Қурилиш саноатидаги ўзгаришлар: БIМ технологияси, рақамли платформа ва янги кодекс
ASTANА. Кazinform — Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев бу йилги Мурожаатномасида уй-жой қурилиши ва ушбу соҳадаги хавфсизлик масалаларига алоҳида эътибор қаратди. Шу муносабат билан қурилиш сифатини ошириш учун сунъий интеллект технологиялари (Building Information Modeling, BIM) ёрдамида ахборотни моделлаштириш усулини кенг қўллаш бўйича топшириқ берилди. Хусусан, Ҳукумат қурилишнинг барча босқичларини тўлиқ ҳисобга олиш, режалаштириш ва мониторингини таъминлайдиган миллий рақамли платформани ишга тушириши керак. Бундан ташқари, йил охиригача ушбу соҳа хавфсизлиги ва шаффофлигига замин яратадиган янги Қурилиш кодекси қабул қилинади.
Йилига 20 миллион квадрат метрга яқин уй-жой қурилади
Қозоғистонда уй-жой қурилиши давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан биридир. 2023-2024 йилларда 36,9 миллион квадрат метр уй-жой фойдаланишга топширилди, шундан 19,1 миллион квадрат метри ўтган йили фойдаланишга топширилган.
2025 йилда эса барча маблағ манбалари ҳисобидан мамлакатда 19,2 миллион квадрат метр уй-жой ёки 176 мингдан ортиқ хонадон қуриш режалаштирилган. Статистик маълумотларга кўра, 7 ойда 9,4 миллион квадрат метр уй-жой ёки 86 минг хонадон фойдаланишга топширилган.
Қурилиш соҳасида сунъий интеллект
Парламент Мажлисининг Молия ва бюджет қўмитаси аъзоси, депутат Мархабат Жаимбетовнинг таъкидлашича, сўнгги йилларда мамлакатда қонунчилик тизими модернизация қилиниб, иқтисодиётнинг стратегик тармоқларида изчиллик ва равшанлик сари ҳаракатлана бошлади. Хусусан, қурилиш мамлакат тараққиётининг марказида турган муҳим соҳадир. Давлат сиёсати доирасида амалга оширилаётган ислоҳотлар орасида соҳа алоҳида ўрин тутади. Чунки у уй-жойдан тортиб, ижтимоий инфратузилмагача, ишлаб чиқариш марказларидан тортиб транспорт тармоқларигача бўлган барча ҳаёт томирларининг асосидир. Шаҳарларнинг қиёфаси, аҳоли пунктларининг фаровонлиги, аҳолининг ҳаёт сифати бевосита қурилиш индустрияси самарадорлигига боғлиқ.
– Бугунги кунда қурилиш иқтисодиётнинг жадал ривожланаётган тармоқларидан бири бўлиб, мамлакатимиз тараққиётига улкан ҳисса қўшмоқда. Бироқ, лойиҳаларнинг самарали амалга оширилиши нафақат молиявий-моддий базага, балки бошқарув маданиятига, ташкилий-ҳуқуқий механизмларни такомиллаштиришга ҳам боғлиқ. Афсуски, мазкур тизимдаги камчиликлар соҳада бошқарув даражасининг пасайишига, сифатсиз объектларнинг пайдо бўлишига олиб келмоқда. Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев бу йилги Мурожаатномасида бу муаммолардан халос бўлиш учун қурилиш сифатини оширишнинг асосий йўналишларини маълум қилди. Президент Бино ахборотини моделлаштириш (Building Information Modeling, BIM) усулидан кенг фойдаланишни буюрди. Бу, ўз навбатида, қурилиш соҳасига янги суръат бағишлайди. BIM технологиясининг афзаллиги шундаки, лойиҳа бошланган пайтдан бошлаб объектнинг тўлиқ рақамли тасвири яратилади. Бундай ёндашув лойиҳалаш сифатини оширади, шаффоф қурилиш имконини беради, вақт ва ресурсларни тежайди, халқаро стандартларга мувофиқ хавфсизликни оширади, – дейди М.Жаимбетов.
Шу билан бирга, қоғозбозликни қисқартириб, ҳужжатларни юзаки кўриб чиқиш ва техник назоратнинг сустлигидан келиб чиқадиган муаммоларни ҳал қилишга йўл очади. Бунинг натижасида аҳолига сифатли ва ишончли уй-жой ва инфратузилма объектлари таклиф этилади.
Қозоғистон қурилиш ва архитектура илмий-тадқиқот лойиҳалаш институти Қурилишда фан ва рақамлаштириш маркази директори Зарина Қабжаннинг сўзларига кўра, ҳозирда Қозоғистон қурилиш соҳасида сунъий интеллект технологияларидан амалда фойдаланилмаяпти. Бироқ, бу йўналиш катта имкониятларга эга.
- Келажакда машинани ўрганиш ва генератив дизайн қурилиш жараёнининг барча босқичларига сезиларли таъсир кўрсатиши мумкин. Хусусан, лойиҳанинг дастлабки босқичларида катта ҳажмдаги маълумотларни таҳлил қилиш, харажатлар ва юзага келиши мумкин бўлган хатарларни башорат қилиш, лойиҳавий ечимларни оптималлаштириш ва қурилиш операциялари самарадорлигини ошириш, хатолар ва номувофиқликларни аниқлаш мумкин бўлади. Ушбу технологиялар қурилиш сифати ва ишончлилигини оширишнинг истиқболли воситасига айланади. Ҳозирда қурилиш жараёни техник ва муаллифлик назорати мутахассислари томонидан назорат қилинмоқда. Уларнинг қурилиш майдончасида бўлиши мажбурийдир, яъни қурилишнинг бориши ва сифати визуал текшириш ва лаборатория синовлари орқали назорат қилинади. Қурилишдаги асосий мақсад сифатли қурилиш, яъни лойиҳа ва қурилиш меъёрлари билан белгиланган параметрларга мувофиқ қурилиш, – дейди З.Қабжан.
Ўз навбатида, давлат архитектура-қурилиш назорати органлари “е-Қурилиш” ахборот тизими орқали қурилиш ҳужжатлари ва фото ва видеоматериалларни ўрганади.
БIМ тизими нима беради? Биноларни ахборот моделлаштириш технологияси лойиҳалаш жараёнида хатолар сонини сезиларли даражада камайтириш, қурилиш жараёни иштирокчилари ўртасидаги мувофиқлаштиришни яхшилаш, шунингдек, эксплуатация харажатларининг аниқроқ прогнозларини тақдим этиш имконини беради. Бундан ташқари, у лойиҳаларни бошқаришда шаффофлик ва назорат даражасини оширади. БIМ технологияси “ақлли шаҳарлар” концепциясини ишлаб чиқиш ва энергия тежамкор ва барқарор қурилишга ўтишнинг асосий механизми ҳисобланади.
- Жаҳон амалиётида БIМ технологиясидан фойдаланиш бўйича катта тажриба тўпланган. Мисол учун, Буюк Британияда БIМ технологиялари 2016 йилдан буён давлат лойиҳалари учун мажбурий бўлиб, бу мамлакат бюджетини 855 миллион фунт стерлингдан ортиқ тежаш имконини берди. Финляндияда 2007 йилдан бери технологиядан фойдаланиш мажбурий бўлиб, бугунги кунда архитектура фирмаларининг 93 фоизи БIМ билан ишлайди. Хитойда БIМ лойиҳалашдаги хатолар сонини 30–40% га, қурилиш вақтини эса 10–15% га қисқартирди. Жанубий Кореяда лойиҳалаш вақти 25–30% га қисқарди. Сингапурда эса қурилиш майдончаларининг 60% унумдорлиги икки баравар ошди. АҚШ ва Австралияда БIМдан фойдаланиш бўйича ягона давлат талаби йўқ, лекин хусусий сектор ушбу технологияни кенг жорий қилди ва самарали натижаларга эришди. Ҳар бир мамлакат БIМ технологиясини ўзининг миллий хусусиятларига мослаштириб, жорий қилмоқда. Потенциал хавфларга келсак, БIМ ҳеч қандай хавф туғдирмайди, аксинча - бу объект циклининг барча босқичларида назоратни кучайтиришга ёрдам беради. Технология лойиҳа босқичида хато ва номувофиқликларни олдиндан аниқлаш ва фавқулодда вазиятлар хавфини камайтириш имконини беради, – дейди Зарина Қабжан.
Миллий рақамли платформа
Мурожаатда Ҳукуматга қурилиш жараёнининг барча босқичларини – режалаштиришдан то ишга туширишгача тўлиқ қамраб олувчи миллий рақамли платформани ишга тушириш бўйича топшириқ берилган.
– Ҳозирги вақтда соҳадаги асосий камчилик меъёрий ҳужжатларнинг тарқоқлигидир. “Архитектура, шаҳарсозлик ва қурилиш фаолияти тўғрисида”ги қонун, техник регламентлар, қурилиш меъёрлари, стандартлар ва турли қарорлари бир-бирига мос келмайдиган, қарама-қаршиликларга тўла. Натижада ноқонуний объектлар қурилмоқда, рухсат бериш тартиб-таомиллари бузилмоқда, назорат суст. Айтиш мумкинки, ушбу тизимлаштиришнинг йўқлиги ҳозиргача рақамли платформани ишга туширишга тўсқинлик қилди. Янги платформа жорий этилса, қурилиш жараёни тўлиқ онлайн режимда назорат қилинади. Бундан ташқари, рухсат бериш жараёнлари автоматлаштирилади, коррупция хавфи камаяди, мутахассисларни рўйхатга олиш ва аттестациядан ўтказиш бир муҳитда амалга оширилади. Бу нафақат қурилиш индустриясининг шаффофлигини ошириш, балки ҳар бир қадамни инобатга оладиган интизомли тизимни йўлга қўйиш имконини беради, – дейди Мажилис депутати Мархабат Жаимбетов.
Қурилиш кодекси
Эслатиб ўтамиз, 2024 йил февраль ойида Қурилиш кодекси лойиҳаси Мажилис депутатлари муҳокамасига киритилган эди. Шу муносабат билан депутатлар ҳужжатдаги нормаларни танқид остига олдилар. Бир йилдан ортиқ муҳокама қилинаётган янги Қурилиш кодекси лойиҳасида фуқаролар хавфсизлигига алоҳида эътибор қаратилгани, шу боис давлат назорати механизмларини кучайтиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Шу боис Давлат раҳбари жорий йилги Мурожаатномасида ушбу ҳужжатни йил охиригача қабул қилиш бўйича топшириқ берган эди.
– Қурилиш кодекси мамлакатимиз қурилиш саноатининг истиқболдаги ривожланишини белгилаб берувчи муҳим қонунчилик платформасидир. Кодекс лойиҳаси Мажилисга илк бор киритилганида ҳам у тўлиқ тизимли даражага чиқмаган эди. Унда бир-бирига қарама-қарши нормалар, юзаки хулосалар, кафолат механизмларининг аниқлаштирилмаганлиги каби камчиликлар мавжуд эди. Ҳужжат Мажилиснинг ишчи гуруҳларида кенг муҳокама қилиниб, депутатлар, экспертлар, жамоатчилик вакилларининг таклифлари билан тўлдирилди. Айниқса, депутатлар фаолияти эътиборга молик бўлди. Улар танқид даражасида тўхтаб қолмай, ҳар бир нормани аниқ маълумотлар билан асослаб бердилар ва қонун мазмунини ҳаёт талаблари билан уйғунлаштирдилар. Лойиҳачи, пудратчи ва техник назоратчининг жавобгарлигини аниқловчи моддалар киритилди. Қурилиш сифатини кафолатлашнинг аниқ механизмлари тасдиқланган. Ҳар бир ҳудуднинг муаммоларини инобатга олган ҳолда яшил ҳудудларни муҳофаза қилиш, тарихий қиёфасини сақлаш, инфратузилма имкониятларини назорат қилиш масалалари ҳуқуқий жиҳатдан кўриб чиқилди, – дейди депутат Мархабат Жаимбетов.
Янгиланган кодекс лойиҳаси:
- қурилиш объектининг бутун циклини қамраб олади;
- рақамли бошқарувни жорий қилади;
- жавобгарликни аниқ тақсимлайди;
- энергия самарадорлиги ва “яшил қурилиш”нинг ҳуқуқий асосларини яратади;
- сейсмик хавфли ҳудудларга халқаро стандартларга мувофиқ талабларни белгилайди.
– Мажилисда олиб борилаётган тизимли ишлар ва депутатлар фаолияти туфайли Қурилиш кодекси лойиҳаси мамлакатимизда қурилиш соҳасини янги босқичга кўтарадиган мустаҳкам ҳуқуқий асос бўлди. Умуман олганда, БIМ технологиясининг жорий этилиши, миллий рақамли платформанинг ишга туширилиши ва Қурилиш кодексининг қабул қилиниши ўзаро боғлиқ ислоҳотлардир. Учаласи биргаликда амалга оширилса, мамлакатимизда хавфсиз ва сифатли қурилиш муҳити шаклланади, шаҳарларимиз қиёфаси янги давр талаблари асосида ўзгаради. Энг муҳими, аҳолининг ҳаёт сифати яхшиланади, келажак авлодлар учун қулай муҳит яратилади, – деди депутат.
