Марказий Осиё венгриялик сармоядорларнинг диққат марказида – Петер Сийярто

ASTANA. Kazinform – Венгрия Ташқи ишлар ва савдо вазири Петер Сийярто 17 февраль куни Қозоғистонга ташрифи чоғида Kazinform агентлигига эксклюзив интервью берди. Энергетикага сармоя киритиш, қўшма саноат лойиҳалари, Венгриянинг Қозоғистон билан иқтисодий ҳамкорликни чуқурлаштириш истаги муҳокама қилинди.

– Сафарингиздан асосий мақсадлардан бири энергетика соҳаси билан боғлиқ. Илгари ижтимоий тармоқларда таъкидлаганингиздек, венгриялик компаниялар Қозоғистонда нефть ва табиий газ қазиб олишда “катта муваффақият”га эришмоқда. Ушбу эслатмада вазир А.Сатқалиев билан янги стратегик лойиҳалар муҳокама қилинганини айтиб ўтдингиз. Бу ҳақда кўпроқ маълумот бера оласизми? Қандай ташаббуслар кўриб чиқилмоқда? Ҳамкорлик доирасида нефть қазиб олишнинг келажаги қандай бўлади?

– Венгриянинг энг йирик компанияси MOL нефть ва газ компанияси ҳисобланади. Қозоғистон энергетика соҳасига фаол сармоя киритмоқда. Хусусан, MOL “Рожков” конига тахминан 200 миллион доллар сармоя киритди. Бугунги кунга қадар ушбу кондан 300 миллион куб метрдан ортиқ газ ва 200 минг тонна конденсат қазиб олинди. Бешта қудуқ ишга туширилди ва бу лойиҳа жуда муваффақиятли деб топилди.

Эндиликда ушбу муваффақиятга асосланиб, компания Қозоғистон конларидаги операцияларда иштирокини давом эттиришга интилмоқда. Кўплаб имкониятлар, жумладан, “Березов” кони ўрганилмоқда. Бу Хитой-Қозоғистон-Венгрия қўшма лойиҳасини амалга ошириш имкониятини ифодалайди ва бизнинг манфаатларимизга мос келади.

Шу билан бирга, янги конларда нефть ва газ қазиб олиш учун илғор технологиялар зарурлигини тушунамиз. MOL ўзининг тадқиқот ва ишланмаларига асосланган илғор технологик ечимларга эга. MOLнинг технологик имкониятлари уларга Березов конида муваффақиятли газ ва нефть қазиб олиш лойиҳасига ҳисса қўшиш имконини беради. Бундан ташқари, MOL нефть-кимё соҳасида ўз фаолиятини фаол ривожлантирмоқда ва ўз маҳсулотларини "ҚазМунайГаз"га фойдаланиш учун таклиф қилмоқда. Қозоғистоннинг KEBCO нефтини миллий энергия балансимизга киритиш бўйича музокаралар олиб борилмоқда.

Сиёсий жиҳатдан ҳар икки томон ҳамкорликка очиқ. Етказиб бериш йўли мавжуд. Ахир, “Дружба” нефть қувури ишламоқда. Қўштирноқ ичидаги ягона масала нарх билан боғлиқ. Бу муҳим жиҳат деб ҳисобланади. Биз MOL ва “ҚазМунайГаз” ўртасидаги муваффақиятли тижорат музокаралари ва Қозоғистон нефти яқин келажакда энергия балансимизнинг бир қисмига айланишига умид қиламиз.

– Бу лойиҳа қачон амалга оширилиши мумкин?

– KEBCO нефтини сотиб оламизми ёки йўқми, фақат тижорат музокаралари ва икки компанияга боғлиқ. MOLнинг янги соҳалардаги иштирокига келсак, умид қиламанки, тез орада қарор қабул қилинади. Менинг ҳамкасбим, Қозоғистон энергетика вазири MOLнинг ушбу лойиҳалардаги иштирокини қўллаб-қувватлашга тайёрлигини билдирди.

– Энергетикадан қишлоқ хўжалигига ўтамиз. Венгриянинг UBM Group компанияси Қозоғистонда умумий сармояси 83 миллион доллар бўлган тўртта ем-ҳашак ва премикс ишлаб чиқариш заводи қуриши маълум қилинди. Нега бундай йирик лойиҳа учун Қозоғистон танланди? Қозоғистон ва Венгрия бундан қандай иқтисодий натижалар кутмоқда?

– Венгрия қишлоқ хўжалигидаги илғор технологиялари билан машҳур. Тарихан биз аграр мамлакатмиз. Албатта, қишлоқ хўжалигининг ялпи ички маҳсулотдаги улушига назар ташлайдиган бўлсак, бу 7-9 фоизни ташкил этади. Аммо озиқ-овқат саноати, қайта ишлаш, қишлоқ хўжалиги техникаси ишлаб чиқаришни ҳисобга оладиган бўлсак, бу кўрсаткич 13-14 фоизга етади. Бу муҳим кўрсаткич. Айни пайтда биз урф-одатларимиз, қалбимиз билан аграр халқмиз. Шу боис Венгрияда Қозоғистон қишлоқ хўжалигини модернизация қилишга хизмат қила оладиган замонавий технологиялар жорий этилган.

Нима учун айнан Қозоғистон? Зеро, Марказий Осиё сармоя киритиш учун венгрия компанияларининг диққат марказида. Бу янгилик эмас. Биз Марказий Осиё билан 15 йилдан буён мунтазам алоқалар ўрнатамиз. Бу минтақа билан азалдан алоқаларимиз бор. Менимча, Марказий Европа ва Марказий Осиё турмуш тарзи жиҳатидан бир-бирига яқин.

– Венгрия ва Қозоғистон ўртасидаги иқтисодий ҳамкорликнинг яна қандай йўналишларини устувор деб биласиз? Ҳозир қандай янги лойиҳа ёки ташаббуслар муҳокама қилинмоқда ёки ишлаб чиқилмоқда?

– Албатта, атом энергияси. Мен барча ҳамкасбларимни – Ташқи ишлар, Иқтисодиёт ва Энергетика вазирларини, шунингдек, Қозоғистон Президентини ўтган йили атом энергетикасига сармоя киритиш имкониятларини очган АЭС қурилиши бўйича референдумнинг муваффақиятли ўтгани билан табрикладим.

Ядро энергетикаси электр энергиясини ишлаб чиқаришнинг энг яхши усули ҳисобланади. Чунки унга бўлган талаб муттасил ва тез ўсиб бормоқда. Бу электр транспортига ўтиш, иситиш ва совутиш тизимларига талабнинг ортиши ва саноат эҳтиёжларининг ортиши билан боғлиқ.

Бу омиллар натижасида бутун дунёда электр энергиясига бўлган талаб кескин ошди ва савол туғилади: бу талабни қандай қилиб қулай, ишончли, барқарор, арзон ва экологик тоза тарзда қондириш мумкин? Ягона жавоб – ядровий энергия.

– Ҳозирда бу борада амалга оширилаётган лойиҳалар борми?

– Биз тушунганимиздек, ҳозирда Қозоғистондаги атом электр станцияларининг сони ва дизайни бўйича якуний қарор қабул қилинмаган. Бироқ, Венгрия технологияларини, хусусан, совутиш тизимларини жалб қилиш бўйича музокаралар олиб борилмоқда.

Маълумки, атом электр станциясида совутиш муҳим рол ўйнайди. Савол шундаки, қандай совутиш усули қўлланилади. Бунинг учун кўплаб электр станциялари сувдан фойдаланади. Лекин сув ҳозир ҳамма жойда ҳам бирдек мавжуд эмас. Шунинг учун венгриянинг қуруқ совутиш технологияси қозоғистонлик ҳамкорлар учун фойдали бўлиши мумкин.

Яна бир муҳим йўналиш – фармацевтика. Венгриянинг энг йирик фармацевтика компанияси Қозоғистон бозорида 9-ўринда. Айни пайтда бу ерда ишлаб чиқаришни жойлаштириш имконияти кўриб чиқилмоқда. Бу Венгриянинг бошқа сармояларини Қозоғистонга жалб қилиши мумкин.

Бундан ташқари, биз автомобиль йўлларида пул йиғиш билан боғлиқ лойиҳаларингизда иштирок этишдан манфаатдормиз. Музокаралар давом этмоқда. Бу масала Қозоғистон президентининг Венгрияга ташрифи чоғида муҳокама қилинган ва ўшанда бу борадаги ҳамкорлик бўйича келишувга эришилган эди.

– 2018 йилдан бери Венгрия Туркий давлатлар ташкилотида кузатувчи мақомига эга. Ушбу ташкилот доирасида Венгрия ва Қозоғистон ўртасидаги ҳамкорликни чуқурлаштириш истиқболлари қандай?

– Бугун ҳеч ким Марказий Осиёнинг жаҳон сиёсати ва жаҳон иқтисодиётидаги роли ортиб бораётганига шубҳа қилмаяпти. Бир неча йил аввал одамлар нега биз бу минтақа билан муносабатлар ва ҳамкорликни йўлга қўйганимизни тушунмаганини эслайман. Эндиликда, бу минтақадаги энергия ресурслари Европанинг энергия хавфсизлиги учун муҳим бўлган пайтда, таъминот йўллари қайта кўриб чиқилиб, минтақанинг аҳамияти англаб етилмоқда.

Биз биринчи бўлишни хоҳладик ва шундай бўлдик. Биз олдинги қатордамиз. Кўпчиликнинг бу минтақа билан алоқа ўрнатишга иштиёқи борлигини тушунамиз ва савдо-иқтисодий алоқаларимиз янада кенгайишига ишончимиз комил. Биз халқларимиз ўртасидаги алоқаларни кенгайтиришга ишонамиз.

Май ойидан бошлаб Чимкент ва Будапешт ўртасида янги тўғридан-тўғри рейс очилилиши муносабатларни янада мустаҳкамлашга ёрдам беради. Шунингдек, Астана-Будапешт авиақатнови қайта тикланишига умид қиламиз.

– Буни мамлакатларимиз ўртасидаги туризмни ривожлантиришнинг янги босқичи деб ҳисоблайсизми?

– Албатта. Мамлакатларингиз жуда ажойиб. Марказий Осиё билан яқин алоқалар ўрнатилар экан, фуқароларимизнинг қизиқиши ортиб бормоқда. Қадимги қабилаларимиз яшаган жойларни ўз кўзлари билан кўришни истайди.

Улар дунёнинг бу қисмидаги қариндошларимиз нега бунчалик узоқда жойлашганлиги, бизда қандай ўхшашликлар борлиги ва бизда умумий бўлган нарсалар билан қизиқишади. Бу кўплаб венгерларни бу ерга келишга ундади.

– Венгрия қозоғистонлик талабаларга Stipendium Hungaricum дастури бўйича стипендия таклиф қилади. Бу борадаги ҳамкорликни кенгайтириш режалари борми?

– Аввало, биз ҳар йили 250 та стипендия ажратамиз. Бу йил бизда қизиқиш кескин ошганини кўрдик: Қозоғистон талабаларидан 2111 та ариза топширилди. Бироқ, жараённи охиригача кузатиб бориш муҳимдир. Одатда абитуриентлар кўп, лекин охир-оқибат барча стипендиялар қўлланилмайди. Шунинг учун биз барча 250 стипендиядан фойдаланишни таъминлаш учун ҳаракат қилишимиз керак. Бунга эришилгандагина сонни ошириш масаласи муҳокама қилиниши мумкин.

Яна бир муҳим жиҳат шундаки, мен икки давлат Дипломатик академиялари ўртасида ҳамкорлик тўғрисида шартнома имзоладим. Бу ёш дипломатларни самарали тайёрлашга хизмат қилади. Шунингдек, Евроосиё Миллий университетида талабаларга венгер тилидан сабоқ берадиган венгер ўқитувчиси фаолиятини давом эттириш бўйича шартнома имзоладим.

Венгрия университетларидан бирида қозоқ тилини ўргатиш, шунингдек, қипчоқшунослик ҳам биз олға интилаётган йўналишдир. Бу халқлар ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлаш учун жуда муҳим асос ҳисобланган маданият ёки таълим соҳасидаги ҳамкорлик йўлидаги навбатдаги қадам бўлиши керак.

– Ҳамкорлигимиз келажагини қандай кўрасиз?

– Ҳамкорлигимиз барқарор бўлиб қолади. Чунки у доимо ўзаро ҳурматга асосланади. Биз ҳеч қачон бир-биримизга доноликни ўргатмаганмиз. Биз ҳеч қачон бир-биримизни айбламадик. Ҳеч биримиз бир-биримизнинг ички ишимизга аралашмадик. Биз ҳар доим бир-биримизга ҳурмат билан муносабатда бўлганмиз. Бу муносабатларимиз барқарорлиги учун жуда муҳим. Биз олдинга қандай ҳаракат қилаётганимиз ва келажак режаларимиз ҳақида жуда ижобий фикрдамиз.

Эслатиб ўтамиз, аввалроқ ҚР Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистон-Венгрия муносабатларини ривожлантиришга қўшган ҳиссаси учун Петер Сийяртони ІІ даражали «Достық» ордени билан тақдирлагани ҳақида хабар берган эдик.