Қурманғази оркестрига 90 йил
ALMATY. Kazinform – Қозоқ халқининг миллий профессионал мусиқа санъати, миллат маънавияти чўққиси ҳисобланган Қурманғази номидаги қозоқ миллий чолғу асбоблари оркестри ташкил этилганига 90 йил тўлди. Kazinform агентлиги мухбири Алма Муқанова Оркестр директори Медет Қуанишев билан қозоқ мусиқаси тарихидаги илк оркестр ҳақида суҳбатлашди.
– Ҳикоямизни Қурманғази номидаги қозоқ миллий халқ чолғу асбоблари оркестрининг яратилиш тарихидан бошласак...
– Ҳар бир халқнинг миллат сифатида шаклланишининг манбасини унинг тарбиявий дунёқараши, анъаналари, миллий маданияти ва маънавиятидан излаш мумкин. Халқимиз маънавиятининг чўққиси қозоқ чолғу мусиқасидир. Қозоқ халқининг миллий чолғу асбобларига асосланган чолғу ва мусиқа маданиятини дунёга танитаётган санъат марказлари кам эмас. Шулардан бири, Қурманғази номидаги қозоқ миллий чолғу асбоблари оркестри ташкил этилганига 90 йил тўлди.
Қурманғази номидаги қозоқ миллий халқ чолғу асбоблари оркестрининг ташкил топиши халқ учун туғилган халқ арбобларининг номлари билан чамбарчас боғлиқ. У Темирбек Жургенов эди. Умрини ўз миллати маданияти ва маънавиятига бағишлаган халқ арбоби 1934 йилда Қозоғистон вилоят қўмитаси халқ таълими комиссари лавозимига тайинланди. У ўта масъулиятли вазифани бажара туриб, мамлакатимизда ҳали бирлаштирилмаган таълим, адабиёт, санъат ва маданият масалалари бўйича махсус қўмитага раислик қилди, миллий санъат ва маданиятни янгича йўналтирди. Темирбек Жургенов илк бор қозоқ санъаткорлари ва шоирлари ўртасида I Умумқозоғистон слетини ўтказди ва қозоқ санъатининг бетакрор шахсларини бирлаштирди. Академик Ахмет Жубанов зиммасига миллий чолғу асбоблари асосида оркестр яратиш катта масъулият юкланган эди. Ғ. Медетов, Ж. Қаламбаев, Л. Мухитов, М. Бўкейханов каби қозоқ мусиқасининг гигантлари оркестрни яратишда иштирок этган.
– Ҳар бир давлатнинг ўз маънавиятини дунёга кўрсатадиган маданият маркази бор. Қурманғази оркестри қозоқ мамлакати учун ана шундай белгилардан биридир. Биринчи бадиий раҳбар Аҳмет Жубанов эди...
– Оркестр ҳақида сўз борар экан, миллий маданиятни яратишда иштирок этган инсонлар номини тилга олиб, уларнинг хотираларини ёдга олишни тўғри деб биламан. Миллий оркестрни академик Ахмет Жубанов номи билан боғламаслик мумкин эмас. Ахмет Жубанов миллий оркестрнинг биринчи бадиий раҳбари ва дирижёри эди. Академикнинг асосий мақсади оркестр ташкил этилишининг биринчи босқичидаёқ ўзининг табиий истеъдоди билан кўпчиликни лол қолдирган дўмбрачиларнинг мусиқий билимини ошириб, илмий даражага кўтариш эди. Дўмбирачилар иштирокида аждодлари мероси бўлган Қурманғази Сағирбайули илмий йўналишдаги ижодий ишларини ижро этиб, Қурманғази Сағирбайулининг мусиқий меросини оркестрга омонат қилди.
– Ҳозир оркестрда нечта одам бор?
– Олий мусиқий маълумотга эга 80 дан ортиқ профессионал мусиқачилар, Қозоғистон Республикаси маданият арбоблари, мамлакат маданияти ривожи йўлида меҳнат қилаётган, Қозоғистон Республикасида хизмат кўрсатган арбоблар, “Құрмет” ордени соҳиблари, санъат соҳасининг энг яхшилари, маданият, санъат ва маданият йўналишидаги давлат стипендияси эга истеъдодлар оркестрида ишлайди. Ҳар бир чолғуни юксак савияда ўзлаштирган миллий оркестр санъаткорлари халқ руҳини кўтариб, маданият нуфузини юксалтирмоқда.
Бугун халқ оркестрининг бош дирижёри “Дарин” ёшлар мукофоти лауреати Абилай Тилепбергендир. У кўплаб республика ва халқаро танловларда қозоқ дўмбрасининг оҳангини дунёга ғоят юқори савияда тақдим этиб келаётган истеъдодли шахсдир. Ёш дирижёр жасорат билан оркестр дастурига янги композицияларни киритди ва томошабинларнинг катта эътиборига сазовор бўлди. Оркестрнинг бадиий раҳбари Қозоғистон Республикасида хизмат кўрсатган артист Батиржан Миқтибаев. Бундан ташқари, миллий оркестр дирижёри – Қозоғистонда хизмат кўрсатган арбоб, истеъдодли аранжировкачи Жексен Айсиннинг алоҳида ўрни бор. Дирижёр раҳбарлигида ижро этилган ҳар бир асар ўз имзоси билан томошабинни хушнуд этади. ХХ асрнинг иккинчи ярмида оркестр ривожига алоҳида туртки берган Шамғон Қажиғалиевнинг ўғли Нарин Қажиғалиев халқ оркестрига дирижёрлик қилишда давом этмоқда.
– Репертуар ҳақида айтсангиз...
– Миллий оркестр репертуари асосан халқимизнинг мусиқий меросидан иборат. Қурманғази Сағирбайули, Даулеткерей, Дина Нурпейисова каби қозоқ мусиқасининг классиклари оркестр репертуарида ўз ўрнига эга бўлган мусиқий меросдир. Айниқса, Қурманғази Сағирбайулининг ҳар бир асари халқ оркестрининг туморига ўхшайди. Унинг “Сариарқа” куйи оркестрнинг паспортига айланиб бормоқда. Оркестрнинг ҳар бир концерт дастурини “Сариарқа” билан якунлаш оркестр тарихида бузилмаган анъанага айланган.
Бундан ташқари, қозоқ мусиқа санъатига беқиёс ҳисса қўшган Нурғиса Тилендиев, Шамғон Қажиғалиев, Айтқали Жаимов ижоди алоҳида ўрин тутади. Оркестр репертуаридан жаҳон мусиқа классиклари асарлари ҳам бор.
– Юбилей доирасида қандай лойиҳаларни амалга оширдингиз?
– Қозоқ миллий халқ чолғу асбоблари оркестри бошқа оркестрлар орасида биринчи бўлиб “Оркестр кечаси” лойиҳасини амалга оширди. Ушбу лойиҳа оркестрнинг 90 йиллиги муносабати билан алоҳида аҳамият касб этди. Алмати театрида ташкил этилган “Оркестр кечаси” тадбири оркестрнинг юбилей дастурининг муҳим қисмидир. Бу кеча томошабинларда алоҳида таассурот қолдирди ва оркестрнинг бой репертуари ва ижодий салоҳиятини яна бир бор намоён этди. Лойиҳадан кўзланган асосий мақсад миллий мусиқа санъатини оммалаштириш, мумтоз ва халқ асарларини янгича кўринишда тақдим этишдан иборат эди.
– Видеоклип суратга олибсизлар. Шу ҳақда кўпроқ маълумот берсангиз...
– Ушбу лойиҳани “Кереге” продюсерлик маркази билан ҳамкорликда амалга оширдик. Бу композициялар миллий оркестр тарихида муҳим ўрин тутади ва катта ижодий ютуқ сифатида баҳоланади. Қурманғазнинг ҳар бир куйи миллий маданиятнинг ажралмас қисми сифатида оркестрнинг тумори каби муҳим аҳамиятга эга. “Адай”га клип суратга олганимиз бежиз эмас. “Адай” куйи нафақат ижрочи маҳоратини талаб қиладиган мураккаб асар, балки қозоқ халқининг руҳи, жасорати, истиқлол истагини акс эттирувчи асардир. Бу куйнинг айниқса кучли, ёрқин оҳанги тингловчига илҳом бағишлаши муқаррар ва халқ оркестрининг репертуаридан ҳамиша муҳим ўрин эгаллайди. Видеоролик орқали бу асарларнинг теран маъноси, замонавий ижродаги ўзига хослиги ва оркестр билан биргаликда янгича жиҳатини очиб беришни мақсад қилганмиз.
– Қайси давлатлар билан ижодий алоқалар ўрнатгансиз?
– Қурманғази номидаги Қозоғистон миллий чолғу асбоблари оркестри Россия, Қирғизистон, Ўзбекистон билан ижодий алоқалар ўрнатган. Россия билан қўшма лойиҳалар доирасида Андреев оркестри билан ҳамкорлик йўлга қўйилиб, концерт ва маҳорат дарслари режалаштирилган. Бундан ташқари, Қирғизистон ва Ўзбекистонда миллий маданият ва санъатни тарғиб қилиш бўйича қўшма тадбирлар ўтказилмоқда. Бошқа давлатлар билан маданий алоқаларни йўлга қўйиш, жумладан, оркестрнинг Европа, Туркия, Хитой каби давлатларда чиқишлари бўйича ишлар олиб борилмоқда.
