Қозоғистон - янги Швейцария: сиёсатшунос Тоқаев феномени ҳақида
Сиёсатшунос, Россия-Қозоғистон матбуот маркази эксперти Андрей Виползов Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ташқи сиёсатдаги феномени ҳақида гапириб берди, деб хабар беради Kazinform агентлиги “Независимая газета” сайтига таяниб.
“Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ташқи сиёсатга бўлган ишончи жамоатчилик орасида қизғин мунозараларга сабаб бўлмоқда. Ғарб ва Россия ўртасидаги зиддият шароитида Россиянинг энг яқин қўшниси “шахмат ўйнаяпти”, бу қора ва оқ доскадаги рақобатчиларнинг ҳар бири билан сиёсий алоқаларни ривожлантириб, мустаҳкамлаяпти, деган позицияни кўпчилик тушунмайди ва қабул қилмайди. Бугунги геосиёсий вазиятда Қасим-Жомарт Тоқаев феномени ҳақиқатан ҳам ўзига хосдир. Энди муҳокама қилайлик, Қозоғистоннинг кўп векторли ташқи сиёсатининг мақсади ва келажаги нима?” – дейди Андрей Виползов.
Сиёсатшунос бундан кейин Қозоғистон ташқи сиёсатидаги сўнгги муҳим воқеаларга тўхталади. Жумладан, Қасим-Жомарт Тоқаевнинг Хитой, Россия, Туркия, Саудия Арабистони, Вьетнам, АҚШ, Германияга ташрифи. 20 та давлат раҳбарлари, жумладан ЕХҲТ Бош котиби, Қозоғистонда 12 нафар юқори мартабали сиёсий амалдорларнинг, БМТ Бош котиби ўринбосари ва ЮНЕСКО Бош директори билан учрашуви. Шунингдек, Россия Федерацияси Президенти Владимир Путин ва Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев билан биргаликда Россия табиий газининг Қозоғистон ҳудуди орқали Ўзбекистонга транзитини йўлга қўйди. 13 октябрь куни Қозоғистон Президенти Бишкекда бўлиб ўтган МДҲ давлат раҳбарлари кенгаши йиғилишида иштирок этди.
“Айтинг-чи, бугунги раҳбарлардан қайси бири бундай сурьат билан мақтана олади? Бунда шу хроникани тушунишнинг ўзи кифоя. Қозоғистон халқаро майдондаги ўйинда фаол. Қозоғистон жаҳон иқтисодиётининг муҳим қисмидир. Ғарб ва Шарқ, Шимол ва Жануб ўртасидаги глобал логистика маркази сифатида у катта афзалликларга эга”, – дейди сиёсатшунос.
Шу билан бирга, у Қасим-Жомарт Тоқаевнинг БМТ Бош Ассамблеяси ва “Астана” халқаро форумидаги ташаббуслари ҳақида фикр билдирди.
Биринчидан, Қозоғистонда ТДМ бўйича Марказий Осиё ва Афғонистон учун минтақавий хаб яратиш. БМТда 2030 йилгача “Мингйиллик ривожланиш мақсадлари” ўрнини босувчи умумий дунё кун тартиби белгиланди.
Иккинчидан, 2026 йилда БМТ шафелигида Қозоғистонда минтақавий иқлим саммити ўтказилади. Мутахассисларнинг прогнозларига кўра, 2050 йилга бориб Марказий Осиёда иқлим ўзгариши қурғоқчилик ва сув тошқинларига олиб келади, бунинг натижасида ҳосилдорлик 30 фоизга камаяди. Ички иқлим муҳожирлари сони эса 5 миллион кишига етади. Ушбу экологик муаммоларни ҳал этишни муҳокама қилиш учун Қасим-Жомарт Тоқаев 2026 йилда иқлим бўйича саммит ўтказиш учун Алмати шаҳрида Марказий Осиё давлатларининг лойиҳа офисини очишни таклиф қилди.
Учинчидан, адолатли тинчлик ва тотувлик учун дунё бирлиги ташаббуси.
Тўртинчидан, халқаро биологик хавфсизлик агентлигини яратиш. Қасим-Жомарт Тоқаев БМТ Бош котиби Антониу Гутерришга БМТ Хавфсизлик кенгаши ҳузурида агентлик яратиш жараёнини бошлаш ҳамда БМТ шафелигида касалликларга қарши кураш ва биологик хавфсизлик бўйича минтақавий марказлар тармоғини яратиш таклифи билан мурожаат қилди. Қ.Тоқаев ушбу марказлардан бирини Қозоғистонда жойлаштиришни таклиф қилди.
Бешинчидан, Қозоғистонда “Адолатли энергияга ўтиш” ҳамкорлик дастурини ишга тушириш.
Олтинчидан, Жаҳон ва анъанавий динлар етакчилари қурултойининг Яхши ният элчилари институтини ташкил этиш ва унинг доирасида Қозоғистонда ёш диний етакчилар форумини ўтказиш. Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ғояси халқаро хавфсизликнинг янги тизимини шакллантиришнинг бугунги жараёнида инсоният олдида турган фундаментал муаммоларни енгиб ўтишга ёрдам бериши керак бўлган “маънавий дипломатия”ни мустаҳкамлашдан иборат.
“Албатта, конфессиялараро мулоқот (айниқса, Исроил-Фаластин можароси) яна Қозоғистоннинг халқаро майдонда ижобий имижининг ривожланишига ҳисса қўшади”, – деб ҳисоблайди сиёсатшунос.
Еттинчидан, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти кўмагида бирламчи тиббий ёрдам кўрсатиш бўйича мамлакатлар коалициясини яратиш. Қасим-Жомарт Тоқаевнинг таъкидлашича, бутун мамлакат ўз халқи саломатлигини мустаҳкамлашга интилмоқда ва бу борада ҳамжиҳатлик ва фаол иш олиб бориш зарур.
“Кўриниб турибдики, Қасим-Жомарт Тоқаевнинг бундай кенг кўламли, тизимли ва изчил халқаро фаолиятидан сўнг Қозоғистоннинг обрўси сезиларли даражада ошди. Марказий Осиёдаги энг йирик давлат раҳбарининг асосий хабарига дадил сиёсий фикр билдириш мумкин, деб ўйлайман. "Қозоғистон - янги Швейцария". Ҳақиқатан ҳам, халқаро кузатувчилар Қозоғистон сўнгги йилларда ўзини глобал бетараф музокаралар платформаси сифатида кўрсатаётганини ва геосиёсий нуқтаи назардан қараганда, давлат глобал тинчликпарвар ролини синовдан ўтказаётганини таъкидлади”, – деб тушунтирди Андрей Выползов.
Шу билан бирга, Россия-Қозоғистон матбуот маркази эксперти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ички сиёсати ҳақида гапирди.
Андрей Выползов Қасим-Жомарт Тоқаевнинг адолатли Қозоғистонни яратиш бўйича ички сиёсий стратегияси бугунги кунда бутун дунёда эътироф этилмоқда ва Президентнинг адолатли дунёни шакллантириш ва халқаро муносабатлар ғоясини кенгайтиришга қўшган ҳиссаси аниқ, деб ҳисоблайди.
“Исроил ТИВ раҳбари Шимон Переснинг 1995 йилда Қасим-Жомарт Тоқаевга айтган сўзларини эслашимиз мумкин: “Қозоғистон асрнинг сюрпризи бўлади”, – дея қўшимча қилди сиёсатшунос.
Қозоғистон ва Россия ўртасидаги муносабатларга келсак, Қасим-Жомарт Тоқаев Берлинда “Қозоғистон Россияга қарши эмас” деб жавоб берди.
"Менимча, Ғарбда буни айтиш сиёсий жасорат бўлмаса, нима? Шундай қилиб, Қасим-Жомарт Тоқаевнинг “Қозоғистон Россияга қарши эмас” деган сўзлари жаҳонда кечаётган жараёнларнинг аниқ ва яширин белгилари жиҳатидан жуда қимматлидир”, – дейди эксперт.
Қозоғистон ва Россия президентларининг навбатдаги учрашуви ноябрь ойида Қозоғистонда бўлиб ўтиши режалаштирилган ва у икки давлат минтақалараро ҳамкорликнинг 19-форумига мўлжалланган.
