Қозоғистонда олий таълим соҳасига сунъий интеллект қандай жорий этилмоқда
ASTANA. Kazinform – Қозоғистонда сунъий интеллект олий таълим ва фанга қандай таъсир қилмоқда? Бу саволга ҚР Фан ва олий таълим вазирлиги жавоб берди.
“Айни пайтда Фан ва олий таълим вазирлиги томонидан молиялаштирилган 35 та илмий лойиҳа ва дастурлар сунъий интеллект технологияси ёрдамида амалга оширилмоқда. Бу лойиҳалар Nazarbayev University, Қозоқ миллий унивeрситeти, Евросиё миллий университети, Қозоғистон агротехника тадқиқот университети, SDU, Қозоғистон-Британия техника университети, Шарқий Қозоғистон техника университети, Жанубий Қозоғистон университети, Қарағанди давлат университети, Алмати энергетика ва алоқа университети каби олий таълим муассасаларига киритилган.
Бундан ташқари, вазирлик томонидан сунъий интеллект соҳасидаги консорциумлар асосида илмий-тадқиқот институтлари, олий ва олий таълимдан кейинги таълим ташкилотлари, шунингдек, сунъий интеллект соҳасидаги автоном ташкилотлар иштирокида 2024-2026 йилларга мўлжалланган дастурий-мақсадли молиялаштириш (ДММ) ажратилди”, - дейилади ҚР Фан ва олий таълим вазирлигининг Kazinform агентлигига берган жавобида.
Бундан ташқари, Digital Bridge 2023 халқаро форуми натижаларига кўра, Интеллектуал тизимлар ва сунъий интеллект институтини тўлақонли илмий-тадқиқот институтига айлантириш, сунъий интеллект технологиясини ривожлантиришнинг бутун экотизимини яратиш бўйича ҳаракатлар амалга оширилди. Ушбу йўналишда институтга сунъий интеллект соҳасида 42 нафар юқори малакали тадқиқотчилар жалб этилди.
“Nazarbayev University консорциумлар асосида ДММ доирасида “Замонавий йирик тил моделини яратиш (KazLLM)” дастури бўйича танловда иштирок этди ва Қозоғистон Республикасида қозоқ тилини давлат тили ва маданиятлараро мулоқот тили сифатида қўллаб-қувватлаш, технологияларни ривожлантириш, илмий тадқиқотларни такомиллаштиришга қаратилган лойиҳани амалга оширишни таклиф қилди.
Шу билан бирга, ҚР Парламенти Мажилиси депутатлари “Сунъий интеллект тўғрисида”ги қонун лойиҳасини ишлаб чиқишга киришдилар. Мазкур қонун лойиҳасининг асосий мақсади сунъий интеллект соҳасида ҳуқуқий тартибга солиш механизмини шакллантириш, жумладан, давлат органлари, жисмоний ва юридик шахсларнинг ўзаро ҳамкорлигини тартибга солишдан иборат”, — дейилади вазирлик ахборотида.
Қонун лойиҳасида сунъий интеллект тизимларини таснифлаш, Deepfake технологияларини идентификациялаш мақсадида ёрлиқлашни жорий этиш, муаллифлик ҳуқуқини ўрнатиш, истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, сунъий интеллект тизимлари рискларини бошқариш билан боғлиқ нормалар назарда тутилган.
Қонун лойиҳаси Қозоғистонда давлат органлари, жисмоний ва юридик шахслар ўртасида сунъий интеллект соҳасидаги жамоатчилик муносабатларини тартибга солиш, шунингдек, сунъий интеллект соҳасидаги очиқлик, хавфсизлик ва давлат томонидан қўллаб-қувватлашни таъминлашнинг ҳуқуқий ва ташкилий асосларини белгилаш мақсадида ишлаб чиқилган. Ҳозирда қонун лойиҳаси Қозоғистон Ҳукумати томонидан кўриб чиқилмоқда.
Бундан ташқари, Қозоғистонда 2023-2029 йилларга мўлжалланган олий таълим ва фанни ривожлантириш концепциясида ўқув жараёнига сунъий интеллект (СИ) усулларидан фойдаланган ҳолда виртуал ва интерактив платформалар ва симуляторларни жорий этиш чора-тадбирлари самаралироқ бўлиши ҳисобга олинади.
Хусусан, вазирлик томонидан 2024 йилга мўлжалланган олий таълим соҳасида кадрлар тайёрлаш бўйича “Йўл харитаси” ишлаб чиқилди ва тасдиқланди. “Йўл харитаси”ни амалга ошириш доирасида 70 дан ортиқ олий таълим муассасаларида “Сунъий интеллект тизимлари”, “Сунъий интеллект технологияси”, “Интеллектуал ахборот тизимлари”, “Катта маълумотларнинг интеллектуал тизимлари”, “Рақамли технологиялар ва сунъий интеллект”, “Таълимда сунъий интеллект” ва сунъий интеллект соҳасидаги бошқа мавзу ва фанларни қўшиш орқали ўқув дастури янгиланди.
Жорий йилда олий ва олий таълимдан кейинги таълимда сунъий интеллектдан фойдаланиш бўйича университетлараро стандарт тасдиқланди, унда “Сунъий интеллект асослари” фанининг тавсия этилган мазмуни, шунингдек, сунъий интеллектдан фойдаланишнинг умумий тамойиллари белгилаб берилган. 17 та олий ўқув юртида фан ва техника йўналиши бўйича 17 та ўқув дастури ишлаб чиқилган.
Янги дастурлар доирасида талабалар Python дастурлашни, кутубхоналар ва фреймворклар билан ишлаш (TensorFlow, Keras, PyTorch), маълумотларни таҳлил қилиш ва визуализация қилиш (Pandas, NumPy, Matplotlib, Seaborn), табиий тилни қайта ишлаш (NLP), катта маълумотлар ва маълумотлар базалари билан ишлашни (SQL, NoSQL), СИ ечимларини бизнес-жараёнларга интеграциялаш, нейрон тармоқларни ишлаб чиқиш ва жорий этиш, СИ ёрдамида жараёнларни автоматлаштириш ва бошқа йўналишларни ўрганади.
Айни пайтда университетлар негизида етакчи хорижий олий ўқув юртларининг филиаллари очилиб, улар фан-техника соҳасида ўз фаолиятини бошлади.
1) City University of Hong Kong (CityU) компьютер фанлари ва информатика мактаби Қўрқит Ата номидаги Қизилўрда университети негизида фаолият юритади. Жорий йилнинг 1 сентябридан бошлаб “Ахборот технологиялари”, “Компьютер дастурий таъминоти ва дастурлаш”, “Ахборот хавфсизлиги тизимлари” ва “Компьютер фанлари” янги қўшма таълим дастурлари жорий этилди. 2024-2025 ўқув йили учун давлат таълим буюртмаси доирасида мазкур йўналишларга 100 та грант ажратилди.
2) Қ.Сатпаев номидаги Қозоқ миллий техника тадқиқот университетида City University of Hong Kong (CityU) филиали ташкил этилди. Университет филиал билан биргаликда “Сунъий интеллект” таълим дастурини ишлаб чиқди, унда бакалавриатда 63 нафар, магистратура босқичида 10 нафар киши таҳсил олади.
3) Д. Серикбаев номидаги Шарқий Қозоғистон техника университетида 2024-2025 ўқув йилидан бошлаб “Машинасозликда ақлли технологиялар ва сунъий интеллект” инновацион таълим дастури амалга оширилмоқда. У ерда 24 киши таҳсил олмоқда.
- Халқаро ахборот технологиялари университети (ХАТУ) Киев миллий қурилиш ва архитектура университети (Украина) билан ҳамкорликда лойиҳа ёндашуви ва СИ технологиясидан фойдаланган ҳолда янги қўшма “Сунъий интеллект” дастурини ишлаб чиқди. 2024 йил 1 сентябрдан бошлаб мазкур дастур доирасида кадрлар тайёрлаш йўлга қўйилмоқда. Фан вазирлигидан маълум қилишларича, олий таълим муассасалари билан сунъий интеллект йўналишидаги фанларни жорий этиш, янги таълим дастурларини ишлаб чиқиш ва хорижий олий таълим муассасалари билан ҳамкорликни янада кенгайтириш ишлари давом эттирилади.
