Марказий Осиё даври, қозоқ қимизи экспорти: халқаро экспертлар глобал муаммоларни муҳокама қилишди

Кейинги бир неча йил ичида жаҳон иқтисодиёти пандемия инқирози, ҳаддан ташқари инфляция, давлатлар ўртасидаги зиддиятлар ва бошқа шокларни бирин-кетин бошдан кечирмоқда. Буларнинг барчаси ўтган йиллардаги глобал ўсиш динамикасини "йўқотади" ва парчаланиш жараёнини тезлаштиради.

Марказий Осиё даври, қозоқ қимизи экспорти: халқаро экспертлар глобал муаммоларни муҳокама қилишди
Фото: Kazinform

Халқаро валюта жамғармаси 2023 йилда глобал иқтисодий ўсиш 2,9 фоизгача секинлашишини тахмин қилмоқда. 2000 йилларнинг бошидан буён йиллик ўртача кўрсаткич 3,8% ни ташкил этди. Бу йилги прогноз сезиларли даражада паст.

Шу билан бирга, глобал қарз инқирози каби мураккаб тузилмавий муаммолар ҳал этилмаганлигича қолмоқда ва бу бутунлай инқирозга олиб келиши мумкин. Халқаро молия институти маълумотларига кўра, жаҳон қарзи аллақачон 305 триллион долларга етган ёки жаҳон ялпи ички маҳсулотининг 348 фоизини ташкил этади. Бундай мураккаб вазият жаҳон иқтисодиётининг келажакдаги зарбаларга қарши туришини қийин ва заиф қилади.

Ҳозир жаҳон иқтисодиётининг аҳволи қандай? Қандай тўсиқларни енгиб ўтиши керак? Глобал молия қанчалик барқарор бўлиши мумкин? Марказий Осиё ва Қозоғистоннинг келажакдаги йўналиши қандай бўлади? Пойтахт атрофида йиғилган халқаро экспертлар шу ва бошқа масалаларни муҳокама қилди. Улар “Тинчликнинг янги формуласи: ўзгаришлар остонасида” мавзусида давра суҳбати ўтказдилар. Мавзу Евроосиёда хавфсизлик ёндашувларини ишлаб чиқиш зарурати туфайли танланган. Батафсил Кazinform экспертининг материалида ўқинг.

Марказий Осиё даври - янги интеграция

Икки кунлик учрашувнинг бир сессиясида экспертлар Марказий Осиё интеграциясини кенгайтириш ва минтақавий ривожланишнинг янги истиқболларини муҳокама қилдилар. Уларнинг фикрича, бугунги кунда жаҳон ҳамжамиятини ташвишга солаётган асосий муаммо ярим аср давомида ўрнатилган халқаро тартибнинг барбод бўлишидир. Шу боис сўзга чиққанлар цивилизацияни йўқ қиладиган муаммоларга қарши курашишнинг самарали воситаларини топиш муҳимлигини таъкидладилар.

Шунингдек, мутахассисларни пойтахтда йиғиш ҳам бепул эмас. Чунки, экспертларнинг фикрича, Қозоғистоннинг турли давлатлар ўртасидаги зиддиятларни бартараф этишдаги роли юқори ва айни пайтда Марказий Осиёда янги интеграция давом этмоқда.

— Ҳозир минтақавий интеграция жараёни (Марказий Осиёда — таҳр.) давом этмоқда. Ривожланиш анча тез ва иқтисодиёт ташқи дунё учун очиқ. Иқтисодий жиҳатдан бу Марказий Осиёни янада мустаҳкамлайди, барча давлатлар билан ҳамкорликни ривожлантиради. Ҳудудий муаммоларни ҳал қилиш қийин эканини биламиз. Бироқ, биринчи навбатда, низоларни тўхтатиш керак. Бу - ҳақиқат. Аввало, ҳудудий муаммоларни тўлиқ ҳал қилиб, кейин тинчликка келиш мумкин эмас. Шунинг учун аввало урушларни тўхтатиш, кейин эса ҳудудий муаммоларни ҳал қилиш учун тинчлик жараёнини илгари суриш керак. Қозоғистон минтақавий масалаларда ижобий ташаббусларни илгари сурувчи давлатдир. Шу боис Қозоғистонда низоларни ҳал қилишга қаратилган кўплаб муҳим жараёнлар давом этмоқда. Бу борада Қозоғистон жуда муҳим рол ўйнайди, – деди Россия ва Марказий Осиёни ўрганиш маркази профессори, Фудань университети, Пекин халқаро мулоқот клуби катта илмий ходими Чжао Хуашэн.

Чжао Хуашэн
Фото: Солтан Жексенбеков/Kazinform

 

Эксперт Марказий Осиёнинг иқтисодий очиқлиги минтақа ривожи учун муҳим эканини таъкидлади. Бундан ташқари, давлатлар ўртасидаги ҳарбий можаролар тўхтаса, ривожланиш суръати ҳам ортади.

– Марказий Осиёнинг дунёда тутган ўрни ҳамиша муҳим. Дунёга Осиё даври ёки Хитой даври келди, дейишади. Мен дунёни бундай тасвирламайман. Тинчлик бир минтақа ёки давлатга эмас, балки барча халқларга тегишли. Бугунги кунда дунёда кўплаб долзарб муаммолар мавжуд. Дунё тез ва жуда кескин ўзгармоқда. Бироқ, ҳар бир минтақанинг ўзига хос муаммолари бор. Масалан, шаффофлик, айниқса иқтисодий нуқтаи назардан. Бу бизнинг минтақамиз (Марказий Осиё – таҳр.) учун энг муҳим масалалардан биридир. Биз ривожланишимиз керак. Иккинчи масала - ҳарбий можароларни тўхтатиш. Яхшиямки, минтақамизда ҳаммаси барқарор. Катта ҳарбий тўқнашувлар йўқ. Биз зиддиятли ҳудудларда тинчликка чақирамиз, - деди Чжао Хуашэн.

Линн
Фото: Жаҳон иқтисодиёт ва сиёсат институтининг матбуот хизмати

 

Шу билан бирга, Брукингск Институти Барқарор ривожланиш маркази бош илмий ходими, Жаҳон банкининг собиқ вице-президенти (1991-2003) Йоханнес Линн Марказий Осиёнинг “Шимол-Жануб” халқаро транспорт коридорини (INSTC) ривожлантиришга қўшган ҳиссасини таъкидлади ва электр энергияси ҳамда газни ташиш билан боғлиқ лойиҳаларга эътибор қаратди.

- INSTCнинг ўсиши Марказий Осиёни ўз ичига олади, масалан, Покистонга ва ундан кейин Ҳиндистонга электр энергиясини етказиб бериш лойиҳалари, шунингдек, Туркманистондан Осиёга газ қувурини қуриш ... Марказий Осиё-Жанубий Осиё электр энергиясини етказиб бериш ва сотиш лойиҳаси (CASA-1000) Қирғизистон Республикаси, Тожикистон, Покистон ва Афғонистон ўртасидаги муҳим ҳамкорликни ифодалайди. Бу минтақада энергетика соҳасидаги ҳамкорликни чуқурлаштириш ва истиқболли трансчегаравий электр энергияси савдосини ривожлантириш йўлидаги муҳим қадам бўлади, - деди Йоханнес Линн.

Қимизга қизиққан америкалик

Оқ уйдаги (АҚШ – таҳр.) Мудофаа департаменти маслаҳатчиси Эдвард Луттвак ўтган можаролар Марказий Осиё давлатлари иқтисодиётига қандай таъсир қилгани ҳақида ўз фикрини билдириб, Марказий Осиё, жумладан, Қозоғистоннинг экспортни ошириш зарурлигини таъкидлади. Эксперт “бунинг учун минтақа иқтисодиётида байналмилализм етарли эмас”, - дейди.

— Албатта, бевосита эмас, билвосита Марказий Осиё иқтисодиёти бу қарама-қаршиликдан азият чекмоқда. Лекин мен бир муҳим нарсани айтмоқчиман: Марказий Осиёда иқтисодиёт кўпроқ байналмилаллашган бўлиши керак (халқлар ўртасидаги дўстлик ва ҳамкорликни тарғиб қилувчи мафкура – таҳр.). Бу шуни англатадики, ҳозир экспорт етарли бўлиши даркор. Қозоғистон ва Марказий Осиёда экспорт етарли эмас, - деди Эдвард Луттвак.

Эдвард Луттвак
Фото: Солтан Жексенбеков/Kazinform

 

Мутахассис оддий мисол келтирди. Миллий маҳсулотни брендлаш ва жаҳон бозорига олиб чиқиш таклифини берди. Лекин бунинг учун биринчи навбатда қозоқ “ҳаракат қилиши” керак. Қозоқнинг "ўзи тўсиқ" деди. Чунки у қимизни яхши кўради ва уни сотиб олишга тайёр. Аммо қозоқ тадбиркорлари уни АҚШда сотмайди.

- Менга кимиз жуда ёқади. Лекин мен уни Вашингтонда сотиб ола олмайман. Қозоқ бизнес ва экспортга мойил бўлиши керак. Муваффақиятли иқтисодиёт экспортга йўналтирилган. Мисол учун, сиз қимизни махсус ичимлик сифатида сотиб олишингиз мумкин. Бу ерда вазият қандай тўқнашувлар содир бўлаётганига ёки кучлар мувозанати қандайлигига боғлиқ эмас. Бу тадбиркорлик ҳақида. Бу Россия ёки Пекин ҳақида эмас. Бу қозоқларнинг тадбиркорлик қобилияти ва бизнесга йўналтирилганлигига боғлиқ, - дейди америкалик маърузачи.

Хулоса қилиб айтганда, экспертлар бошқа турли мавзуларда ҳам сўз юритдилар, бироқ биз шундай хулосага келдикки, мамлакатнинг иқтисодий аҳволига дунёдаги айрим зиддиятлар таъсир кўрсатади, аммо улар тараққиётга тўсқинлик қила олмайди. Биз яхшиликни ташқаридан излаб, бошқаларга қизиқмаслигимиз, балки ўзимизни тарғиб қилишимиз керак. Америкалик сиёсатчининг қимиз ҳақидаги гапидан мисол келтиришнинг ўзи кифоя.

Сўнгги хабарлар