Қозоқ адабиёти классиги Бердибек Соқпақбаев таваллудига 100 йил тўлди
Яқинда Алмати вилояти Райимбек тумани Наринқул қишлоғида қозоқ адабиётининг атоқли намояндаси, мумтоз адиб Бердибек Соқпақбаев таваллудининг 100 йиллигига бағишланган ҳайкалнинг очилиш маросими бўлиб ўтди. Давлат раҳбарининг топшириғига биноан тадбирда ҚР Парламенти Сенати раиси Маулен Ашимбаев иштирок этиб, мамлакат Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг маҳаллий жамоатчиликка йўллаган табригини ўқиб эшиттирди.
“Бердибек Соқпақбаев қозоқ адабиётида ҳеч кимга ўхшамайдиган ўзига хос из қолдирди. Муҳтарам юртдошимиз номини улуғлаш, меҳнатини юрт хотирасида жонлантириш барчамизнинг умумий бурчимиздир. Шу маънода адибнинг 100 йиллик юбилейи ЮНEСКОнинг муҳим кунлар рўйхатига киритилгани, унинг туғилган жойида меъморий ёдгорлик барпо этилгани машҳур сўз заргарига ҳурмат белгисидир. Нафақат ёзувчининг ўзига, балки унинг қаҳрамонига ҳам ҳайкал ўрнатиш жуда кам учрайдиган ҳодиса. Астана минорасида турган “Хўжа” ҳайкали Соқпақбаев ижоди миллат маънавиятида алоҳида ўрин тутганидан далолатдир”, — дейилади Президент табригида.
Оғир дамларда ҳаёт эшикларини очган Бердибекнинг 8 ёшида онасидан айрилгани унинг умри давомида доимий дарди бўлиб қолди. Боланинг билимга меҳрини кейинчалик урушда ҳалок бўлган акаси Сатилған сингдирган. Бола очлик, оғир меҳнат ва бошқа қийинчиликларни бошдан кечирди. Бироқ, у жуда изланувчан ва қобилиятли бола бўлганлиги сабабли, унинг ҳаёти ижобий томонга ўзгара бошлайди.
Мактаб ва ФЗОдан сўнг ҳарбий хизматни ўтаб, Алмати шаҳридаги “Абай” номидаги Қозоқ педагогика институтининг филология факультетини тамомлаб, туғилиб ўсган қишлоғида икки йил ўқитувчи бўлиб ишлади. 1950 йилдан Алматидаги “Пионер” ва “Қозоғистон пионерлари” газеталари таҳририятларида ишлаган. Кейинроқ Соқпақбаев Москвадаги Олий адабиёт курсини тамомлаган.
Унинг ижодига келсак, “Булоқ” (1950), “Ўн олти ёшли чемпион” (1951), “Бахт йўли” (1952), “Олис қишлоқда” (1953) шеърий тўплами, “ Болаликка саёҳат" (1960). Бу ҳикоя асосида ёзилган сценарий бўйича фильм ҳам тушурилган (1965).
«Дала юлдузи» (1960), «Аяжан» (1963, 1965 рус тилида), «Гауҳар» (1966) қиссаларини ёзган.
Б. Соқпақбаевнинг машҳур асарларидан бири “Менинг исмим Хўжа” (1957) қиссаси болаларнинг севимли китобига айланиб, рус, украин, француз, литва, латиш, ўзбек тилларига таржима қилинган. Ушбу асар 1963 йилда "Қазақфильм" киностудиясида худди шу китоб асосида фильм экранга чиқарилган. “Менинг исмим Хўжа” фильми Франциянинг Канн шаҳрида бўлиб ўтган Халқаро ёшлар ва болалар фильмлари фестивалида махсус мукофотга сазовор бўлган (1967).
Шунингдек, Б.Соқпақбаевнинг қирқинчи йиллардаги ёшлар ҳаёти ҳақида ёзган “Ўлганлар қайтиб келмайди” романи рус тилига таржима қилинди.
Бердибекнинг илк шеърлари “Ёшлик овози” (1949) тўпламига киритилган. Кейинчалик "Лениншил Жас", "Қозоғистон пионери" газеталари ва "Пионер" журналларида тез-тез нашр этилган.
Бердибек қувноқ, ҳазилкаш, тез гапирадиган одам эди. Бу хусусият унинг асарларида яққол кўзга ташланади.
Болалар учун йигирмадан ортиқ асар ёзган Бердибек Соқпақбаевнинг машҳур “Менинг исмим Хўжа” қиссаси дастлаб норозилик асари сифатида эътироф этилди. Шунинг учун бу асар узоқ вақт қўлёзма ҳолида қолмоқда. Аввало, ҳикоя рус тилига таржима қилиниб, Москвадаги “Болалар адабиёти” нашриётида чоп этилди. Кейин айтилган асар француз тилига таржима қилинади. Машҳур асар кейинчалик 30 тилга таржима қилинган.
Ёзувчининг қисқача таржимаи ҳоли
Бердибек Соқпақбаев 1924 йил 15 октябрда Алмати вилояти Наринқул қишлоғида туғилган. Абай номидаги Қозоғистон педагогика институтини, сўнгра Москвадаги Олий адабиёт курсини тамомлаган. Бир неча йил қишлоқ мактабида болаларга дарс берди. “Қозоқ адабиёти” газетаси, “Балдирған” журнали, Ш.Айманов номидаги “Қазақфильм” киностудиясида ишлаган. Қозоғистон Ёзувчилар уюшмасида болалар адабиёти бўйича адабий маслаҳатчи ҳам бўлган.
Ижодий фаолиятини шеърлар билан бошлаган, 1950 йилда “Булоқ” номли шеърий тўпламини нашр эттирган. Кейинчалик у болалар ва ўсмирлар учун 20 дан ортиқ ҳикоя, қисса ва романлар ёзди. Унинг “Менинг исмим Хўжа”, “Болаликка саёҳат”, “Бозтўбеда бир қиз бор”, “Ўлганлар қатиб келмайди”, “Қайдасан, олмос” каби асарлари кўплаб тилларига таржима қилинган. СССР ва хориждаги халқларнинг саҳна ва экран версияларига айланди. 1967 йилда “Менинг исмим Хўжа” фильми (сценарийси Б. Соқпақбаев) Каннда (Франция) ўтказилган болалар ва ўсмирлар фильмларининг халқаро фестивалида махсус мукофотга сазовор бўлди.
Қозоғистон ССР Олий Кенгашининг Фахрий ёрлиғи билан тақдирланган.
