Қозоғистонда электрон тижорат офлайн дўконларнинг ўрнини боса оладими

Коронавирус пандемиясидан сўнг Қозоғистонда электрон тижорат қайта тикланди. 2021 йилдан (жами савдодаги электрон тижорат улуши 3,6 фоизни ташкил этади) 2022 йилгача (12,5 фоиз) ўсиш 8,9 фоизни ташкил этди. Аммо ўтган йилнинг 11 ойида бу кўрсаткич бор-йўғи 13 фоизга етган, атиги 0,5 фоизга ошган. Бироқ, Ҳукумат 2030 йилга бориб электрон тижорат улушини 20 фоизга оширишни ваъда қилмоқда. Бундан ташқари, Қозоғистон ҳар йили электрон савдо каналлари орқали бошқа давлатлар билан савдо ҳажмини 100 миллион долларга ошириш ниятида. Ҳукумат бу йўналишда қандай ишлар қилди ва электрон тижоратнинг ҳозирги тенденцияси қандай? Қозоғистонликлар қайси ҳудудда кўпроқ онлайн харид қилишади? Батафсил Кazinform мухбирининг материалида ўқинг.

Электрон савдо
Фото: Midjourney

2030 йилга бориб онлайн харидлар улуши 20 фоизни ташкил қилади.

Савдо ва интеграция вазирлиги маълумотларига кўра, ўтган йили мамлакатда электрон тижорат улуши қарийб 2,2 триллион тенгени ташкил этган (2023 йилнинг ўн бир ойида).

- Сўнгги йилларда пандемиянинг бошланиши Қозоғистоннинг электрон тижорат бозорида бурилиш нуқтаси бўлди ва ўсиш суръати юқори бўлди. Хусусан, аҳоли муҳим товарларга интернет орқали буюртма бериш одатини шакллантирган. Бу электрон озиқ-овқат сегментининг фаол ўсишига туртки бўлди, - деди Савдо ва интеграция вазирлиги электрон тижоратни ривожлантириш ва рақамлаштириш департаменти директори ўринбосари Руслан Оразалиев.

Вазирлик 2030 йилга бориб электрон тижорат улушини 20 фоизга етказишни мақсад қилган. Электрон тижоратни ривожлантириш режаси мавжуд. Электрон тижорат соҳасида истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилишни таъминлашга қаратилган тузатишлар ишлаб чиқилди. Шунингдек, бозорларда маҳаллий ишлаб чиқариш маҳсулотларини кўпайтиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Қозоғистонда электрон тижорат офлайн дўконларни алмаштира оладими
Фото: Kazinform

 

Халқаро маркетплейслар билан ишлаш

Фуқаролар учун Wildberries, Ozon каби йирик трансчегаравий платформалар мавжуд. Ўтган йили Ozon платформасида 45,4 минг, Wildberries платформасида 55,7 минг қозоғистонлик рўйхатга олинган. Резидентлар товарларни веб-сайтлардан сотиб оладилар ва ўз маҳсулотларини онлайн савдо майдончалари орқали сотадилар.

Айрим электрон савдо майдончаларида Қозоғистон маҳсулотлари учун махсус бўлимлар яратилган. Товарларни қидиришда Қозоғистон товарларини реклама қилишга устувор аҳамият берилади. Бундан ташқари, Хитойнинг энг йирик Alibaba ва JD.com бозорларида миллий павильонлар очилди.

- Бугунги кунда Alibaba платформасида 7500 та маҳаллий товарлар, JD.comсайтида эса 30 турдаги товарлар таклиф этилмоқда. 1 миллион обуначига эга бозорлар орасида Қозоғистоннинг 30 га яқин маҳсулоти мавжуд бўлиб, уларга бўлган талаб юқори, – деди Савдо ва интеграция вазири вазифасини бажарувчи Арман Шаққалиев.

Вазирлик маълумотларига кўра, 2023 йил декабрида JD.com орқали Қозоғистон маҳсулоти савдоси 140 минг доллардан ошган.

Вазирнинг сўзларига кўра, Қозоғистон электрон савдо каналлари орқали бошқа давлатлар билан савдо ҳажмини ҳар йили 100 миллион долларга ошириш ниятида. Шу мақсадда Савдо ва интеграция вазирлиги Марказий Осиёдаги ҳамкорлари билан жаҳон бозорларида қўшма павильон очиш масаласини муҳокама қилмоқчи. «Nomads of Central Asia» бренди остида ҳудудий ҳунармандларнинг товарлари ҳам таклиф этилиши мумкин.

Бундан ташқари, Арман Шаққалиев ўтган йилнинг 1 январидан товарларнинг электрон савдосини амалга оширувчи ва жисмоний шахсларга электрон хизматлар кўрсатувчи хорижий компаниялар учун Google солиғи (импорт солиғи) жорий этилганини эслатди. Натижада 2023 йилда Қозоғистонда 60 та хорижий компания шартномалар рўйхатидан ўтди ва улар томонидан икки йил давомида тўланган солиқ суммаси 34,8 миллиард тенгени ташкил этди (2022 йилда – 16,4 миллиард тенге, 2023 йилда – 18,4 миллиард тенге).

Электрон тижорат мактаби

Кичик ва ўрта тадбиркорлик субъектларини ҳар томонлама давлат томонидан қўллаб-қувватлаш мақсадида “Атамекен” Миллий тадбиркорлар палатаси билан ҳамкорликда барча ҳудудларда электрон тижорат ўқув марказлари очилади. Бугунги кунда бундай марказлар мамлакатнинг фақат тўртта вилоятида фаолият кўрсатмоқда.

Бундан ташқари, “Электрон тижорат мактаби” лойиҳаси амалга оширилиб, унинг доирасида икки мингдан ортиқ КЎБ субъектлари ўқитилди.

- Шунингдек, электрон тижоратни ривожлантириш мақсадида Савдо ва интеграция вазирлиги томонидан кичик ва ўрта бизнес субъектларининг рақамли саводхонлигини ошириш, онлайн савдо орқали экспортни рағбатлантириш, трансчегаравий электрон тижоратни ривожлантириш бўйича кенг қамровли ишлар амалга оширилмоқда, – деди вазирлик вакили Руслан Оразалиев.

Қозоғистонда электрон тижорат логистикаси

Электрон тижоратни ривожлантириш учун омбор ва логистика инфратузилмасини яхшилаш керак. Бу муҳим шартлардан биридир.

- Ҳа, биз умумий электрон тижорат экотизимини ривожлантириш устида ишлаяпмиз. Улар орасида аввал тилга олинган КЎБ субъектларини онлайн бизнес юритишга ўргатиш ва электрон савдо каналлари (бозорлари) орқали Қозоғистондан ташқари товарларни ташқи бозорларга олиб чиқишга кўмаклашиш ҳам бор. Логистика нуқтаи назаридан эса почта тармоғи электрон тижоратни ривожлантиришнинг самарали воситаси ҳисобланади. Бугунги кунда миллий почта оператори мамлакатимизнинг барча ҳудудларида филиаллар тармоғига эга. Бундай имкониятлар логистикани соддалаштиради ва товарларни харидорларга етказиб бериш муддатини қисқартиради, - деди Руслан Оразалиев.

Шунингдек, мутахассиснинг фикрича, электрон тижорат товарларини етказиб бериш тезлигини таъминлашнинг яхши воситаси бу бонд (божхона) омбори, товарларга буюртма бериш марказлари ва қабул қилиш фулфулменти*.

- Биринчисига келсак, бонд омборлари Қозоғистон истеъмолчиларига импорт қилинадиган электрон тижорат товарларини етказиб бериш муддатини сезиларли даражада қисқартиради. Яъни қозоғистонлик мижоз буюртма қилган товарлар Қозоғистондаги бонд омборига жойлаштирилади. Шунга кўра, маҳсулот харидорга энг яқин омбордан, яъни Қозоғистон ҳудудида жойлашган омбордан етказиб берилади, - деди Руслан Оразалиев.

Логистикадаги сўнгги механизм эса барчамизга маълум - мижоз томонидан буюртма қилинган товарлар харидор учун қулай бўлган буюртмани етказиб бериш пунктига етказилади. Постамат ушбу тоифага киради.

- Ҳозирда унинг тармоғи кенг. Бугунги кунда мамлакат бўйлаб божхона омборлари ва комплектация/саралаш марказлари тармоғини ривожлантириш устида ишлаяпмиз, - деди вазирлик вакили.

Эслатиб ўтамиз, жорий йил охиригача Президент фармойишига кўра, трансчегаравий электрон савдони рағбатлантириш мақсадида Хитой томони билан ҳамкорликда Қозоғистонда ҳудудий омбор инфратузилмасини яратиш масаласини ишлаб чиқиш режалаштирилган.

Бонд омборларининг очилиши Хитойдан Европага ва орқага товарларни кейинги транзит қилиш учун йирик хорижий бозорлардан товарларни жойлаштириш имконини беради. Бу, шунингдек, қозоғистонлик харидорларга хорижий товарларни етказиб бериш муддатини 60 кундан 7 кунга қисқартириш имконини беради.

- Бундан ташқари, Ақтўбе ва Ақтау шаҳарларида фулфулмент марказлари ва бонд омборлари тармоғини ривожлантириш давом эттирилади, - дея Арман Шаққалиев ўз режаси билан ўртоқлашди.

Қозоғистонликлар қандай товарлар ёки хизматларни интернет орқали сотиб олади?

Савдо вазирлиги маълумотларига кўра, мамлакат фуқаролари интернет платформаларида уй-рўзғор буюмлари, кийим-кечак ва пойабзаллар, озиқ-овқат маҳсулотлари, косметика ва дори-дармонлар савдоси билан шуғулланади. 2022 йилда электрон тижорат хизматлари бозори ҳажми қарийб 1,2 миллиард тенгени ташкил этди, шундан 50,3 фоизи ёки 596,8 миллиард тенге йўловчи ташиш хизматларига тегишли.

Қозоғистонда электрон тижорат офлайн дўконларни алмаштира оладими
Фото: Kazinform

 

Электрон тижорат трендлари

Руслан Оразалиев электрон тижорат ривожланишининг тўртта глобал тенденциясини айтиб ўтди. Таъкидланишича, дунёда янги рақобат, маълумотлар махфийлиги, савдо стандартлари ва тўлов қобилияти қоидалари, шунингдек, маълумотларни иҳота қилиш тўғрисидаги қонунлар кўриб чиқилмоқда.

- Электрон тижоратнинг ривожланиш тенденцияларига келсак, биринчиси, электрон тижорат операцияларининг ҳашаматли товарлардан асосий товарларга ўтиши; иккинчиси - кенг ассортиментдаги товарларни таклиф қилувчи бозорлар орқали харид қилиш; Технологиялар ва сунъий интеллектдан фойдаланиш. Бу харид қилиш жараёнини соддалаштиради ва таклифни сизнинг хоҳишингизга мослаштиради. Бундан ташқари, менимча, охиргиси мобил тижоратни ривожлантиришдир. Бу йўналишда компаниялар томонидан савдо ҳажмини ошириш мақсадида мобил иловалар ишлаб чиқилмоқда, - деди вазирлик вакили.

Мутахассис, шунингдек, Интернет-тижоратнинг ўсиши билан онлайн тўловлар ҳам ўсишини таъкидлади. Банк карталаридан кенг фойдаланмайдиган ёки кириш даражаси паст бўлган ҳудудлар муқобил рақамли тўлов тизимларига ўтади.

Ҳа, электрон тижоратнинг ажойиб томони шундаки, сиз воситачиларсиз савдо қилишингиз мумкин. Яъни сотувчи ва харидор учун қулай. Ўртадаги учинчи шахс "ҳеч жойдан" фойда кўрмайди. Бу ҳар икки томон учун ҳам фойдали. Давлат эса мамлакатдаги савдони имкон қадар назорат қилиши мумкин. Шу боис ҳукумат бундай савдо-сотиқни ривожлантиришдан манфаатдор ва келгусида бу соҳа жадал ривожланишини секинлаштирмайди, деб умид қиламиз.

*Фулфулмент - бу харидор буюртма берган пайтдан бошлаб товарни қабул қилишгача бўлган операциялар мажмуи.

Сўнгги хабарлар