Квадробинг Қозоғистонга ҳам келди: уни тўсишнинг қандай йўли бор
ASTANA. Kazinform – Сўнгги йилларда дунёда ўсмирлар орасида янги ҳодиса – квадробинг оммалашмоқда. Бу ҳодисага эътибор қаратган болалар мушук, ит, тулки, бўри каби ҳайвонлар қиёфасини олади ва уларнинг хатти-ҳаракатларига тақлид қилади. Бу ғалати хатти-ҳаракат Қозоғистонга ҳам етиб келди.
Квадробинг япониялик Кеничи Ито томонидан тўрт оёққа югуришнинг ўзига хос усули сифатида ихтиро қилинган норасмий спорт тури квадробикадан олинган. 2008 йилда у 100 метрни 18 сонияда босиб ўтиб, Гиннеснинг рекордлар китобига кирган. Натижада, бу ғайриоддий ҳаракат усули, айниқса, болалар учун қизиқарли бўлган қуадробингнинг ривожланишига туртки бўлди.
Бундан хавотирланган ҚР Парламенти Мажилиси депутатлари Ҳукумат раҳбари Олжас Бектеновга расмий сўров йўллаб, ваколатли органлар бу масалани чуқур ўрганиб, комплекс профилактика чораларини кўришлари зарурлигини таъкидладилар.
Эслатиб ўтамиз, Россияда ушбу янги ҳодисага қарши қонун қабул қилиш масаласи муҳокама қилинаётган бўлса, Ўзбекистонда ота-оналарга ўз вазифаларини тўғри бажармаганликлари учун жарима солиш масаласи кўтарилмоқда.
“Болалар квадробингни ўзини ҳайвонлар қиёфасида кўрсатиш ўйини сифатида қабул қилади. Ижтимоий тармоқларда турли ҳаракатлар, клублар ва уюшмалар яратади. Мутахассисларнинг фикрича, квадробинг машҳурлигининг тез суръатлар билан ўсиб боришини ўсмирларга оилада тўғри эътибор берилмаслиги, уларнинг гуруҳда ўз ўрнини топишга, ўзига хос хусусиятларини кўрсатишга ва ижтимоий тармоқларда эътиборни жалб қилишга интилиши билан изоҳлаш мумкин. Жамиятда ўрнатилган хулқ-атвор қоидаларига, миллий менталитетга зиддир.
Бу шахснинг ғайриижтимоий хатти-ҳаракатларини улуғлайди ва боланинг соғлиғига зарар етказади. Бу ҳаракатнинг тарқалишининг олдини олишда асосий рол ўқитувчилар ва ота-оналарга тегишли”, – деди ҚР Бош вазири ушбу масала билан боғлиқ саволга жавоб берар экан.
Олжас Бектеновнинг таъкидлашича, Давлат раҳбари томонидан қабул қилинган “Интеграциялашган таълим” дастури ўқувчиларда ижобий қадриятларни шакллантириш ва маънавий-ахлоқий фазилатларни ривожлантириш орқали шахсни тарбиялашга қаратилган. Дастур болаларда асосий инсоний қадриятларни ривожлантиришга асосланган. Шу билан бирга, бу болалар ўртасида дўстона муҳитни шакллантиришга ҳисса қўшади, бу эса уларга салбий субкультураларда қатнашишга имкон бермайди.
“Ота-оналар билан ишлаш ва уларни таълим жараёнига фаол жалб қилиш орқали оилавий қадриятлар мустаҳкамланади ва бола шахсини шакллантиришга ягона ёндашув шаклланади. Дастурнинг ўқув модуллари (мулоқотни ривожлантириш, шахсий хавфсизлик, руҳий саломатликни сақлаш бўйича) ўқувчиларнинг маълумотни таҳлил қилиш қобилиятини, шу жумладан манипуляция ва ҳалокатли муҳитда юриш хавфини фарқлаш қобилиятини ривожлантиради. Ота-оналарнинг ҳуқуқий ва педагогик маданиятини ошириш мақсадида барча мактабларда ота-оналарга педагогик ёрдам марказлари ташкил этилди.
Марказларнинг фаолияти ота-оналарнинг масъулиятли ва ижобий тарбия маданиятини ошириш орқали уларнинг хавфсизлиги, саломатлиги ва психологик жиҳатдан баркамоллигини таъминлашга қаратилган. Бузғунчи хулқ-атвори бўлган мактаб ўқувчиларини психологик-педагогик қўллаб-қувватлаш болани жамоага, қизиқарли тадбирларга, ташаббусларга, тўгараклар ва лойиҳаларга жалб қилиш орқали амалга оширилади. Таҳлилларга кўра, квадробинг ижтимоий тармоқларда кенг тарқалиб, болалар ва ўсмирларда қизиқиш уйғотди”, – дейди у.
Бош вазирнинг айтишича, болаларнинг рақамли боғлиқлиги ортиб бораётгани ва виртуал оламга ҳаддан ташқари шўнғиб кетиши ҳам янги компетенцияларни талаб қилади. Шу боис болаларнинг интернет маконида ахлоқий ва хавфсиз хулқ-атвор кўникмаларини шакллантирадиган 5-9-синфлар учун “Глобал компетенциялар” фанига “Медиасаводхонлик ва молиявий саводхонлик” бўлими киритилди.
Шунингдек, “Интеграциялашган таълим” дастурининг “Рақамли дунёга хавфсиз қадам” лойиҳаси доирасида болаларнинг рақамли хавфсизлигини таъминлаш чора-тадбирлари амалга оширилмоқда. Зарарли контентни мониторинг қилиш ва блоклаш «Кибернадзор» ахборот тизими орқали амалга оширилади. Facebook, Instagram, WhatsApp, TikTok, VKontakte, Google, Telegram онлайн платформалари эгалари билан боланинг соғлиғи ва ривожланишига зарар етказувчи маълумотларни тезда йўқ қилиш бўйича ҳамкорлик йўлга қўйилган.
Шунингдек, сунъий интеллект ёрдамида DNS-серверлар даражасида ноқонуний контентни (шу жумладан Telegram каналларида ҳам) тезкор аниқлаш ва дарҳол блокировка қилиш механизми ишлаб чиқилмоқда.
“Менинг топшириғимга кўра, давлат органлари томонидан ота-оналар бирлашмаси фаол иштирокида “Ота-она назорати” мобиль иловаси орқали вояга етмаганлар томонидан ноқонуний контент кўришни чеклаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар ишлаб чиқилмоқда. Бугунги кунда TikTok платформаси ота-она назорати учун “оилавий созламалар” функциясини таклиф этади.
Бу ерда ота-оналар ўз ҳисобларини ўсмирнинг аккаунти билан боғлашлари, созламаларни назорат қилишлари, ҳисоб махфийлиги, шахсий хабарлар, экрандан фойдаланиш вақтини чеклаш ва бошқа функциялар билан боғлашлари мумкин. Умуман олганда, бу чора-тадбирлар оилавий, маънавий-ахлоқий ва миллий қадриятларни мустаҳкамлаш имконини бериб, болаларда ташқи таъсирларга қарши иммунитетни шакллантиришга хизмат қилмоқда”, – деди Олжас Бектенов.
Уят туйғусидан узоқлаш – бузғунчи мафкурани қабул қилиш билан баробардир
Ижтимоий тармоқларда баъзилар квадробинг стресс ва хавотирни камайтириши мумкинлигини даъво қилмоқда. Бироқ, бу ўсмирда ғалати хатти-ҳаракатларни шакллантириши мумкинлигини инкор этмайдиганлар ҳам бор. Шу боис бу борада эксперт хулосасига мурожаат қилдик.
Л. Гумилев номидаги Евроосиё миллий университетининг Психологик ёрдам маркази раҳбари Назерке Бейсенованинг айтишича, ҳозирда Қозоғистонда квадробинг ҳаракати кенг тарқалмоқда.
“Квадробика – бу норасмий спорт турларидан бири бўлиб, унда одамларнинг ҳайвонларга ўхшаш ҳаракатлари қўлланилади. Субмаданиятнинг бир тури десак хато бўлмайди. Чунки бу ҳаракатнинг ўзига хос қадриятлари, ташқи кўринишга бўлган талаблари бор. Аммо бу ҳаракат баъзилар учун ўйин ва биз буни руҳий бузуқлик деб ҳисобламаймиз”, – деди у.
Мутахассиснинг сўзларига кўра, ўйин ва ҳазил чегараси қаерда тугашини, бола руҳияти учун хавф белгиларини тушуниш қийин.
“Буни болаларнинг реал ҳаётдан узоқлигида кўриш мумкин. У ўзини таниб олишда саросимага тушиб қолган, ота-оналар, ўқитувчилар, қариндошлар эътиборидан четда қолган ва ўзининг паст идрокини ушбу ўйин орқали қоплайдиган болалардан биридир. Асосий хавф шундаки, у ҳали шаклланмаган боланинг психикасининг ривожланишига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Катталар ҳам тажовузкорлик, безорилик, заиф томонларини бостириш каби салбий фикрлар орқали боланинг ўйинига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Юзни ёпиш - "мен ўзимни қабул қилмайман, мен ташқи дунёга ёпиқман, менинг фикрларимни била олмайсиз" деган фикр. Бу ўз-ўзидан инсоннинг заиф томонлари устида ишлашга эмас, аксинча, уларни ташқи дунёдан ёпишга олиб келади. Квадробика – инсоннинг ўзидан қочишидир. Шунинг учун ҳар бир ҳаракатнинг жамиятга, ижтимоий гуруҳга ва инсоннинг ўзига таъсири ва хавфи бор”, – деди Назерке Бейсенова.
Шу муносабат билан у ҳар бир боланинг ҳаётини кузатиш, гаплашиш мутлақо зарурлигига амин.
“Ҳайвонларнинг хатти-ҳаракатларини амалга ошириш орқали боланинг эмпатик ва ўзига хос хусусиятларни идрок этиши пасаяди. Инсоннинг табиий табиатига зид бўлган ҳаракатни қилиш – уят. Яъни, руҳий меъёрнинг кўрсаткичларидан бири – уят туйғусидан узоқлашиш, ўзига хос бўлмаган хатти-ҳаракатларга чақириш бузғунчи мафкурага амал қилиш билан баробар”, – дейди эксперт.
