Қозоғистонда авиачипталар нархига қандай омиллар таъсир қилади
ASTANA. Kazinform - Қозоғистонда авиачипталар нархининг 30% дан ортиғи ёқилғи нархига тўғри келади, бу эса энг юқори нархлардан бири бўлиб қолмоқда. Бу парвозлар нархининг ошишига асосий сабабми ва чипталар нархига яна қандай омиллар таъсир қилади - Kazinform агентлиги мухбири материалида.
Авиачипта нархи
Қозоғистонда авиачипталар нархи ошиб боряпти, бу эса фуқароларда хавотир уйғотяпти. Охирги йилларда ҳаво қатнови нархларининг ошиши мамлакатда тез-тез муҳокама этиладиган мавзуга айланди. «Air Astana» авиакомпанияси раҳбари Питер Фостер парламентдаги Ҳукумат соатида таъкидлаганидек, маҳаллий авиакомпанияларнинг нархлаш модели стандарт ҳисобланади.
“Чипталар қанчалик эртароқ сотиб олинса, шунча арзон бўлади. Кетиш куни қанчалик яқин бўлса, нархлар шунчалик юқори бўлади. Нархлар ҳам талабга жуда боғлиқ, шунинг учун улар дам олиш ва байрам кунлари ошади. Бу глобал амалиёт бўлган саноатда динамик нархларни назарда тутади. FlyArystan 2019 йил май ойида ишга туширилганда, дастлаб ушбу нархлаш модели қўлланилиши ҳақида аниқ тушунча мавжуд эди”, - деди у.
Хусусан, Астана – Чимкент рейси учун чипта нархи парвозга яқинлашиш санасига қараб 16 мингдан 60-70 минг тенгегача ўзгариб туради.
Бундан ташқари, Фостернинг таъкидлашича, Air Astana, FlyArystan ва Scat каби авиакомпаниялар харажатларининг салмоқли қисми долларда - тахминан 66,6 фоизни ташкил этади. Асосий харажатлар самолётлар билан боғлиқ. COVID-19 пандемиясидан бери авиакомпания харажатлари сезиларли даражада ошди ва таъминот занжири муаммолари ишлаб чиқарувчиларнинг фаолиятига тўсқинлик қилди.
Нарх нимадан иборат
Транспорт вазирлигининг тушунтиришича, авиачипталар нархининг 30% дан ортиғини ёқилғи нархи ташкил этади - бу чипта умумий қийматининг 36,5% ни ташкил этади. Бошқа асосий харажатларга техник хизмат кўрсатиш (15%) ва самолёт лизинги (8,6%) киради. Нархга аэропорт хизматлари, йўловчиларга хизмат кўрсатиш, иш ҳақи, аэронавигация, амортизация ва бошқа харажатлар ҳам киради.
Эслатиб ўтамиз, Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев Ҳукуматнинг кенгайтирилган йиғилишидаги нутқида Қозоғистоннинг халқаро авиация маркази сифатида ривожланиши учун Қозоғистонда, хусусан, пойтахт аэропортида жуда қиммат бўлиб қолаётган самолёт ёқилғиси нархини пасайтириш ниҳоятда муҳим эканини таъкидлади. Шу муносабат билан монополияга қарши агентликка Қозоғистон Ҳукумати билан биргаликда жорий йилнинг биринчи ярмида вазиятни яхшилаш чораларини кўриш топширилди.
Kazinform агентлиги ҚР Рақобатни ҳимоя қилиш ва ривожлантириш агентлигига самолёт ёқилғиси нархини пасайтириш бўйича қандай аниқ чора-тадбирлар кўриш режалаштирилганлигини билиш учун сўров юборди.
Ёқилғи кўпбурчаги
Public Policy Research Center директори Меруерт Махмутова вазиятни шарҳлар экан, аксарият авиакомпанияларнинг Россия устидан парвоз қилишдан бош тортиши шароитида Қозоғистон глобал авиация соҳасида ўз ролини кучайтириш имкониятига эга эканлигини таъкидлади. Бироқ бунга қатор иқтисодий омиллар, жумладан, импорт қилинадиган авиакеросинга қарамлик тўсқинлик қиляпти.
“Ҳозирда минтақадаги деярли барча авиакомпаниялар Россия устидан парвоз қилишдан бош тортганлиги сабабли, Қозоғистоннинг авиация хабга айланиш имконияти ортиб боряпти. Бироқ, агар Алмати, Астана ёки бошқа йирик вилоятлар аэропортлари самолётларни жўнатиш ва ёнилғи қуйиш учун фойдаланилса, шуни ҳисобга олиш керакки, шу пайтгача авиакеросин Россиядан олиб келинган. Россия нефтни қайта ишлаш заводлари ва нефть базаларида содир бўлган сўнгги ёнғинларни ҳисобга олсак, у ерда импорт ҳажми камайиши мумкин. Бу фонда Қозоғистонда авиакеросин нархини пасайтириш даргумон”, — деб тушунтирди Меруерт Махмутова.
Унинг сўзларига кўра, мамлакатнинг авиация ёқилғисига бўлган ички эҳтиёжи ҳали ҳам импорт ҳисобига қопланмоқда, чунки маҳаллий ишлаб чиқариш етарли эмас. Бундан ташқари, Қозоғистонда ёқилғи нархи арзонлиги туфайли унинг салмоқли қисми қўшни давлатларга экспорт қилинади.
“Бундан ташқари, авиачипталар нархини бутун таннарх тузилмаси йиғиндисида ҳисобга олиш керак. У ходимларнинг иш ҳақи, товарлар ва хизматларни сотиб олиш ва солиқларни ўз ичига олади. Ҳозирда ҚҚС ставкасини ошириш муҳокама қилинмоқда, менимча, бу ҳам нархларнинг ошишига ҳисса қўшади. Албатта, Қозоғистоннинг ҳар бир фуқароси каби мен ҳам авиачипталар нархининг арзонлашишини истардим, лекин авиакеросин нархи нуқтаи назаридан бунинг иложи йўқ, деб ўйлайман”, — дея хулоса қилди эксперт.
Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Қозоғистонда 24 та субсидияланган ҳаво йўллари ишга туширилган, чипталар нархи 10 минг тенгедан бошланади. Парвозлар Scat, Qazaq air ва «Южное небо» авиакомпаниялари томонидан амалга оширилади. Чипталарни авиакомпанияларнинг расмий сайтларида харид қилиш мумкин. Транспорт вазирлиги таъкидлаганидек, субсидияланган йўналишлар Қозоғистон аҳолисига ҳамёнбоп нархларда саёҳат қилиш имконини беради ва ички авиация бозорининг ривожланишини таъминлайди.
Қозоғистон авиация маъмурияти маълумотларига кўра, мамлакатда йўловчи ташиш учун мўлжалланган жами 415 та самолёт бор. Тижорат ташишни амалга оширадиган самолётларнинг аксарияти 13 йилдан кўпроқ вақт олдин ишлаб чиқарилган, баъзи самолётлар эса 30 йилдан бери ишлайди. Қозоғистон самолётлари қанчалик хавфсиз эканлигини шу ерда ўқишингиз мумкин.
Муаллиф: Карина Кущанова
