МДҲ форматида Қозоғистоннинг ўсиш нуқталари қандай
ASTANA. Kazinform - Геосиёсий беқарорлик ва савдо чекловлари шароитида Қозоғистоннинг МДҲдаги ҳамкорлари билан ўзаро ҳамкорлиги муҳим ташқи иқтисодий йўналиш бўлиб қолади. Бу йўналиш мамлакат товар айланмасининг 25 фоизини ташкил этади. Шу муносабат билан Kazinform агентлиги мухбири Ҳамдўстлик давлатларининг амалдаги иқтисодий тенденцияларини таҳлил қилди.
Ҳамкорлик учун самарали платформа
МДҲ мамлакатлари иқтисодиётини ривожлантириш бўйича макроиқтисодий кўрсаткичлар натижаларига кўра, иштирокчи-давлатларнинг ялпи ички маҳсулоти 2024 йилнинг биринчи ярмида ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 4,7 фоизга ошган:
- асосий капиталга инвестициялар - 11.2
- саноат ишлаб чиқариши - 4,3
- юк айланмаси ҳажми - 4,9
- чакана савдо айланмаси – 8,6 фоиз.
МДҲ давлатлари ўртасидаги тижорат операцияларида миллий валютанинг улуши эса 85 фоиздан ошди. Бу ҳақда 8 октябрда Москвада бўлиб ўтган МДҲ Давлат раҳбарлари кенгаши йиғилишида маълум қилинди.
Бундан ташқари, ижобий кўрсаткич Ҳамдўстликнинг барча мамлакатларида кузатилаётганини таъкидлаш лозим. Иқтисодий кўрсаткичлар МДҲ мамлакатимиз учун муҳим интеграцион тузилма бўлиб қолаётганини тасдиқлайди. Масалан, мамлакат Миллий статистика бюроси тақдим этган маълумотларга кўра, Қозоғистоннинг 2024 йил январь-октябрь ойларида ташқи савдо ҳажми 116 миллиард доллардан ошди. Шу билан бирга, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги мамлакатлари умумий савдо айланмасининг қарийб 25 фоизини, унинг 20,7 фоизи эса ЕОИИ мамлакатларига тўғри келади.
Қозоғистон ташаббуслари
Октябрда Москвада бўлиб ўтган МДҲ Давлат раҳбарлари кенгашининг йиғилишида Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев ҳамкасблари эътиборини жаҳон иқтисодиётидаги беқарорлик шароитида савдо-иқтисодий интеграция масалалари доимий эътиборда бўлиши лозимлигига қаратди. Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистон учун МДҲ бозорлари доимо муҳим эканини айтди. Мамлакат ташқи савдо айланмасининг тўртдан бир қисмидан кўпроғи ушбу бозорга тегишли.
“Ишончим комилки, 2023 йилда қабул қилинган Кўрсатилаётган хизматларнинг эркин савдоси ва инвестицияларни амалга ошириш тўғрисидаги битим савдо-иқтисодий муносабатларимизни ҳар томонлама чуқурлаштиришга хизмат қилади. Шу билан бирга, саноат кооперацияси, божхона тартибга солишни оптималлаштириш, янги логистика занжирларини шакллантириш, рақамли технологияларни жорий этиш масалалари бўйича ҳамкорликни мустаҳкамлашни давом эттириш жуда муҳим. Бугунги кунда адолатли савдога талаб юқори. Шу муносабат билан “Ҳамдўстлик ярмаркаси” деб номланган давлатлараро дастурни йўлга қўйишни таклиф қиламан. Унинг доирасида МДҲ давлатларининг турли шаҳарларида ҳар йили савдо ярмаркаларини ўтказиш мумкин. Унга бутун Евроосиё минтақасидан ҳунарманд ва деҳқонларни таклиф қилиш керак. Биз Қозоғистоннинг энг қадимий шаҳарларидан бири Таразда илк кўргазмани ташкил этишга тайёрмиз. Бу шаҳар қадимда Буюк ипак йўлининг муҳим чорраҳаси бўлгани учун “карвонлар шаҳри” деб аталган”, - деди Президент.
Шу нуқтаи назардан, Ҳамдўстликка аъзо мамлакатларнинг трансчегаравий савдоси катта ўрин тутади. Икки томонлама товарлар умумий айланмасининг қарийб 70 фоизи мамлакатнинг Россия Федерацияси билан минтақалараро савдоси улушига, қарийб 40 фоизи эса чегарадош вилоятларга тўғри келади. Қозоғистон ва Россия ўртасида ўзаро манфаатли ҳамкорликка қаратилган 300 га яқин келишувлар мавжуд. Умуман олганда, мамлакатимиз Татаристон Республикаси, Оринбор, Свердлов ва Челябинск областлари, Москва ва Санкт-Петербург каби Россия субъектларининг етакчи савдо шерикларидан бири ҳисобланади.
Худди шу масалаларни Қозоғистон Республикаси Бош вазири Олжас Бектенов декабрь ойида бўлиб ўтган МДҲ Ҳукумат раҳбарлари кенгаши йиғилишида кўтариб чиқди, унда иқтисодий ҳамкорлик, савдо тўсиқларини бартараф этиш ва транспорт йўлакларини ривожлантириш масалалари муҳокама этилди.
Логистик имкониятлар
Самарали савдо-иқтисодий ҳамкорлик кўпинча транспорт йўлакларини ривожлантириш билан чамбарчас боғлиқ. Шу муносабат билан Қозоғистон Президенти Москвада бўлиб ўтган МДҲ Давлат раҳбарлари кенгашининг сўнгги мажлисида МДҲга аъзо давлатлар ҳудудидан ўтувчи ҳарбий йўлларни ўзаро интеграциялаш концепциясини ишлаб чиқишни таклиф қилди ва бу Ҳамдўстлик Ижроия қўмитасига юборилади. Ушбу таклиф биринчи босқичда МДҲ давлатларининг логистика имкониятларини тартибга солишга қаратилган.
“Ўтган йили МДҲга аъзо давлатлар ҳудудидан ўтувчи ҳарбий йўлларни ўзаро интеграциялаш концепциясини ишлаб чиқишни таклиф қилгандим. Биз бу ишни тезроқ тугатишимиз керак. Умуман олганда, “Бир макон, бир йўл”, “Шимол-Жанубий”, Транскаспий йўналиши каби глобал лойиҳаларни ўзаро мувофиқлаштириш Евроосиё қитъасида иқтисодий, институционал ва транспорт-логистикани ривожлантиришнинг ягона концепциясини яратиш имконини беради”, - деди Қасим-Жомарт Тоқаев.
Бу борада “Ғарб-Шарқ”, “Шимол-Жануб” транспорт йўлакларини кенгайтириш, халқаро транспорт коридорининг шарқий тармоғи ва Транскаспий халқаро транспорт йўналишини ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Умуман олганда, Қозоғистон учун транспорт йўлакларини ривожлантириш масаласи долзарблигича қоляпти. Зеро, Қозоғистон ва унга чегарадош давлатлар орқали бир томондан ғарбий ва шарқий минтақалар (Европа ва Осиё), иккинчи томондан, шимолий ва жанубий минтақалар (Европа ва Ҳиндистон) боғланган. Бундан ташқари, улар қаторига “Шимол-Жануб” халқаро транспорт йўлаги ва Транскаспий халқаро транспорт йўналиши, шунингдек, Шимолий ва Евроосиё йўналишлари киради. Мутахассисларнинг таъкидлашича, ушбу йўналишларга талаб фақат ошади.
KPMG Кавказ ва Марказий Осиё бўйича директор ўринбосари Евгений Косачев Евроосиёдаги геосиёсий ўзгаришлар минтақа давлатларининг иқтисодий ривожланиш йўналишига сезиларли таъсир кўрсатганини таъкидлайди. Асосий эътибор минтақалараро савдо ва савдони ривожлантиришга қаратилган. Бу ҳолат янги муқобил транспорт ва логистика йўналишларини ишлаб чиқишни тақозо этади.
“Бу борада Қозоғистон ўзининг қудратли логистика салоҳиятини очиб берувчи асосий авлодлардан биридир. Келажакда “Шарқ-Ғарбий” транспорт йўлаги Осиё ва Европа Иттифоқи мамлакатларини боғловчи асосий боғловчи таркибий қисмга айланиши мумкин”, - деб ҳисоблайди эксперт.
Эслатиб ўтамиз, айни пайтда Қозоғистонда трансконтиненталь транзит йўналишлар тармоғи шакллантириляпти. Саноатга киритилган инвестициялар ҳажми 35 миллиард доллардан ошади. Бу Европа ва Осиё ўртасидаги қуруқлик ташувларининг 80 фоиздан ортиғини мамлакатимиз ҳудуди орқали амалга ошириш имконини беради.
Бироқ, транспорт соҳасидаги аксарият экспертлар ҳар қандай маршрутнинг рентабеллигини баҳолаш учун ўз вақтида тайёргарлик кўриш, савдо ёки бошқа тўсиқларни бартараф этиш, ўтказувчанликни амалга ошириш учун рақамли платформаларни ишлаб чиқиш, узлуксиз логистика, шунингдек, марказлар ва бошқа тегишли инфратузилмаларни ривожлантириш зарурати атрофида муҳокама қилинмоқда.
