Қозоғистон ва Хитой чигирткаларга қарши қандай курашмоқда
Қозоғистон ва Хитойда чигирткаларга қарши кураш мавсуми давом этмоқда. Ушбу хавфли зараркунандалар чегараларни тан олмайди, бу давлатлараро даражада мувофиқлаштирилган ҳаракатларни талаб қилади. Икки давлат чигирткаларга қарши қандай чоралар кўрмоқда - Kazinform агентлиги таҳлилий кузатувчиси материалида ўқинг.
Чигирткалар ҳаммаси бир хил эмас...
Биргина Қозоғистонда чигирткаларнинг 270 дан ортиқ тури яшайди, улардан 25-30 га яқини қишлоқ хўжалиги экинларига катта зарар етказиши мумкин бўлган зараркунандалар ҳисобланади. Республика қишлоқ хўжалиги ерларига энг катта хавф солган чигиртка турлари: итальян чигирткаси, осиё чигирткаси ва марокаш чигирткаси ҳисобланади.
БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (FAO) маълумотларига кўра, жорий йил ёзида марокаш чигирткалар билан боғлиқ вазият барча Марказий Осиё мамлакатларида, итальян чигирткалари билан боғлиқ вазият эса минтақанинг аксарият мамлакатларида хавфли деб баҳоланмоқда. Осиё чигирткасига келсак, фақат унинг ҳаёт айланиши давом этаётгани ва Қозоғистонда тухумдан чиқаётгани айтилади.
Қўшни Хитойда мутахассислар жорий йилда қишлоқ хўжалиги соҳасига потенциал хавф туғдирувчи чигирткаларнинг тўрт турини аниқладилар: шарқий-осиё чигирткаси, осиё чигирткаси, тибет чигирткаси ва ер чигирткаси. Хитойнинг Қишлоқ хўжалиги хизмати миллий маркази биринчи уч турнинг тарқалиши ёз мавсумида заиф ёки ўртача бўлишини тахмин қилмоқда.
Мамлакат шимолида чигирткалар ўртача зичликка етиши кутилмоқда, айрим ҳудудларда “ўчоқлар” пайдо бўлиши мумкин. Соҳага масъул институт Марказий Осиё давлатларидан кўчиб келаётган зараркунандалар Хитойнинг Шинжон-Уйғур автоном районига кириб келишини башорат қилмоқда.
Қозоғистонда ҳимоя чоралари
Мавсум бошидан бери Қозоғистоннинг жанубий ва ғарбий вилоятлари чигиртка босқинига учраган. Республикада чигирткаларнинг тарқалиши 2,1 миллион гектаргача ҳисобланган.
Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг маълум қилишича, 11,4 миллион гектар қишлоқ хўжалиги ерлари ўрганилиб, 95,5 фоиз чигирткага қарши ишлов берилган. Марокаш чигирткасидан ҳимоя чоралари Жамбил ва Туркистон вилоятларида тўлиқ якунланди, итальян чигирткасига қарши эса 15 вилоятда давом этмоқда. Ишга 443 та ихтисослаштирилган пуркаш техникаси ва 3,5 минг нафар мутахассис жалб этилган.
Вазирликнинг таъкидлашича, чегара ҳудудларида чигирткалар тарқалиши ва қўшни ҳудудлардан эҳтимолий парвозлар юзасидан доимий мониторинг олиб борилмоқда. Қўшни давлатлар мутахассислари билан ҳамкорликда тадқиқот ишлари давом этмоқда.
Фитосанитария чоралари самарадорлигини ошириш учун Қозоғистон чигирткаларга қарши кураш ва мониторинг бўйича функция ва бюджетни республика даражасидан маҳаллий даражага ўтказиш имкониятини кўриб чиқмоқда.
Хитой чигирткаларга қарши курашда дрон ва қушлардан фойдаланмоқда
Хитойда бу йил чигирткаларнинг мавсумий фаоллиги узоқ муддатли норма доирасида. Шу билан бирга, Хитой Халқ Республикаси Қишлоқ хўжалиги ва қишлоқ ишлари вазирлиги мамлакат шимолида юзага келиши мумкин бўлган маҳаллий кўпайип кетиши ва Қозоғистондан Шинжон-Уйғур автоном районига ҳашаротлар кўчиши хавфи ҳақида огоҳлантирди.
Ўз вақтида жавоб қайтариш ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ҳимоя қилиш учун Хитой ҳукумати “2025 йилга мўлжалланган қишлоқ хўжалиги ҳудудларида чигирткаларнинг олдини олиш ва уларга қарши курашиш бўйича техник режа”ни тасдиқлади, унда сунъий йўлдош мониторингидан тортиб дрон ва биологик воситалардан фойдаланишгача бўлган кенг кўламли чора-тадбирлар кўрилади.
Хитойда чигирткалар мониторинги давом этмоқда, бунда дронлар, сунъий йўлдош маълумотлари, географик ахборот тизимлари ва мунтазам равишда ер ости тадқиқотлари ўтказилади. Кўчиб юрувчи турларга ва уларнинг потенциал миграция йўлларига алоҳида эътибор берилади.
Хитойнинг қишлоқ хўжалигини муҳофаза қилиш стратегияси атроф-муҳитнинг олдини олишга устувор аҳамият беради. Чигирткалар билан зарарланиши мумкин бўлган ҳудудларда зараркунандалар учун ёқимсиз экинлар, масалан, беда, аморфа мева, ғўза экилади.
Кўл бўйидаги ҳудудларда кўкаламзорлаштириш ва ем-хашак ўтларини экиш бўйича чора-тадбирлар кўрилмоқда, бу эса чигирткаларнинг табиий душманлари – қушлар, қурбақалар, пушти старлинглар, шунингдек, уй ўрдак ва товуқларни жалб қилишга ёрдам беради. Чуқур шудгорлаш чигирткаларнинг кўпайиш жойларида кенг қўлланилади, бу уларнинг ҳаёт айланишини бузади.
Чигирткаларнинг ўртача ва паст зичлигида биологик воситаларга устунлик берилади. Яшил ва оқ метаризиум каби микробиологик препаратлар, шунингдек, ҳашаротларнинг овқат ҳазм қилиш тизимига таъсир қилувчи ва бир шахсдан бошқасига узатиладиган микроспоридиялардан фойдаланилади. Бундан ташқари, ўсимликка асосланган инсектицидлар, масалан, азадирачтин ва матрина ишлатилади.
Рақамли технологиялар, агроэкологик ечимлар, биотехнологиялар ва мақсадли кимёвий муолажалар комбинацияси зараркунандалар зарарини минималлаштиришга ёрдам беради ва ҳатто трансчегаравий чигиртка ҳужуми хавфи шароитида ҳам озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлайди.
Биргаликда мониторинг
Қозоғистон ва Хитойнинг чегарадош ҳудудларини биргаликда мониторинг қилиш ва маълумотлар алмашинуви минтақада фитосанитария хавфсизлигини таъминлашнинг асосий элементи бўлиб қолмоқда. Июнь ойида икки давлат мутахассислари навбатдаги таҳлил ўтказдилар. ҚР Қишлоқ хўжалиги вазирлиги маълумотларига кўра, қўшни ҳудудларда чигиртка зараркунандаларининг тарқалишининг расман тасдиқланган ҳолатлари қайд этилмаган.
“ҚР Қишлоқ хўжалиги вазирлиги билан Хитой Халқ Республикаси Қишлоқ хўжалиги ва қишлоқ ишлари вазирлиги ўртасида чигирткалар ва бошқа қишлоқ хўжалиги зараркунандалари ва касалликларидан ҳимоя тадбирларини ўтказишда ҳамкорлик қилиш тўғрисида”ги келишув бу борадаги тизимли ишларга асос бўлмоқда.
Ҳужжатда мунтазам равишда ахборот алмашиш, зараркунандаларнинг яшаш жойларини биргаликда ўрганиш, даволаш муддатлари, усуллари ва технологиялари, қўлланиладиган пестицидлар номенклатурасини мувофиқлаштириш, шунингдек, тажриба алмашиш ва техник ёрдам кўрсатишни ташкил этиш назарда тутилган.
Институтсионал даражада саъй-ҳаракатларни мувофиқлаштириш учун икки давлатнинг тегишли идоралари ўртасида қишлоқ хўжалигида ҳамкорлик бўйича кичик қўмита ташкил этилди. Унинг биринчи йиғилиши жорий йилнинг март ойида бўлиб ўтган. Учрашувда ҚР Қишлоқ хўжалиги вазири ўринбосари Ермек Кенжеханули ва Хитой Халқ Республикаси қишлоқ хўжалиги ва қишлоқ ишлари вазири ўринбосари Чжан Чжили қишлоқ хўжалиги соҳасидаги икки томонлама ҳамкорликнинг устувор йўналишларини муҳокама қилди.
Учрашувнинг марказий масалаларидан бири чегара ҳудудларида чигирткаларга қарши кураш бўлди. Томонлар фитосанитария хавфсизлигини таъминлаш бўйича қўшма сўровларни давом эттириш, тажриба алмашиш ва замонавий усуллардан фойдаланишга тайёр эканликларини тасдиқладилар.
