Қозоғистон ва Франция: иқтисодиётга асосланган эски континентал ҳамкор
Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев давлат ташрифи билан Францияга боради. Ғарбий Европада жойлашган бу давлат ҳозир нафақат ўз қитъасида, балки дунёда ҳам нуфузли давлатлардан бири ҳисобланади. Навбатдаги ташриф чоғида икки давлат раҳбарлари қатор музокаралар ўтказиб, кўплаб соҳаларни, жумладан, иқтисодий шерикликни ривожлантиришга асосланган қарорлар қабул қилишлари мумкин. Kazinform агентлиги мухбири Мадияр Тўлеуов Қозоғистон ва Франция ўртасидаги муносабатларни таҳлил қилиб кўрди.
Стратегик ҳамкорликнинг тикланиши
Ҳозирда Ғарбий Европада жойлашган Франция Қозоғистоннинг муҳим стратегик, савдо-иқтисодий ва сиёсий ҳамкори ҳисобланади. Бунгача Франциянинг Марказий Осиё билан савдосининг 90 фоизи Қозоғистонга тегишли экани айтилган эди. Бу давлат иқтисодиёти бўйича Европа Иттифоқида кучли учликдан, дунёда эса кучли ўнталикдан жой олган.
Қозоғистон ва Франция ўртасида дипломатик муносабатлар 1992 йил 25 январда ўрнатилган. Шундан сўнг Франциянинг биринчи шахслари Қозоғистонга 4 марта – 1993 йилда Франсуа Миттеран, 2009 йилда Николя Саркози, 2014 йилда Франсуа Олланд ва 2023 йилда Эмманюэль Макрон ташриф буюрган.
Маълумки, 2022 йил ноябрь ойида Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев Эммануэль Макрон таклифига биноан Францияга расмий ташриф билан борган эди. Ташриф доирасида икки давлат раҳбарлари савдо-иқтисодий муносабатларни мустаҳкамлаш юзасидан музокаралар олиб борди, Марказий Осиё минтақасининг долзарб масалалари ва халқаро кун тартиби юзасидан фикр алмашди. Шунингдек, Қасим-Жомарт Тоқаев Франция ишбилармонлик муҳити вакиллари билан бир қатор учрашувлар ўтказди, унда энергетика, транспорт ва бошқа соҳаларга оид қўшма лойиҳаларни амалга ошириш масалалари муҳокама қилинди.
Эслатиб ўтамиз, 2021 йилда икки давлат Қозоғистон-Франция савдо-иқтисодий ва сармоявий ҳамкорликнинг 2030 йилгача бўлган йўл харитасини имзолаган эди. Бу Эммануэль Макроннинг ташаббуси эди. ҚР Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг 2022 йилда Францияга ташрифи чоғида умумий қиймати 3 миллиард доллар бўлган 25 та ҳужжат имзоланган.
Ўша ташриф чоғида Тоқаев Франция Президентини Қозоғистонга ташриф буюришга таклиф қилган эди. Ўз навбатида, 2023 йил 1 ноябрь куни Эммануэль Макрон расмий ташриф билан Қозоғистонга келди. Икки давлат раҳбарлари савдо-иқтисодий, сармоявий ва энергетика соҳаларида ҳамкорликни мустаҳкамлаш юзасидан музокаралар ўтказди, халқаро ва минтақавий кун тартибидаги масалаларни муҳокама қилди.
Қозоғистоннинг Франция билан ўзаро савдоси
Айтиш жоизки, Франция ҳозирда Қозоғистон учун Европадаги асосий иқтисодий ҳамкорлардан бири ҳисобланади. 2023 йилда икки давлатнинг қўшма товар айланмаси 4,2 миллиард долларга етди. Унинг 2,9 миллиард доллари Қозоғистон экспортига тўғри келади. 2024 йилнинг 8 ойида эса товар айланмаси 4 миллиард долларга етди. 2,7 миллиард доллари мамлакат экспортига тўғри келади. Бу суръатда икки давлат 2024 йил охиригача товар айирбошлаш ҳажмини 6 миллиард долларга етказиши мумкин.
Давлат даромадлари қўмитаси маълумотларига кўра, Қозоғистонда Франция капитали иштирокида фаолият юритаётган компаниялар сони 2024 йил 1 январь ҳолатига кўра 137 тани ташкил қилган. Улар, асосан, савдо (39), касбий, илмий-техникавий хизматлар (23), ахборот ва алоқа (11) соҳаларида фаолият юритади.
Инвестициялар бўйича эса Франция Қозоғистоннинг етакчи 5 ҳамкори қаторига киради. 2023 йилда мамлакат иқтисодиётига 884,5 миллион доллар сармоя киритилди. Ўз навбатида қозоғистонлик инвесторлар бу давлатга 700 минг доллар сармоя киритган.
Қозоғистон Францияга нима олиб боради? Жорий йилнинг 8 ойлик ҳисоботига назар ташлайдиган бўлсак, Қозоғистон асосан:
- нефть (2,4 миллиард доллар)
- уран (158,4 миллион доллар)
- титан ($51,3 млн.)
- турбореактив ва турбовинтли двигателлар (19,1 миллион доллар)
- водород, инерт газлар (5,5 миллион доллар)
- колза (5,2 миллион доллар)
- электр машиналар ва махсус жиҳозлар (3,8 млн. доллар)
- сублимацияланган олтингугурт етказиб берилди (1,4 млн. доллар).
Франция эса Қозоғистонга:
- учиш аппаратлари (596,7 миллион доллар)
- дори ва парфюмерия (32,6 миллион доллар)
- косметика маҳсулотлари, декоратив косметика (30,3 миллион доллар)
- электр жиҳозлари учун масофадан бошқариш пультлари, панеллар, столлар (23,8 миллион доллар)
- электр токини бошқариш учун аппарат қисмлари (23,8 миллион доллар)
- ташилган кўмир электродлари (23,5 млн. доллар).
Икки давлат ўртасидаги муносабатлар янада яхшиланади
Сўнгги йилларда Астана ва Париж ўртасидаги икки томонлама ҳамкорлик суръати сезиларли даражада ошди. Буни икки давлат раҳбарларининг олий даражадаги ташрифлари ҳам исботлаш мумкин. Ўтган йили Астана ва Париж асосий стратегик ҳужжат имзоланганининг 15 йиллигини нишонлаган эди.
Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Қозоғистон Республикаси Миллий тадқиқот институти Европа ва Америка тадқиқотлари бўлими етакчи эксперти Алишер Абдирешевнинг айтишича, савдо-иқтисодиёт, сармоя, энергетика, қишлоқ хўжалиги, транспорт ва логистика, маданият ва ривожланаётган сув хўжалиги Қозоғистон ва Франциянинг муҳим соҳаларидан биридир.
“Ҳамкорлик истиқболлари йилдан йилга мураккаблашиб бормоқда. Астана ва Париж узоқ вақтдан бери оддий савдо ҳамкорлиги доирасидан чиқиб кетган. Масалан, француз компаниялари Қозоғистоннинг сув хўжалиги объектларини қуриш ва модернизация қилиш бўйича лойиҳаларида иштирок этишдан манфаатдор. Бу Қозоғистонда сувни тежаш соҳасидаги инфратузилма лойиҳаларини ривожлантиришга катта ҳисса қўшмоқда.
Қишлоқ хўжалиги соҳаси ҳам жуда истиқболли бўлиши мумкин. Франция мамлакатимиздан от гўшти импорт қилишга қизиқиш билдирган. Умуман, Қозоғистон кўҳна қитъа мамлакатларига фойдали қазилмалардан ташқари турли маҳсулотларни таклиф қилиши мумкин”, – дейди у.
Экспертнинг фикрича, Франция Қозоғистоннинг Европадаги асосий сиёсий ва иқтисодий ҳамкорларидан биридир. Шу боис икки давлат раҳбарларининг учрашувида халқаро ва минтақавий масалалар юзасидан музокаралар бўлиши мумкин. Бу орқали Қозоғистон кўҳна қитъанинг етакчи давлатларидан бири билан муносабатларини янада яхшилайди.
