Япония нега Марказий Осиёга қизиқиш билдирмоқда
ASTANA. Kazinform - Яқин орада Япония Бош вазири Фумио Кишида Қозоғистонга ташриф буюради. Асосий мақсад – Марказий Осиёнинг бешта давлати билан саммитда иштирок этиш. Бироқ, қайд этилган давлат билан икки томонлама келишувлар бўлиши мумкин. Шуларни инобатга олган ҳолда Kazinform мухбири Қозоғистон ва Япония ўртасидаги муносабатларни кўздан кечирди ва муносабатлар қайси йўналишда ривожланиб бораётганини аниқлади.
Стратегик ҳамкорликка айланган муносабатлар
Икки давлат ўртасида дипломатик муносабатлар 1992 йил 26 январда ўрнатилган. 1993 йилда эса Қозоғистонда Япония элчихонаси очилди. Уч йилдан сўнг Қозоғистоннинг Япониядаги элчихонаси очилгани маълум бўлди. Умуман олганда, Қозоғистон ва Япония ўртасидаги ҳамкорлик узоқ муддатли ва самарали муносабатларга асосланган. 2016 йилда икки томонлама муносабатлар кенгайтирилган стратегик шериклик даражасига кўтарилди.
1994 йилдан буён Японияда Қозоғистон билан Парламентнинг дўстлик лигаси фаолият юритиб келади. 2004 йилда Қозоғистон Республикаси Парламенти Сенатида Япония билан ҳамкорликни ривожлантириш бўйича гуруҳ тузилган бўлса, 2005 йилдан бошлаб ҚР Парламенти Мажилисида ҳам шундай гуруҳ фаолият юритиб келяпти.
Япония Семей ҳудуди бўйича БМТ Бош Ассамблеясининг резолюцияси ҳаммуаллифи ҳисобланади. Чунки 1999 йил сентябрь ойида Токиода собиқ Семей полигони муаммоларига бағишланган йирик халқаро конференция ўтказиш ташаббускори бўлди. 25 йилдан ортиқ вақт давомида Қозоғистон ҳудудидаги ядро синовлари оқибатларини ўрганиш бўйича қўшма ишлар олиб бориляпти. Ҳозир Семей, Хиросима ва Нагасаки шаҳарларининг тиббий-ижтимоий муассасалари ўртасида яқин алоқалар ўрнатилди.
2015-2017 йилларда Қозоғистон ва Япония Ядровий синовларни тўлиқ тақиқлаш тўғрисидаги шартноманинг (ЯСТШ) кучга киришини қўллаб-қувватлаш бўйича 9-конференциянинг ҳамраислари бўлиб ишлаган.
Савдо-иқтисодий ҳамкорлик
Дунёнинг учинчи кучли иқтисодиёти бўлган Япония Қозоғистон учун энг кучли 10 инвестор орасида. Масалан, 2005 йилдан бери Япония Қозоғистонга 7,8 миллиард доллардан ортиқ сармоя киритган. Айни пайтда мамлакатда Қозоғистон ва Япониянинг турли соҳаларда 60 та қўшма сармоявий лойиҳаси амалга оширилиб, юзлаб компаниялар бу йўналишда иш олиб боряпти.
Шу ўринда кейинги йилларда Қозоғистон ва Япония ўртасидаги товар айирбошлаш кўрсаткичини кўриб чиқамиз. Умуман олганда, икки давлат ўртасида 2022 йилда 1,9 миллиард доллар, 2023 йилда эса 2,1 миллиард долларлик товар айирбошлаш амалга оширилган. Унинг 600 миллион доллари Қозоғистонга, қолган қисми эса Японияга тегишли.
Жорий йилнинг 5 ойида икки давлат ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 767,5 миллион долларни ташкил этди. Бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 14,3 фоизга кам, бироқ қолган ярим йилликда кўрсаткич ошиши мумкин.
Ушбу 5 ой давомида Қозоғистоннинг Японияга экспорти 297,5 минг тоннани (214,5 миллион доллар) ташкил этди. Мамлакат Шарқий Осиёдаги орол-давлатга 126,3 минг тонна ферроқотишма, гречка (345,2 тонна), қайта ишланмаган алюминий (3,5 минг тонна), тантал ва ундан тайёрланган маҳсулотлар (17 тонна) етказиб берди.
Бундан ташқари, суюқлик ва газ фильтрлари, кўчма медиа станциялари, чойшаблар ва 37,2 тонна кунгабоқар ёғи жўнатилди.
Ўз навбатида, Япониядан келадиган Қозоғистоннинг импорти 41 минг тоннани (553 миллион доллар) ташкил этди. Мамлакатга шиналар ва ғилдираклар (77,4 минг дона), енгил автомобиллар (8,6 минг дона), юк автомобиллари (106 минг дона), автомобиллар учун эҳтиёт қисмлар (1,9 минг тонна) етказиб берилди. Рўйхатга мусиқа асбоблари (294 дона) ва канцелярия товарлари (2,5 тонна) киритилган.
Қозоғистон дорихоналари ва шифохоналари 4,6 тонна Япония фармацевтика маҳсулоти ва 66,3 минг дона тиббий асбоб-ускуналар харид қилди. Шунингдек, ушбу мамлакатдан 154,5 тонна насос ва 5 минг турдаги ёзув машинкаси ва принтерлар келтирилди.
Токио томонидан муҳим қадам
Мақсут Нарикбаев университети илмий-таҳлил марказининг ташқи сиёсат ва халқаро тадқиқотлар дастури раҳбари Мирас Жиенбаевнинг таъкидлашича, Япония Бош вазири Фумио Кишиданинг Қозоғистонга ташрифи билан мамлакатнинг дипломатик уфқи кенгаяди.
“Қозоғистонда Япония Бош вазири Фумио Кишида иштирокида илк бор давлат раҳбарлари даражасидаги “C5+1” форматида учрашув бўлиб ўтади. Аввало, бу формат Астана учун жуда муҳим, ўрта кучлардан бири сифатида ўзининг дипломатик имкониятлари уфқини кенгайтиради. Ҳозирда Марказий Осиё бутун дунё билан ҳамкорлик тармоқларини яратувчи дунёнинг динамик минтақасига айланиб боряпти. Шу нуқтаи назардан, Япония Бош вазири Фумио Кишиданинг ташрифи Қозоғистон учун ўзига хос рамзий аҳамиятга эга, чунки айнан Япония дунёга “C5+1” форматида Марказий Осиё билан мулоқотнинг сифат жиҳатидан янги форматини таклиф қилган биринчи давлат бўлди”, - дейди сиёсатшунос.
Экспертнинг сўзларига кўра, ташқи сиёсатдаги бундай форматдаги илк учрашув бундан 20 йил аввал – 2004 йил 27 августда Астана шаҳрида бўлиб ўтган. 20 йилдан сўнг Астанадаги “Марказий Осиё+Япония” саммити давлат раҳбарлари даражасида илк бор ривожланишнинг янги босқичига кўтарилади. Япония Марказий Осиё билан янада фаол ҳамкорлик қилишдан манфаатдор ва стратегик ташаббусларга эга.
“Япония дипломатик анъаналарининг хусусиятларини инобатга олган ҳолда, буни Токио томонидан қўйилган муҳим қадам деб ҳисоблаш мумкин. Япония бўлажак Саммитда эълон қилинадиган ҳамкорликнинг янги механизмлари ва ташаббусларини таклиф қилиши, Марказий Осиё давлатлари билан муносабатларни жонлантиришга интилиши аниқ. Марказий Осиёнинг геосиёсий тараққиёти ва иқтисодий юксалиши Японияга имкониятлар очади ва туртки беради”, - дея қўшимча қилди Мирас Жиенбаев.
Маданий алоқаларга ҳам ҳар икки томон ҳам манфаатдор
2020 йилда Япониянинг сиёсий, маданий ва ижтимоий гуруҳлари, шунингдек, дипломатик корпус иштирокида қозоқ шоири Абай Қунанбайулининг япон тилига таржима қилинган асарлари Токиода нашр этилди. Ўша йили Японияда “Ал-Фаробий маркази” очилди ва Абу Насир Фаробий таваллудининг 1150 йиллигини нишонлаш муҳим воқеа бўлди.
2021 йилда Япония ҳукумати номидан 3,7 миллион доллар миқдорида гуманитар грант ажратиш бўйича келишув имзоланган. Тез орада Япониядаги қозоқ жамияти ташкил топди. 2022 йилда Akasaka Kumin Center концерт залида Қозоғистоннинг Япониядаги элчихонаси томонидан икки давлат ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганининг 30 йиллигига бағишланган “Ипак йўли – маданият ва дўстлик кўприги” номли қозоқ миллий мусиқаси концерти ташкил этилди. Эндиликда икки маданий алоқа туризм соҳасида ҳам мустаҳкамланиб боряпти.
Муаллиф: Мадияр Толеуов
