Made in China: Хитой автомобиль саноати жаҳон бозорини забт этадими
Кейинги икки йилда Қозоғистон автомобиль бозорида Хитой автомобилларининг улуши сезиларли даражада ошганини пайқаш қийин эмас. Мамлакатда сотилган ҳар учинчи автомобиль Хитой брендларига тегишли. Бу тенденция нафақат Қозоғистонда, балки жаҳон бозорида ҳам такрорланмоқда. Сифат жиҳатидан ишончсиз деб ҳисобланган шарқ автомобиль саноатининг таъсири қандай кучаймоқда? Кazinform мухбири мавзуни таҳлил қилиб, экспертлар фикрини билишга муваффақ бўлди.
Қозоғистондаги янги автомобилларнинг 38 фоизи Хитойга тегишли
Ҳозирда Қозоғистонда 15 та Хитой автомобиль бренди расман сотилмоқда. Хусусан, JAC, Jetour, Hongqi, Chery, Changan, Haval, Tank, Exeed, Geely, Zeekr, FAW, Omoda, Jaecoo, GAC ва Kaiyi. Бироқ, бу занжир ўсишда давом этмоқда, масалан, ноябрь ойининг бошида Rox Motor бренди ҳам Қозоғистонга келишини эълон қилди.
Kolesa.kz хабарига кўра, 2024 йилнинг 6 ойида Қозоғистонда 83 220 та янги автомобиль сотилган. Уларнинг 32 мингга яқини, яъни 38 фоизи Хитой автомобилларидир. Мамлакатдаги энг ликвидли 10 та автомобиль брендидан олтитаси шарқдаги қўшнига тегишли. Шу ўринда, жорий йилда Қозоғистонда энг кўп сотилган Хитой автомобиллари рўйхатига назар ташласак.
Бу ерда расмий дилерлик марказларидан ташқари хориждан машина олиб келадиган жисмоний шахслар ҳам бор. Молия вазирлиги маълумотларига кўра, 2024 йилнинг 10 ойи давомида хориждан олиб келинган 143 минг дона автомобиль рўйхатга олиниб, 291,4 миллиард тенге божхона тўловлари ва солиқлар тўланган. Айтайлик, 143 минг автомобилнинг 80 фоизи енгил автомобиллардир.
Бироқ вазирлик мамлакатга олиб келинган автомобиллар қайси давлатлардан келганини таснифламади. Бизнинг фикримизча, автомобилларни сотадиган якка тартибдаги автосалонлар жуда кўп. У ердаги автомобилларнинг аксарияти бевосита Хитой автомобиль бозоридан олиб келинади. Шундан сўнг Жанубий Корея ва Грузияни қўшиш мумкин.
Эски машиналар камайишига сабаб бўлмоқда
Бошқа томондан, шуни таъкидлаш керакки, Хитой автомобилларининг кўпайиши мамлакат автопаркининг янгиланишига олиб келди. Масалан, Миллий статистика бюроси маълумотларига мурожаат қиладиган бўлсак, 2024 йил 1 сентябрь ҳолатига кўра, Қозоғистонда рўйхатга олинган автомобиллар сони 5,57 миллионга етган. Уларнинг деярли ярми 20 ёшдан ошган. Яъни, 2004 йилгача бозорга кирган эски автомобилларнинг улуши жуда юқори. Бу камчиликнинг ўрнини қоплашда Хитой автомобиллари салмоқли ўрин тутаётганини яширмаймиз.
Ҳаммаси нархга боғлиқ, вазиятга қараб, ишлаб чиқарилганига деярли 10 йил бўлган энг самарали Япония автомобилларини ҳайдаш учун 10-12 миллион тенге сарфлаш мумкин. Бу пулга эса, хитойликлар янги кроссоверни таклиф қилишлари мумкин.
Таниқли автомобиль эксперти Олжас Оқас бу йил Қозоғистонда сотилган ҳар учинчи машина Хитой бренди эканлигини тез-тез такрорлайди. Бироқ, бу борада танқид ҳам, мақтовлар ҳам мавжуд.
– Кейинги йилларда Хитой автомобилларининг оммавий равишда бозорга кириб келишига халқ талабига мос маҳсулотлар ишлаб чиқарилиши сабаб бўлмоқда. Мисол учун, Хитой автомобилларининг электроникаси премиум тоифага ўхшайди. Аммо Хитой машинасига ишончдан шубҳаланиш устунлик қилади. Асосий учта муаммо: электроника жуда кўп, вариатор ва робот шубҳали. Турбинали двигателлар кичик ўлчамларга эга. Шунинг учун Хитойдан харид қилсангиз, расмий машина олганингиз маъқул, - дейди автоэксперт.
Унинг сўзларига кўра, Хитойнинг ҳозирги автомобиль моделларининг вақт ўтиши билан баъзиларигина қолади. Юқорида айтиб ўтганимиздек, мамлакатда Хитой автомобиль брендлари сони 15 тага етди. Лекин бозор синовларига дош бериб, рақобатга бардош бера олган 2-3 та брендгина қолади.
– Халқимиз 1-2 йилдан кейин ҳам қийматини йўқотмайдиган машинани яхши кўради. Хитойда ишлатилган машинани сотиб олиш катта хавф ҳисобланади. Шунинг учун, мен сизга шошилмасдан, текширилган брендларни олишни маслаҳат бераман. Хитой автомобиллари бозорга узоқ вақтга келди. Улардан қайси бири Япония ва Корея саноати билан рақобатлаша олишини вақт кўрсатади, - дейди Олжас Оқас.
Мухтасар қилиб айтганда, Хитой брендларини сотиб олишни ҳозир шошилинч қарор деб ҳисоблаш мумкин. Бозорни камида 2-3 йил кузатиб бориш ва айнан қайси турдаги автомобиллар рақобатбардошлигини ва уларнинг келажагига ишонч билан қараш мумкинлигини аниқлаб олиш яхшироқдир. Бироқ эски машинадан чарчаб, янги машина олишга шошаётган жамоатчилик вақтни беҳуда ўтказмоқчи эмас.
АҚШ ва Европа қарама-қарши позицияда
Умуман олганда, АҚШ ва Европа расмийларига Хитой автомобиль саноати тараққиёти ёқмайди. Аввалига улар сифатни айблаб, харидорларни ҳафсаласи пир қилмоқчи бўлди. Кейинроқ улар Хитой расмийларини ўз автомобил ишлаб чиқарувчиларини субсидиялашда ва нархларни сунъий равишда пасайтиришда айблади. Аммо талаб камаймади. Ниҳоят, бу давлатлар расмий чекловлар орқали тўсиб қўйишга ҳаракат қилмоқда. Шу йилнинг май ойида АҚШ президенти Жо Байден Хитойдан келаётган бир қатор товарларга божлар ўзгаришини маълум қилган эди. Асосий ўсиш электромобилларга таъсир қилди, чунки тариф 25 фоиздан 102 фоизга кўтарилди. Шу тариқа, мамлакат расмийлари Хитой компанияларига маҳаллий бозорда қонуний савдо қилишни тақиқлаган кўринади.
АҚШ президенти бу қарорни божхона сиёсатида америкалик автомобиль ишлаб чиқарувчиларни ноҳақ рақобатдан ҳимоя қилиш учун қабул қилганини тушунтирди. Мамлакатда арзон Хитой электромобилларининг кўпайиши бутун саноатга - иқтисодиётга ва айниқса завод ишчиларига таҳдид солиши мумкин.
Бироқ, экспертлар Хитой ҳам шунга ўхшаш чораларни қўллаши ва бу Америка иқтисодиётига салбий таъсир кўрсатишидан қўрқишади. Хитой бозорида Америка автомобил ишлаб чиқарувчилари ҳам бор, Chevrolet ва Cadillac, Buick учун эса Хитой асосий бозорга айланди. Бундан ташқари, АҚШ литий-ионли аккумуляторлар учун божни 7,5 фоиздан 25 фоизга оширди.
АҚШнинг United Auto Workers касаба уюшмаси Байденни қўллаб-қувватлади. BMW ва Stellantis каби қатор компания раҳбарлари эса бундай амалиётлар адолатли рақобат ва эркин бозорга олиб келмаслигини таъкидлади.
Канада ва Европа давлатлари бу амалиётни давом эттирдилар. Биринчиси Хитой электромобилларига 100 фоизлик солиқ қўйган бўлса, кейингиси Европа брендларига солиқни камайтириб, хитойликларга кўпайтирди. Бироқ, тез орада Geely (19.3 %), BYD (17 %) учун чегирма жорий қилди.
Ҳозир ҳатто жаҳонга машҳур автомобиль брендларининг раҳбарлари ҳам хитойликларнинг шиддатидан хавотирга тушди. Масалан, жорий йилнинг сентябрь ойида Wall Street Journal нашри хабар қилганидек, маҳаллий автомобиль саноатининг ривожланиш даражасидан хавотирланган топ-менежерлар хитойлик ишлаб чиқарувчилар Европа ва Америкадан олдинда эканини тан олишган. Нашр манбасининг таъкидлашича, Ford раҳбарлари Хитойга Америка концерни ва Changan қўшма корхонаси ишлари бўйича боришган. Ташриф давомида, айниқса, ҳамкорнинг тест-драйвдан ўтган янги модели меҳмонларда катта таассурот қолдирди. Ford компанияси раҳбари Жим Фарлининг сўзларига кўра, Хитойдаги вазият 1980-йилларда Япония автомобилсозлик саноатининг жадал ривожланиши, Toyota, Honda каби компаниялар нуфузли брендларга айланган даврни эслатади.
Натижада, Ford 2027 йилда бозорга арзон электромобилни тақдим этишни режалаштирмоқда. Концерн, бошқа ишлаб чиқарувчилар сингари, тўлиқ электр транспорт воситаларини ишлаб чиқаришга ўтишдан бош тортган ҳолда, ички ёнув двигателлари ва гибрид конструкцияларни ишлаб чиқаришни давом эттиришга қарор қилди.
Шу билан бирга, Reuters және Bloomberg немисларнинг дунёга машҳур Volkswagen бренди Хитойдаги заводини ёпиши мумкинлигини ёзди. Йилига 360 минг автомобиль ишлаб чиқарилса-да, талаб жуда паст. Компания Европада ҳам худди шундай вазиятни бошдан кечирмоқда, бу ерда экспертлар электромобилларга бўлган талаб пасайганини таъкидламоқда.
Эътирозларга қарамай, дунёда Хитой автомобиллари сони кўпайишда давом этишини ҳеч ким инкор этмайди. Ёзда AlixPartners таҳлилчилари 2030 йилга бориб дунё бўйлаб сотиладиган ҳар учинчи янги автомобиль хитойлик бўлишини башорат қилишган.
Сифатига ишониш мумкинми?
Энди сифат ва самарадорликка эътибор қаратсак. Автомобиль саноатида ўтган асрдан бери Қозоғистон ва жаҳонда Германия ва Япония брендлари машҳур бўлди. 2000 йилдан 2010 йилгача корейслар ўз автомобилларини жаҳон бозорига таклиф қила бошладилар. Шунга ўхшаш ҳолат шундаки, ўша даврда мамлакат уларнинг сифатига шубҳа билан қаради ва уларга салбий муносабатда бўлди. Аммо ҳозир мамлакатлар Германия ва Япония автомобилларига ишонгандек Жанубий Корея ишлаб чиқаришига ҳам ишонади. Яъни, яна ўн йил ўтгач, халқ ҳам Хитой автомобилларини илиқ қабул қилиши мумкин.
Сентябрь ойида машҳур J.D. Power агентлиги Хитой бозоридаги янги автомобилларнинг сифат рейтингини эълон қилди. Мутахассисларнинг хулосасига кўра, яқин икки йилда маҳаллий автомобиль ишлаб чиқарувчилар томонидан ишлаб чиқарилган автомобиллардаги нуқсонлар сони аста-секин камайиб бормоқда. Рўйхатда Chery, Geely ва GAC Trumpchi учлиги етакчилик қилмоқда. Нашрнинг таъкидлашича, Хитой брендлари сифатни оширишга қаратилган ишларга алоҳида эътибор қаратмоқда.
“Қозоғистон автомобиллар уюшмаси”га аъзо бўлган “Қозоғистон импортчилар ассоциацияси” давлат тартибга солиш бўйича директори Адилбек Оринбаевнинг сўзларига кўра, хитойлик автомобиль ишлаб чиқарувчилар энди автомобиллар учун сифатли материаллардан фойдаланишни бошладилар ва бу суръатда келажакда нархлар ошиши мумкин.
– Айни пайтда хитойлик автомобиль ишлаб чиқарувчилари ўз автомобилларининг сифатини ошириш, жумладан, инновацион технологиялар ва юқори сифатли материаллардан фойдаланиш борасида яхши қадамлар ташламоқда. Сифатнинг ошиши келажакда маҳсулот таннархининг ошишига олиб келади.
Хитой электр транспорт воситалари (EV) ва автоном технологияларга катта сармоя киритмоқда. Яхшиланган батареялар, ҳайдовчиларга ёрдам бериш тизимлари (ADAS) ва хусусий электр транспорт воситалари платформалари каби янги ишланмалар Хитой автомобилларининг қийматини ошириши мумкин. Бироқ, автомобиль ишлаб чиқаришдаги рақобат истеъмолчилар талабига кўра шаклланади, бу маънода, бизнинг фикримизча, хитойликлар нарх ва сифат ўртасидаги мувозанатни сақлаб қолишлари мумкин, - деди у.
Шунингдек, биз мутахассисдан Хитой автомобилларининг келажакдаги рақобатбардошлиги ҳақида сўрадик. Оринбаевнинг сўзларига кўра, улар мижозлар ишончини қозонишда давом этади.
- Хитойда ишлаб чиқарилган автомобилларнинг ишончлилигини баҳолаш бир қанча омилларга боғлиқ. Биринчидан, мамлакатимизга расман олиб кирилаётган барча автомобиллар, жумладан, Хитой автомобиллари ҳам зарур кўрикдан ўтказилиб, хавфсизлик сертификати олади. Бу уларнинг Қозоғистон ҳудудида фойдаланиладиган транспорт воситаларига қўйиладиган талаблар ва техник регламентларга мувофиқлигини таъминлайди. Агар баҳолашдан ўтмаган ёки нотўғри ўтказилган бўлса, қонунчиликка кўра, бундай машиналар Қозоғистонда фойдаланишга топширилиши мумкин эмас.
Иккинчидан, сўнгги йилларда кўплаб хитойлик автомобиль ишлаб чиқарувчилари ўз маҳсулотларининг сифатини сезиларли даражада яхшиладилар ва Хитой товарлари ҳақидаги стереотиплар аста-секин йўқолмоқда. Шарқий қўшнимиз тадқиқот ва ишланмаларга катта маблағ сарфлайди. Дунёнинг етакчи компаниялари билан ҳамкорлик қилади, янги технологияларни жорий этишда фаол. Менимча, Хитой автомобилларига бўлган ишонч ортиб бормоқда ва улар келажакда жаҳон автомобиль бозорида рақобатлашишда давом этади, - дея хулоса қилди у.
