Майнинг ва биткоиннинг ўсиши: Қозоғистонда криптобиржа қандай тартибга солинади
Дональд Трампнинг АҚШ президентлик сайловларида ғалаба қозониши жаҳон молиявий бозорларида, жумладан криптовалюта аренасида ҳам жиддий реакцияга сабаб бўлди, бу ерда тез ўсиш давом этмоқда. Биткоин янги тарихий рекордга эришди ва бир бирлик учун 99 минг долларга етди. Ушбу воқеалар фонида Қозоғистонда криптовалюталарни қонунийлаштириш фаол муҳокама қилинмоқда, чунки уларнинг мамлакатдаги мақоми юридик нуқтаи назардан "кулранг зона"да қолмоқда. Рақамли активларга тўлиқ тақиқ қўйилмаган бўлса-да, уларнинг тўлов воситаси сифатида расман тан олиниши ҳали амалга оширилмаган, криптовалюталарни чиқариш ва муомалага чиқариш аввалроқ тақиқланган эди. Яқинда Миллий банк активларнинг токенизациясини қонунийлаштиришга қаратилган криптовалюта бозорини тартибга солишнинг янги стратегиясини таклиф қилди. Kazinform агентлиги мухбири нима учун бундай ташаббусга эҳтиёж борлигини ўрганиб чиқди.
IT ва киберхавфсизлик бўйича халқаро эксперт Арман Абдрасилов Дональд Трамп криптовалюта тарафдори эканлигини ва унинг АҚШ президентлик сайловидаги ғалабаси унга федерал даражада криптовалюта захирасини қўллаб-қувватлаш ва яратиш учун мўлжалланган қонун лойиҳасини киритиш имконини беришини таъкидлади.
“Биз аллақачон криптовалюта бозори бунга қандай муносабатда бўлганини кўришимиз мумкин – Биткоин котировкалари бир ҳафта ичида 30% га ошди. Қонун лойиҳаси қўллаб-қувватланиши ва Трамп президентлигининг дастлабки 100 куни ичида қабул қилиниши кутилмоқда. Бу АҚШ Биткоинни захира актив сифатида сотиб олишни бошлашига олиб келади. Бу захирага 250 миллиард доллар сарфлаб сармоя киритишни бошлаган йирик ўйинчилар аллақачон бор”, – дейди Арман Абдрасилов.
Унинг қўшимча қилишича, бундай ҳодисалар қозоғистонлик назорат органларининг реакциясини келтириб чиқармайди. Хусусан, Қозоғистон Миллий банки раҳбари яқинда мамлакат глобал тенденцияларни ҳисобга олган ҳолда криптовалюталарга нисбатан сиёсатини юмшатиш зарурлигини таъкидлади.
Криптовалюта ўтказмаларининг қонунийлигини мониторинг қилиш масаласига келсак, экспертнинг сўзларига кўра, Қозоғистонда ҳам аноним, ҳам очиқ пул ўтказмаларини кузатиш имконини берувчи мониторинг механизмлари аллақачон мавжуд. Бозорда иккала ёндашувни ҳам топиш мумкин: қора бозор кўпинча аноним операциялардан фойдаланади, юридик сегментлар эса пул маблағларини жўнатувчи ва олувчини тасдиқлаш учун очиқ ўтказмалардан фойдаланади. Бироқ, эксперт таъкидлаганидек, муаммо технологияда эмас, балки сиёсий ва тартибга солиш компонентида. Шу нуқтаи назардан, Қозоғистонда тартибга солиш сиёсатидаги ўзгаришлар ва АҚШда янги қоидаларнинг қабул қилиниши криптовалюталарнинг молия тизимига мослашуви бўйича глобал тенденция ўсиб бораётганидан далолат беради. Бу мамлакатлардан зудлик билан жавоб беришни ва тегишли назорат механизмларини ишлаб чиқишни талаб қилади.
Қозоғистонда бугунги кунда рақамли активларни бошқа рақамли активларга алмаштириш, шунингдек криптовалюталарни фиат пулга сотиб олиш ва сотиш фақат Астана халқаро молия марказида (АХММ) рўйхатдан ўтган лицензияланган рақамли активларга хизмат кўрсатувчи провайдерлар (РАХКП) орқали амалга оширилиши мумкин. Бугунги кунга келиб, АХММ қўмитаси лицензияланган биржаларда сотилиши мумкин бўлган 112 та криптовалютани тасдиқлади.
Эслатиб ўтамиз, АХММ крипто биржаларида савдо 2022 йил сентябрь ойида пилот лойиҳа доирасида бошланган ва 2023 йил ноябригача давом этган. Бугунги кунда АХММ крипто биржаларида 100 мингдан ортиқ мижоз рўйхатдан ўтган, уларнинг 90 фоизи чакана инвесторлардир. Давлат даромадлари қўмитаси маълумотларига кўра, 2023 йилда бюджетга рақамли активлар саноатидан қарийб 9 миллиард тенге, 2024 йилнинг биринчи ярмида эса рақамли қазиб олишдан 3,5 миллиард тенге тушди.
“Пилот лойиҳани, шунингдек, РАХКП (рақамли активларга хизмат кўрсатувчи провайдерлар) ва Қозоғистоннинг иккинчи даражали банклари ўртасидаги ўзаро ҳамкорлик қоидаларининг кейинчалик қабул қилинишини ҳисобга олган ҳолда, Қозоғистон Республикаси резидентлари ўзларининг банк иловаларидан рақамли активларни сотиб олиш учун фойдаланишлари мумкин”, – деб хабар қилди ташкилот матбуот хизмати.
А.Абдрасилов криптовалютани айирбошлаш ва тўлаш жараёни анъанавий банк ўтказмалари ва айирбошлаш операцияларига ўхшашлигини тушунтирди. Ҳар бир иштирокчига ноёб очиқ ва шахсий калитларни яратувчи криптовалюта ҳамёни берилади. Очиқ калит пул маблағларини қабул қилиш учун, ёпиқ калит эса транзакцияларни тасдиқлаш ва якунлаш, уларнинг хавфсизлиги ва ҳақиқийлигини таъминлаш учун ишлатилади.
У, шунингдек, Бирлашган Араб Амирликлари (БАА) каби баъзи мамлакатларда криптовалюталар ёрдамида кўчмас мулк сотиб олиш мумкинлигини таъкидлади. Бироқ, бу бир қатор шартларни бажариш ва маҳаллий қоидаларга қатъий риоя қилишни талаб қилади.
Яқинда Қозоғистон Республикаси Миллий банки криптовалюта бозорини тартибга солиш бўйича турли мамлакатларда криптовалюталарга бўлган ёндашувларни таҳлил қилиш асосида бир қатор тавсияларни ишлаб чиқди. Мутахассисларнинг таъкидлашича, крипто-активларга нисбатан тақиқлар кўпинча самарасиздир. Глобаллашув ва халқаро платформаларга кириш фойдаланувчиларга криптовалюталар ва блокчейнлардан фойдаланишда давом этган ҳолда чекловларни четлаб ўтиш имконини беради.
Молиявий регулятор экспертларининг фикрича, Қозоғистоннинг АХММ доирасида криптовалюталарни тартибга солиш бўйича тажрибаси ушбу чекланган ва назорат қилинадиган майдонда рақамли активларнинг айланишига рухсат бериш тартибга солиш моделини синаб кўриш учун асосли қадам эканлигини кўрсатди. Бироқ, қозоғистонликларнинг муҳим қисми - деярли 1,5 миллион киши - назоратсиз халқаро марказлаштирилмаган крипто биржаларида фаол иштирок этишда давом этмоқда. Бу бир қатор хавфларни, жумладан, истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилмаслик, пул маблағларини қайтариб олиш имкониятисиз йўқотиш ва солиқ тўлашдан бўйин товлаш билан боғлиқ. Бундай омиллар мамлакат иқтисодиётига салбий таъсир кўрсатмоқда.
“Хавфларни камайтириш ва фуқароларни “кулранг” каналлардан лицензияланган криптобиржаларга ўтказиш учун Қозоғистон ҳудудида тегишли инфратузилмани яратиш зарур”, – дейилади Миллий банк ҳужжатида.
Қайд этилишича, ҳозирда бозорда токенлаштирилган активлар ва рақамли молиявий воситаларга талаб юқори. Ушбу инновациялар капитални жалб қилиш, инвестиция портфелларини диверсификация қилиш ва ликвидликни яхшилашга ёрдам бериш орқали молиявий бозор имкониятларини сезиларли даражада кенгайтириши мумкин. Активларни токенизация қилиш компанияларга акциялар, облигациялар ва кўчмас мулк каби анъанавий молиявий воситаларнинг рақамли эквивалентларини чиқаришга имкон беради, бу эса ушбу активларга киришни осонлаштиради ва инвесторлар учун тўсиқларни камайтиради.
“Токенлаштирилган активлар ва рақамли молиявий воситалар янги молиявий маҳсулотларнинг пайдо бўлишини рағбатлантиради, масалан, воситачилар иштирокисиз битимлар шартларини автоматик равишда бажарадиган ақлли шартномалар. Бу операцияларнинг шаффофлигини оширади, харажатларни камайтиради ва жараёнларни тезлаштиради, бу эса, ўз навбатида, миллий рақамли иқтисодиётни ривожлантиришга хизмат қилади”, – деб таъкидлади экспертлар.
Аввалроқ биткоин курси АҚШдаги сайловлар фонида янги тарихий максимал даражага этгани хабар қилинганди. Шунингдек, яқинда сайланган президент Дональд Трампнинг жамоаси рақамли активлар саноати вакиллари билан Оқ уйда фақат криптовалюта сиёсатига бағишланган янги лавозимни яратиш мақсадга мувофиқлиги ҳақида музокаралар олиб бораётгани маълум бўлди.
