Қозоғистоннинг нефть саноати қандай ривожланмоқда
ASTANA. Kazinform — Июль ойида мамлакат Ҳукумати 2025-2040 йилларга мўлжалланган нефтни қайта ишлаш саноатини ривожлантириш бўйича узоқ муддатли концепцияни тасдиқлади. Янги стратегия мамлакат иқтисодий ривожланишига қандай таъсир қилади – Kazinform таҳлилий шарҳи материалини ўқинг.
Имкониятларни ошириш ва янги бозорлар
Ҳужжатда нефтни қайта ишлаш ва нефть-кимё тармоқларининг асосий йўналишлари белгилаб берилган, шунингдек, инфратузилмани модернизация қилиш, экспорт салоҳиятини кенгайтириш ва барқарор технологияларни жорий этишга кенг кўламли сармоя киритиш назарда тутилган. Бу Қозоғистонга Марказий ва Жанубий Осиё бозорларида ўз мавқеини мустаҳкамлаш имконини беради.
Концепцияга кўра, Қозоғистон ўзининг қайта ишлаш қувватини икки баравар кўпайтиришни режалаштирмоқда – ҳозирги 18 миллион тоннадан йилига 39 миллион тоннагача. ҚР Энергетика вазирлиги маълумотларига кўра, ушбу кўрсаткичларга амалдаги нефтни қайта ишлаш заводларини модернизация қилиш, шунингдек, янги нефть-кимё мажмуасини қуриш ҳисобига эришилади.
Нефть ва газ бўйича эксперт, PACE Analytics компанияси директори Асқар Исмаиловнинг фикрича, мамлакатимиз нефтни қайта ишлаш бўйича асосий мақсадларга эришса, ички бозор эҳтиёжларини қоплаш имкониятига эга бўлади.
“Қозоғистон нефтни ҳозиргига қараганда деярли икки баравар кўпроқ қайта ишлашни режалаштиряпти. Шунингдек, қайта ишлаш чуқурлигини жаҳон стандартларига мос келадиган 94 фоизга етказиш ниятида. Бу, биринчи навбатда, ички эҳтиёжни тўлиқ қондириш имконини беради. Иккинчидан, экспортни ривожлантириш мумкин бўлади. Ҳаммаси яхши бўлса, янги иш ўринлари яратилади”, - дейди мутахассис.
Қозоғистонда нефтни қайта ишлаш чуқурлиги ҳозирда 85-89% даражасида.
Нефтни қайта ишлаш стратегиясининг асосий устувор йўналишлари қуйидагилардан иборат:
- ички бозорни юқори сифатли нефть маҳсулотлари билан тўлиқ таъминлаш, бунда урбанизация ва саноат ривожланиши ҳисобига истеъмол йилига 1,5-2 фоизга ўсишини тахмин қиламиз;
- 2040 йилга келиб жами ишлаб чиқаришдаги экспорт улушини 30 фоизга етказиш мақсадида Хитой, Ҳиндистон ва Марказий Осиё мамлакатлари бозорларига экспортни кучайтириш;
- 5 миллиард долларгача инвестицияларни жалб этиш орқали, полимерлар ва ўғитлар ишлаб чиқариш, янги занжирлар яратиш орқали нефть ва газ кимёсини ривожлантириш;
- қайта ишлашни чуқурлаштириш ва янги иш ўринлари яратиш ҳисобига ялпи ички маҳсулот улушини ошириш;
- заводларни модернизация қилиш ва К6+ экологик стандартини жорий этиш;
Норматив-ҳуқуқий базани ва инсон ресурсларини, шу жумладан технология алмашинуви учун халқаро компаниялар билан ҳамкорликни такомиллаштириш.
Қозоғистонда нефтни қайта ишлаш саноатининг ривожланиши глобал муаммоларга, жумладан, Осиёда нефть маҳсулотларига талабнинг ортиб боришига мослашиш зарурати билан ҳам боғлиқ. Масалан, Халқаро энергетика агентлиги маълумотларига кўра, нефтга, демак, нефть маҳсулотларига бўлган талаб 2050 йилгача ўсишда давом этади. Бу, биринчи навбатда, ривожланаётган Осиё мамлакатларига тегишли, бу ерда ҳам аҳоли, ҳам автомобиллар сони ортиб бормоқда.
Эксперт тадқиқотлари бўйича Евроосиё мониторинг маркази директори Алибек Тажибаевнинг сўзларига кўра, нефтни қайта ишлаш саноатини ривожлантириш концепцияси нафақат тармоқ ҳужжати, балки Қозоғистоннинг бутун саноат сиёсати учун стратегик йўриқномадир. Қабул қилинган ҳужжат инвесторлар учун узоқ муддатли ва башорат қилинадиган ўйин қоидаларини белгилаб беради, ишлаб чиқариш қувватларини модернизация қилиш ва қайта ишлашнинг технологик даражасини ошириш учун кенг имкониятлар очади.
Экспортни 30 фоизгача ошириш
Концепциядаги устувор вазифалар қаторида 2040 йилга бориб ишлаб чиқаришнинг умумий ҳажмида экспорт улушини 30 фоизга етказиш кўзда тутилган. Мутахассисларнинг фикрича, мақсад улкан, бироқ амалга ошиши мумкин.
Бунинг учун Қозоғистонда бир қанча омиллар ўзига хос тарзда бирлашди: Евроосиёнинг энг йирик бозорлари орасида қулай географик жойлашув, бой ресурс базаси, ЕОИИ, Хитой ва Форс кўрфази мамлакатларини боғловчи транспорт ва логистика йўналишларига кириш.
“Мақсадга эришиш учун нефтни қайта ишлаш корхоналарини изчил модернизация қилиш, уларни қайта ишлаш чуқурлиги ва замонавий экологик меъёрларга риоя қилишга эътибор қаратиш лозим. Бу маҳсулотларнинг ташқи бозордаги рақобатбардошлигини оширади”, – деди А.Тажибаев.
Шу билан бирга, экспорт инфратузилмасини кенгайтириш, жумладан, Каспий денгизидаги портларни, шарқий ва ғарбий йўналишларда темир йўлларни ривожлантириш ҳам муҳим аҳамият касб этади.
Нефть ва газ саноати бўйича эксперт Асқар Исмаилов мамлакат энергетика соҳасида ички эҳтиёжлар ва ташқи бозор имкониятлари ўртасидаги мувозанатни ўзгартириши мумкин бўлган кутилаётган қадамларни белгилаб берди.
“Концепция мавжуд нефтни қайта ишлаш заводларини кенгайтириш ва янгиларини ишга тушириш орқали ички эҳтиёжларни қоплашни назарда тутади. Шундан сўнг жами ишлаб чиқариш ҳажмининг қарийб 30 фоизини Ўзбекистон, Хитой, Ҳиндистон, Покистон каби жадал ривожланаётган бозорларга экспорт қилишга йўналтириш мумкин”, – дейди А.Исмаилов.
Шу ўринда шуни таъкидлаш жоизки, Қозоғистон бензин ва дизель ёқилғисини экспорт қилиш тажрибасига эга ва тегишли давлат томонидан қўллаб-қувватланса, экспорт сектори барқарор даромад манбаига айланиши мумкин.
Иқтисодий таъсир
Мутахассисларнинг фикрича, концепция мақсадлари амалга оширилса, унинг иқтисодий самараси яққол намоён бўлади. Бу ички бозорда ялпи ички маҳсулот ҳажмининг ўсиши, инвестициялар жалб этилиши, янги тармоқларнинг ўзлаштирилиши, янада сифатли ва экологик тоза нефть маҳсулотлари ишлаб чиқарилишидир. Умуман олганда, бу Қозоғистоннинг саноатлаштириш ва технологик мустақиллигини ошириш йўлидаги қадам бўлади.
Энергетика вазирлиги маълумотларига кўра, қабул қилинган стратегияни амалга ошириш жорий йилда нефтни қайта ишлаш заводларини рақамлаштириш бўйича пилот лойиҳалардан бошланади.
