Қозоғистонда инновациялар соҳаси қандай ривожланмоқда?
- Мадияр Мауленули, маълумки, инновацияларни ривожлантириш мамлакат иқтисодиёти ва мамлакат илм-фанини ривожлантиришнинг ягона йўли. Қозоғистон бу борада қандай чоралар кўрди? Унинг мустаҳкамланишига қандай ҳисса қўшади?
- Айни пайтда Қозоғистонда турли давлат органлари, ривожланиш институтлари, миллий компаниялар ва холдинглар томонидан таклиф этилаётган кичик ва ўрта бизнес, йирик корхоналар, инноваторлар, тадбиркорлик фаолиятини энди бошлаган тадбиркорларни қўллаб-қувватлаш бўйича қатор воситалар мавжуд. Бундан ташқари, инноваторлар илмий-техникавий инновацияларни ривожлантиришни рағбатлантириш, шунингдек, юртимизкорхоналарининг жаҳон бозорида рақобатбардошлигини оширишга қаратилган турли дастур ва ташаббуслар орқали қўллаб-қувватланмоқда.
Қозоғистон инновациялар ривожига қандай ҳисса қўшаётгани ҳақида гапирадиган бўлсам, бир нечта мисоллар келтиришим мумкин. Улардан бири - инновацион марказларни ташкил этишдир. Мамлакатда бир қанча инновацион марказларни, жумладан Astana Hub ва TechGardenни қайд этиш мумкин. Улар тадбиркорлар ва стартапларга ўз ғояларини ишлаб чиқиш ва тижоратлаштиришда ёрдам беради. Экин экиш давридаги лойиҳаларни молиялаштиришни рағбатлантириш мақсадида Жаҳон банки билан ҳамкорликда амалга оширилаётган «Маҳсулот инновацияларини рағбатлантириш» лойиҳаси доирасида Tumar Venture Fund молиялаштириш венчур фонди сифатида ташкил этилди.
Инвестиция маданиятини ривожлантириш мақсадида Astana Hub халқаро технологиялар парки негизида инвесторлар учун «Инвесторлар мактаби» ўқув курслари ташкил этилди. Курс дастури инвестицияларнинг бутун даврини ўз ичига олади, яъни етказиб берувчиларни излашдан тортиб то сармояга қадар.
Шунингдек, тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказишни осонлаштириш чоралари кўрилди. Масалан, мамлакатимизда тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш тартиби анча соддалаштирилди, бу эса тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга хизмат қилади ва янги инновацион лойиҳаларнинг пайдо бўлишини рағбатлантиряпти. Бундан ташқари, стартапларни қўллаб-қувватлаш, яъни давлат томонидан турли грантлар ва жамғармалар орқали стартапларга молиявий ёрдам кўрсатиш давом этяпти.
- Қозоғистонда яқинда жорий этилган инновацион маҳсулотларга мисол келтиринг?
- Агар QazInnovations технологияларини тижоратлаштириш учун инновацион грантлар ажратиш ҳақида гапирадиган бўлсак, айрим лойиҳаларни айтиб ўтиш мумкин.
Масалан, Ақтўбе шаҳридаги «Alina Group» масъулияти чекланган жамиятининг қуруқ қурилиш аралашмалари ва лак-бўёқ материаллари ишлаб чиқарувчи заводига мармар агрегатлари ишлаб чиқариш бўйича инновацион технология ва ускуналар харид қилинди. Шунингдек, «Стекло-Сервис» МЧЖ томонидан қайта ишлаш соҳасида инновацион технологиялардан фойдаланган ҳолда шиша саноат маҳсулотларини қайта ишлаш ишлаб чиқариш мажмуасини модернизация қилиш ишлари амалга оширилди.
Фото: vuzopedia.ru
Бу мисоллар Қозоғистоннинг инновациялар ва технологиялар соҳасида фаол ривожланаётганидан далолат беради. Янги маҳсулот ва хизматларнинг жорий этилиши, шубҳасиз, мамлакат фуқароларининг ҳаёт сифатини яхшилашга ёрдам беради.
- Қозоғистон инновациялар бўйича қайси соҳа ёки тармоқларда етакчилик қилмоқда?
- Қозоғистонда иқтисодиётнинг турли тармоқлари: энергетика, қишлоқ хўжалиги, тиббиёт, ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ), космик технологиялар, транспорт ва логистика соҳаларида инновацион лойиҳалар фаол ривожланмоқда. Шуни таъкидлашим керакки, сўнгги йилларда АКТ соҳаси жадал ривожланмоқда, яъни рақамлаштириш мумкин бўлган барча соҳаларни,жумладантурли бозорларни рақамлаштириш, айниқса, IT ва сунъий интеллект билан боғлиқ барча нарсаларни рақамлаштириш.
Буни технологияни тижоратлаштириш учун QAZINNOVATIONS НАРИ инновацион грантларини бериш мисолида кўриб чиқишимиз мумкин. Шундай қилиб, QazInnovations инновацион грантлар танлови доирасида 2022 йилда устувор йўналишлар бўйича 146 та ариза рўйхатга олинди.
Танлов якунларига кўра 17 та лойиҳа бўйича инновацион грантлар бериш тўғрисида шартнома тузилди, уларнинг барчаси АКТ соҳасига тегишли. 2021 йилда ҳам худди шундай бўлган. АКТ саноатининг кенг қамрови туфайли уни молиялаштириш бошқа соҳалардаги лойиҳалар/стартапларга нисбатан самаралидир. Тиббиёт соҳасида бўлгани каби, кўп клиник ёки клиникадан олдинги тадқиқотлар ўтказиш, хорижий аккредитациядан ўтган журналларда илмий мақолалар чоп этиш, FDA ва бошқа патентларни олиш ёки «космик кема» учиб кетгунча кўплаб синовлардан ўтиш шарт эмас.
Бу лойиҳаларнинг фақат бир қисмидир. Мамлакатда инновацион иқтисодиёт фаол ривожланяпти, илмий-техник салоҳиятни ривожлантиришга катта маблағ сарфланяпти.
Инновацияларнинг глобал тенденциялари ва ички салоҳиятни ҳисобга олган ҳолда, ўтган йил охирида ҚР Бош вазири ҳузуридаги Технология сиёсати кенгаши иқтисодиётни ривожлантиришнинг бир қатор устувор йўналишларини тасдиқлади. Буларорасида MedTech, AgriTech ва GreenTechлар ҳам бор. Яъни, давлат томонидан қўллаб-қувватланадиган лойиҳаларга устувор аҳамият берилади.
MedTech курси 2023 йилда технология прогнози учун пилот лойиҳа сифатида ташкил этилган. QazInnovations ушбу йўналишда иш бошлади. Foresight натижаларига кўра, йил охиригача маҳсулотлар, технологиялар ва субъектлар рўйхати билан устувор йўналишларни белгилаш, шунингдек, лойиҳаларнинг молиявий моделини ишлаб чиқиш режалаштирилган.
- QazInnovations инновацияларни рағбатлантириш учун хусусий сектор ва илмий доиралар билан қандай ҳамкорлик қиляпти ?
- Шу ўринда шуни таъкидлаш жоизки, технологияларни молиялаштириш ва инновацияларни рағбатлантириш мамлакатимиз илм-фани учун жуда муҳим ва ўз вақтида амалга оширилаётган чорадир. Илмий ишларни саноатга ўтказиш жараёни дунёда аллақачон кенг қўлланилиб келяпти, Қозоғистонда эса бундай механизм эндигина яратила бошлаяпти.
Шу ўринда инновацион формулани кўриб чиқайлик: дейлик, бизда ғояни топа оладиган, илмий-техникавий янгилик ярата оладиган инноватор бор. Фақат у ҳам олим бўлиши керак, лекин ўз лойиҳасини молиялаштириш (бозорга кириш) учун у иқтисодчи ҳам бўлиши керак. Шундай шароитдагина(инноватор+олим+иқтисодчи) юқори технологияли инновация яратиш ва умуман, инновация яратишни рағбатлантириш мумкин.
Шунингдек, биз университет дастурларида инновацион курсларни таклиф этамиз, жумладан, аудит, маркетинг, интеллектуал мулкни ҳимоя қилиш, технологиялар трансфери, акселерация ва бошқалар масалалар қамраб олинган. Бу таклифларнинг барчаси QazInnovations томонидан илмий ҳамжамият ва хусусий сектор ўртасидаги фаолликни кучайтириш мақсадида қабул қилиняпти.
Умуман олганда, QazInnovations иқтисодиётнинг турли соҳаларида инновацияларни илгари сурувчи миллий инновацион экотизим фонди эканлигини таъкидлаш лозим. Жамғарма хусусий сектор ва илмий доиралар билан бир неча даражаларда ҳамкорлик қилади. Масалан, инновацион лойиҳаларни молиялаш — QazInnovations миллий иқтисодиётни тижоратлаштириш ва ривожлантириш салоҳиятига эга бўлган инновацион лойиҳаларни молиявий қўллаб-қувватлайди. Бундан ташқари, у лойиҳалар сифатини яхшилаш ва муваффақиятга эришиш имкониятларини оширишга ёрдам берадиган инновацион лойиҳалар бўйича маслаҳат ва экспертизаларни тақдим этади. Шунингдек, QazInnovations инвесторлар, бозорлар ва ҳамкорларга киришни таъминлаш орқали инновацион лойиҳаларни тижоратлаштириш жараёнида ёрдам беради.
- Қозоғистоннинг инновацион экотизимини минтақадаги ёки дунёнинг бошқа мамлакатлари экотизимлари билан қандай таққослаш мумкин?
- Қозоғистоннинг инновацион экотизимлари нисбатан ёш, лекин жадал ривожланяпти. Бу ўзаро боғланган тизим: давлат идоралари, бизнес ҳамжамиятлари, инвесторлар, стартаплар, илмий муассасалар ва технологик инкубаторлар. Россия, Хитой, Корея, Япония ва Сингапур каби минтақанинг бошқа давлатлари билан солиштирганда Қозоғистоннинг экотизими ривожланишнинг дастлабки босқичида. Қозоғистон ҳукумати инновацияларни қўллаб-қувватлашга қаратилган чора-тадбирлар, жумладан, солиқ имтиёзлари, янги бошланувчи тадбиркорлар учун грантлар, кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қувватлаш дастурларини фаол ишлаб чиқмоқда ва амалга оширмоқда. Шу билан бирга, Қозоғистон хорижий инвестициялар ва технологияларни, айниқса, ахборот технологиялари ва рақамли иқтисодиётни фаол жалб қилмоқда.
АҚШ, Буюк Британия ва Германия каби ривожланган Ғарб давлатлари билан солиштирганда Қозоғистоннинг экотизими ҳали бошланғич босқичида. Шунга қарамай, мамлакатимиз илмий ва технологик тадқиқотларни ривожлантиришга, шунингдек, хориждан иқтидорли ва тажрибали мутахассисларни жалб этишга фаол сармоя киритишни давом эттиряпти.
Умуман олганда, Қозоғистон ривожланган давлатларнинг эътибори ва сармоясини жалб этиш учун салмоқли саъй-ҳаракатларни амалга ошираётганини таъкидлаш лозим.
Фото: phonoteka.org
- QazInnovations мамлакатда инновацияларни рағбатлантиришдан қандай мақсадни кўзлайди? Шунингдек, Қозоғистоннинг инновацион экотизими яқин йилларда қандай ривожланади деб ўйлайсиз?
- QazInnovationsнинг миссияси - миллий инновацион экотизимни таҳлилий ва услубий жиҳатдан қўллаб-қувватлашдан иборат. 2031 йилга келиб биз инновацион обсерватория, асосий ривожланиш институти - миллий инновацион экотизимни мустақил баҳолашни таъминловчи таҳлилий марказ деб номламоқчимиз.
Миллий агентлик Қозоғистон Республикасининг Тадбиркорлик кодексида назарда тутилган воситалар доирасида инновацияларни рағбатлантиради.
Шу билан бирга, самарадорликни ошириш, халқаро амалиётга мослаштириш, масалан, бизнес-инкубаторлар, тажриба марказлари ва бошқалар ишлаб чиқаришларни ҳисобга олган ҳолда уларни тақдим этиш тартиблари ва формати қайта кўриб чиқилади.
Глобал инновациялар индексига (2022 й. 81-ўрин) эътибор қаратган ҳолда, инновацион тизим салоҳиятини ошириш мақсадида Қозоғистон Республикаси Бош вазири ҳузуридаги Технология сиёсати кенгашида биз Глобал инновация индикаторларни тасдиқладик ва кўрсаткичларни яхшилаш бўйича йўл хариталарини ишлаб чиқдик.
Фото: cnipmmr.ro
QazInnovations компаниясининг стратегик мақсадларидан бири - мамлакатнинг инновацион ва технологик салоҳиятини оширишдан иборат. Ушбу йўналиш доирасида қуйидаги вазифалар белгиланди: инновацион грантлар бериш; 2030 йилгача инновацион фаол корхоналар улушини 25 фоизга ошириш; 2025 йилга бориб инновацион маҳсулотлар ҳажмини 2,5 триллион тенгега етказиш. Мақсадни амалга ошириш натижасида 2030 йилгача инновацион маҳсулотлар улуши ялпи ички маҳсулотнинг 5 фоизини ташкил этиши режалаштирилган.
Фото: e-vid.ru
Бу кўрсаткичларнинг барчаси Ҳукумат қарори билан тасдиқланган «Рақамлаштириш, фан ва инновациялар туфайли технологик ютуқ» миллий лойиҳасига киритилган ва Қозоғистоннинг 2050 йилгача бўлган узоқ муддатли ривожланиш стратегиясини амалга ошириш мақсадида ишлаб чиқилган давлат режалаштириш тизимининг ҳужжати ҳисобланади.
QazInnovations эса мамлакатнинг инновацион ривожланиш соҳасидаги ягона миллий институти сифатида ушбу параметрларга эришиш учун барча саъй-ҳаракатларини амалга оширмоқда.
- Суҳбатингиз учун раҳмат!
Муаллиф: Назерке Суйиндик
