзолари кейинроқ очиқроқ бўлиб қолгандек. Мисол учун, Улитауда бўлиб ўтган биринчи қурултойда атиги 42 таклиф тушган. Туркистонда 106 та, Атирауда 149 та фикр билдирилган, демак, вақт ўтиши билан кенгаш таркиби ва масалани етказиш модели такомиллашган.
Улитауда уюшган халқ
Келинг, Миллий қурултойда қандай масалалар кўтарилганини кўриб чиқайлик. Улитаудан бошласак, миллий манфаатларга жавоб берамиз. У ерда Президент Миллий жамоатчилик ишонч кенгаши билан олиб борилаётган ташаббуслар ҳақида гапирди. Хусусан, митинглар тўғрисидаги демократик қонунда партия сайлов рўйхатларида аёллар ва ёшларнинг улуши қайд этилган. Янги технологиялардан жамият манфаати йўлида фойдаланиш ва ҳар бир инсоннинг таклифларини етказиш мақсадида «Quryltai» мобил иловасини ишлаб чиқиш ғояси ҳам муҳим аҳамиятга эга.
Бироқ, Улитаудаги қурултойдан келиб чиққан асосий қарор 25 октябрь - Республика кунига миллий байрам мақомини қайтариш бўлганлиги аниқ. Жамоатчилик Мустақиллик байрамининг аҳамиятини камайтирмасдан, янги санага устувор аҳамият бериш қарорини олқишлади. Давлат раҳбари икки байрамни бир-биридан ажратиб кўрсатиб, қаерда янгилик излаш кераклигини кўрсатди.
– Республика куни мамлакатнинг давлатчилик сари тарихий қадами рамзи бўлиши керак. Албатта, Мустақиллик байрамининг асл маъноси сақланиб қолган. Бу кун давлат байрами бўлиб қолади. Аммо бу кунни мустақилликка эришишга улкан ҳисса қўшган миллий қаҳрамонларимизни қадрлаш куни сифатида нишонлаш керак, — деди Қасим-Жомарт Тоқаев.
Шундай қилиб, 2022 йилда Парламент “Қозоғистон Республикасидаги байрамлар тўғрисида”ги қонунга қозоғистонликларга Республика кунини яна нишонлаш имконини берувчи ўзгартириш киритди.
Замонавий "меҳнат кишиси" тушунчаси Қурултойдан бошланган. Маълумки, биринчи қурултойда меҳнатга рағбатлантириш, ёш авлод тарбияси бўйича янги ғоялар илгари сурилиб, жаҳон меҳнат бозоридаги тенденциялар таҳлил қилинди. Ўша пайтда берилган тавсиялардан келиб чиқиб, жорий йил “Ишчи касблари йили” деб эълон қилинди. Қурувчилар, геологлар, кончиларга давлат мукофотлари топширилди. Меҳнат куни ташкил этилиб, касб байрамларини муносиб нишонлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Улитауда узоқ йиллардан буён ҳал этилмаган лотин алифбосига ўтиш масаласи муҳокама қилинди. Президент шошилинч қадам ташлашни ноўрин, деб ҳисоблади. Лотин алифбосига ўтишнинг лингвистик асослари такомиллаштирилса, қозоқ тилининг имло қоидалари қайта кўриб чиқилсагина лойиҳа қўллаб-қувватланишини сўзсиз таъкидлади.
Туркистонда: давлат мукофотлари, чегара ҳудудлари, янги тарих...
Миллий қурултойнинг иккинчи йиғилиши муқаддас Туркистонда бўлиб ўтди. Унда мавзу аввалгисига ўхшайди: қадриятларни тарғиб қилиш, давлат рамзларини такомиллаштириш, муҳим муассасалар фаолиятини тизимлаштириш, креатив саноатни ривожлантириш.
Ўшанда Президентдан давлат мукофотлари Республика байрами арафасида тайёрланишини билган эдик. 2023 йилда байрам арафасида кўзга кўринган фуқароларга «Ел бірлігі» номли янги мукофот топширилди, кейинроқ тарихий шахслар номи билан аталган орденлар эълон қилинди.
Туркистонда ўтказилган Миллий қурултойда тарихга алоҳида аҳамият берилгани эътиборга молик. Хожа Аҳмад Яссавий мақбарасига миллий тарихий-маданий ёдгорлик мақоми бериш, “Яссавийшунослик” илмий марказини ташкил этиш, Археология институтини модернизация қилиш, етти жилдлик янги тарихни ёзиш таклифи илгари сурилди. Энди бу фикрнинг баъзи қисмлари деярли якунланди.
Қурултойда ёшларнинг маънавий озуқаси, жисмонан саломатлиги ҳам эътибордан четда қолмади. Қурултойдан кейин “Болалар кутубхонаси” номли янги лойиҳа туғилиб, кечаю кундуз ишлайдиган кутубхоналар шаклланди. Бундан ташқари, Давлат раҳбари гиёҳвандликка қарши курашиш бўйича комплекс режа ишлаб чиқилишини маълум қилди ва гиёҳвандликка қарши курашни тартибга солувчи махсус ҳужжат ишлаб чиқиш ташаббуси билан чиқди.
Курултойда алоҳида масалалар эмас, бутун бошли ҳудудлар тақдири ҳал этилганига гувоҳ бўлдик. Миллий қурултой шарқий чегарадаги Қатонқарағай, Марқакўл ва Мақанши туманларини тиклашга қарор қилди. Мавзуни ҳудудий яхлитлик масаласига боғлашга муваффақ бўлган Президент “Биз қозоқнинг бир қарич ерини ҳам, бир ҳовуч тупроқни ҳам хорижликларга бермаймиз”, дея давлат позициясининг қатъийлигини билдиргандек бўлди.
Атирауда нима дейишди?
Шубҳасиз, ўтган йили Атирауда бўлиб ўтган Миллий қурултойда мавзулар доираси фавқулодда эди. Жамиятдаги хатолардан тортиб бизнесдаги тенденцияларгача ҳаммаси ёритилган. Масалан, қурултойда аждодларга бағишланган ёдгорликлари кўпайгани, ноанъанавий диний эътиқодга эга бўлган фуқароларнинг қадриятларига нисбатан қарашлари очиқдан-очиқ танқид қилинганини унутмадик.
– Ҳаммангизга маълумки, сўнгги йилларда мамлакатда қора кийим кийиб, ниқоб тақиб юрадиганлар пайдо бўлди. Улар бегона эмас, ўзимизнинг фуқароларимиз. Қора кийим кийиш халқимизнинг дунёқарашига ётдир. Бу тақлид ва муболағадан туғилган тенденция ҳисобланади. Биз урф-одатларимизни унутмаслигимиз керак. Радикал неофитлар халқимиз анъаналарига кирмайдиган кийим услублари орқали ҳам жамиятга ёт диний ғояларни сингдиришга уринмоқда. Бу бизнинг анъанавий тушунча ва қадриятларимизга очиқ ҳужумдир. Биз аждодларимизнинг минг йиллик диний ўгитларига, маънавий йўл-йўриқларига таянишимиз керак, – деди Президент.
Қурултойда дастлаб қимор ўйинларига берилиб кетган қозоғистонликлар сони 400 мингга яқин экани маълум қилинди. Қимор қарзи туфайли ўз жонига қасд қилганларнинг тақдири кенгаш аъзоларини бефарқ қолдирмади. Кейинчалик онлайн ўйинлар ҳақида махсус қонун қабул қилинди ва соҳа яхшиланди.
Умуман олганда, Атираудаги қурултой айниқса фойдали бўлганини инкор эта олмаймиз. Айнан шу учинчи кенгаш доирасида 300 га яқин масала муҳокама қилиниб, 40 бўлимдан иборат махсус режа қабул қилинди. Ўша йили Давлат раҳбари уй-жой қуриш лойиҳасини амалга оширишни эълон қилганидан сўнг «Наврўз» дастури бошланди. Буларнинг барчаси аҳолининг ижтимоий аҳволини яхшилашга оз бўлсада ҳисса қўшмоқда.
Ечилган тугун
Бугунги кунга қадар Миллий қурултой ташаббуси билан бир қатор қонунлар қабул қилинди. Жумладан, хотин-қизлар ҳуқуқлари ва болалар хавфсизлигини мустаҳкамлаш тўғрисидаги, вейп савдосини тақиқлаш, давлат мукофотлари ва ономастика тўғрисидаги қонунлар қабул қилинди. Ушбу рўйхатга вандализм ва қимор ўйинларини чеклаш тўғрисидаги ҳужжат қўшилди. Бундан ташқари, гиёҳвандлик воситаларини ишлаб чиқариш ва сотишни ташкил этганлик учун жиноий жавобгарликни кучайтиришга қаратилган тузатишларни алоҳида таъкидлаш жоиз.
Бошқа кўплаб ўзгаришлар мавжуд. Масалан, Шарқий Қозоғистон вилояти ва Абай вилоятида янги туманлар ташкил этилиши Миллий қурултой натижасидир. “Азрет Султон” давлат тарихий-маданий музей-қўриқхонасига “Миллий” мақоми берилиши, “Қозоғистон халқ ёзувчиси” унвонининг қайтадан пайдо бўлиши ҳам ижобий натижалардир.
