Қозоғистон – Вьетнам: глобал иқтисодий архитектурада ривожланаётган мамлакатлар овози
ASTANA. Kazinform – ҚР Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг таклифига биноан Вьетнам Коммунистик партияси Марказий қўмитаси Бош котиби То Лам давлат ташрифи билан Қозоғистонга келади. Вьетнам бош вазири ўринбосари, Ташқи ишлар вазири Буй Тхань Шон Kazinform агентлигига берган интервьюсида Қозоғистон-Вьетнам муносабатлари ҳақида гапирди.
– Қозоғистон ва Вьетнам ўртасидаги муносабатлар ўзаро манфаатли барча соҳаларда кенгайишда давом этмоқда. Улар Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг 2023 йилда Вьетнамга расмий ташрифи чоғида ўтказилган музокаралар натижасида сезиларли даражада фаоллашди. Вьетнам Коммунистик партияси Марказий қўмитаси Бош котиби То Ламнинг Қозоғистонга давлат ташрифи муносабатларда янги саҳифа очади. Шу нуқтаи назардан сармоявий ва савдо-иқтисодий соҳалардаги бугунги ҳамкорлик ҳақида нима дейиш мумкин ва шериклигимиз қайси соҳаларда мустаҳкамланиши керак?
– Географик масофага қарамай, Вьетнам ва Қозоғистон ўртасида анъанавий дўстона ва илиқ муносабатлар мавжуд. Кейинги йилларда ҳамкорлигимиз, айниқса, иқтисодиёт, савдо ва сармоявий соҳаларда янада яқинроқ ва самаралироқ бўлди.
Қозоғистон Вьетнамнинг Евроосиё иқтисодий иттифоқидаги (ЕОИИ) иккинчи йирик савдо шериги ҳисобланади. 2024 йилда ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 800 миллион доллардан ошди, бу 2023 йилга нисбатан икки баравар кўп. Фақат 2025 йилнинг биринчи чорагида товар айланмаси 146,3 миллион долларга етди ва ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 18,4 фоизга ўсди.
Иқтисодий, савдо ва илмий-техникавий ҳамкорлик бўйича ҳукуматлараро қўмита тузилиб, 11 та йиғилиш ўтказилди. 2023-2025 йилларга мўлжалланган Қўшма ҳаракатлар режаси амалга оширилмоқда. Қозоғистонда Вьетнам Савдо ваколатхонаси ва Вьетнам-Қозоғистон қўшма ишбилармонлар кенгашини ташкил этиш ҳам изчил давом этмоқда.
Инвестицион лойиҳалар сони ҳали ҳам оз бўлса-да, Вьетнам компанияларининг Қозоғистон бозорига қизиқиши барқарор ўсиб бормоқда. Туризм ва одамлар алмашинуви соҳасидаги ҳамкорлик кенгаймоқда, ҳафтасига 21 та тўғридан-тўғри рейс амалга оширилади, 2024 йилда қозоғистонлик сайёҳлар сони 150 минг нафарга етади.
Эришилган ютуқларга қарамай, ҳамкорлик салоҳияти ҳали ҳам катта. Транспорт алоқаларини, айниқса, темир йўл алоқаларини ривожлантиришга эътибор қаратиш лозим. Икки давлат экспорти ўртасида рақобат кам, бу эса Вьетнам экспортини Қозоғистонга ва у орқали Шарқ-Ғарб ва Шимол-Жануб трансмиллий йўлаклари бўйлаб бошқа мамлакатларга кўпайтириш имкониятларини очади.
Бундан ташқари, мамлакатлар молия, энергетика, нефть-газ, тоғ-кон саноати, таълим, фан ва технологиялар, шунингдек, рақамли технологиялар, яшил энергия, илғор материаллар ва сунъий интеллект каби истиқболли йўналишларда ҳамкорликни кенгайтириш салоҳиятига эга.
Ишончим комилки, Бош котиб То Ламнинг Қозоғистонга давлат ташрифи ҳар томонлама ҳамкорлик қилиш, мамлакатларимиз ўртасидаги анъанавий дўстликни янада мустаҳкамлаш учун янги стратегик имкониятларни очиб беради.
– Вьетнам ва Қозоғистон барқарор ривожланишга кўмаклашиш ва иқлим ўзгаришига жавоб беришда қандай имкониятлар ва муаммоларга дуч келмоқда?
– Барқарор ривожланиш ва иқлим ўзгаришига қарши кураш соҳасидаги ҳамкорлик Вьетнам ва Қозоғистон муносабатларида янги, лекин жуда истиқболли йўналиш ҳисобланади. Бу мавзу жорий ташриф чоғида биринчи марта Стратегик шериклик ўрнатиш тўғрисидаги қўшма декларацияга киритилди.
Ўсиб бораётган муаммолар, жумладан, иқлим ўзгариши шароитида мамлакатларимиз барқарор ривожланиш йўлида узоқ муддатли ҳамкорлик учун кенг ва мазмунли асосларни ишлаб чиқиш имкониятига эга.
Биз кучли сиёсий пойдеворга эгамиз ва глобал мақсадлар, жумладан, Париж келишуви бўйича умумий мажбуриятларга эгамиз. Вьетнам табиий офатларга қарши курашиш ва қишлоқ хўжалигини барқарор ривожлантириш бўйича тажрибага эга, Қозоғистонда эса сув ресурсларини бошқариш ва қайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантириш бўйича тажриба мавжуд.
Бироқ, табиий шароитлардаги фарқлар, молиявий ва технологик тайёргарлик даражаси, институционал асослар ва атроф-муҳитни бошқариш муайян қийинчиликларни келтириб чиқаради. Сиёсий иродани аниқ дастур ва лойиҳаларга айлантириш зарур.
Стратегик қарашни ҳисобга олган ҳолда Вьетнам Қозоғистон билан илмий тадқиқотлар, яшил технологиялар трансфери, айланма иқтисодиётни ривожлантириш, экология ва иқлим ўзгариши соҳасида кадрлар тайёрлаш каби соҳаларда ҳамкорлик қилиш ниятида. Шунингдек, биз халқаро форумларда ташаббусларни биргаликда илгари суриш, янада инклюзив ва барқарор глобал ривожланиш архитектурасини шакллантиришда ривожланаётган мамлакатлар овозини кучайтиришни интиқлик билан кутамиз.
– Вьетнам ва Қозоғистонни тарих ва маданиятда ўхшаш жиҳатлари жуда кўп. Мамлакатларимиз миллий истиқлол учун курашда жуда кўп машаққат ва қийинчиликларни бошидан кечирди. Қандай тарихий сабоқлар бугунги кунда Вьетнамнинг ташқи сиёсатидан далолат беради?
– Вьетнамнинг мустақиллик, миллий бирлашиш, замонавий янгиланиш йўлидаги курашдаги улкан ютуқлари ташқи сиёсий фаолият билан узвий боғлиқ. Ўтган 80 йил давомида тўпланган қимматли сабоқлар ҳанузгача долзарблигича қолмоқда ва миллий тараққиётнинг янги даврида Вьетнам дипломатиясининг йўлини ёритиб бермоқда.
Биринчи сабоқ – олий миллий манфаатларни таъминлаш. Вьетнам дипломатияси ҳамиша Президент Хо Ши Миннинг “Ҳар доим миллат манфаатларига хизмат қил” деган насиҳатига амал қилиб келган. Бугунги кунда миллий манфаатлар тенглик, ҳамкорлик, ўзаро манфаатдорлик ҳамда БМТ Низоми ва халқаро ҳуқуқ нормаларига риоя қилиш тамойилларига асосланган ташқи сиёсатнинг асосий йўналиши ва асоси бўлиб қолмоқда.
Иккинчи сабоқ – ички ресурсларни вақт имкониятлари билан уйғунлаштириш. Замонавий шароитда дипломатия ташқи ресурсларни: жаҳон тенденциялари, ҳамкорлик ва ривожланиш, тўртинчи саноат инқилоби ютуқлари, рақамли трансформация, “яшил”га ўтиш ва мамлакат тараққиётига хизмат қилувчи бошқа омилларни сафарбар этишда етакчи рол ўйнайди.
Учинчи сабоқ сиёсатни ишлаб чиқиш ва амалга оширишда ташқи сиёсат ва мудофаа, хавфсизлик ва бошқа соҳалар ўртасидаги яқинликни мувофиқлаштиришдир. Бугунги кунда ташқи сиёсат, мудофаа, хавфсизлик ва бошқа соҳалар мустақиллик, суверенитет ва ҳудудий яхлитликни таъминлаш, тинч, барқарор ва қулай халқаро муҳитни шакллантиришнинг асосий таркибий қисми сифатида қаралмоқда.
Тўртинчи сабоқ – ташқи дунё билан фаол интеграция. Бу бутун сиёсий тизим ва халқнинг тараққиёт двигатели ва умумий вазифасига айланган кенг қамровли, кенг ва самарали халқаро интеграцияни англатади.
Ушбу бебаҳо сабоқлар Вьетнамнинг ташқи сиёсат стратегиясини шакллантиришда давом этиб, унга ўзгарувчан халқаро контекстга мослашиш ва мамлакатнинг халқаро майдондаги нуфузини мустаҳкамлаш имконини беради.
– АҚШ ва Хитой ўртасидаги чўзилган кескинлик Осиё-Тинч океани минтақасида хавфсизлик ва барқарорликка таҳдид солмоқда. Бундай шароитда Вьетнам минтақавий хавфсизликни таъминлашда муҳим иштирокчи сифатида кўрилмоқда. Қандай тамойиллар ва сиёсат тузатишлари Вьетнамга бундай қийин шароитларда куч марказлари ўртасидаги мувозанатни сақлашга имкон беради?
– Вьетнамнинг изчил ва кенг қамровли ташқи сиёсати мустақиллик, ўзини-ўзи таъминлаш, диверсификация ва кўп векторли ташқи алоқалар тамойилларига асосланади. Вьетнам халқаро интеграция жараёнларида фаол иштирок этиб, халқаро ҳамжамиятнинг дўсти, ишончли ҳамкори ва масъулиятли аъзоси бўлишга интилади.
Вьетнам дипломатиясининг асосий тамойили – БМТ Низоми ва халқаро ҳуқуқ асосидаги олий миллий манфаатларни ҳимоя қилиш, мустақиллик, суверенитет, бирлик ва ҳудудий яхлитликни қатъий ҳимоя қилиш, тинчлик ва барқарорликни сақлаш йўлида “принципларда қатъийлик, ҳаракатларда мослашувчанлик” тамойилига амал қилишдан иборат.
Бундан ташқари, Вьетнам "тўртта йўқ" мудофаа сиёсатига амал қилади: Ҳарбий иттифоқлар йўқ. Бир давлат билан бошқасига қарши иттифоқ бўлмайди. Вьетнам ҳудудидаги хорижий ҳарбий базалар ва ундан учинчи давлатларга қарши фойдаланишга “йўқ”. Халқаро муносабатларда куч ишлатмаслик ёки ундан фойдаланиш таҳдиди йўқ.
Шу асосда, халқаро ва минтақавий тебранишларга қарамай, Вьетнам очиқ ва мувозанатли ташқи сиёсатни қурди. Мамлакат 194 давлат билан дипломатик алоқалар ўрнатган, 70 дан ортиқ халқаро ташкилот ва форумларнинг фаол иштирокчиси бўлиб, 34 та стратегик ва кенг қамровли шериклик, жумладан, БМТ Хавфсизлик Кенгашининг барча доимий ва нодоимий аъзолари билан ҳамкорлик қилади. Вьетнам, шунингдек, глобал ва минтақавий муаммоларни ҳал қилишга фаол ҳисса қўшади ва АСEАНнинг минтақавий хавфсизлик архитектурасида марказий ролини илгари суради.
