Қозоғистон - уй-жойларнинг 8 тоифаси мавжуд дунёдаги ягона давлат - эксперт

Қозоғистон уй-жой бозорида парадоксал вазият юзага келмоқда – маҳаллий ишлаб чиқарувчилар улуши ортиб бораётганига қарамай, геосиёсий вазиятлар ва доллар нархидан қатъи назар, бир квадрат метр уй-жой нархи ўсишда давом этмоқда. Шу билан бирга, экспертлар уй-жой нархининг ошиши сабабларидан бири сифатида унинг синфий мақоми билан манипуляцияларни келтирмоқда, деб хабар беради Кazinform агентлиги мухбири.

2024 йилда уй-жойнинг квадрат метри учун ўртача нарх 502 минг тенгени ташкил этди. Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, 2023 йилда янги уй-жойларнинг бир квадрат метри ўртача 494 минг тенгени ташкил қилди. 2019 йилда бу кўрсаткич 275 минг тенгени ташкил қилган.

Уй-жой нархининг ошиши Қозоғистон қурилиш материаллари ишлаб чиқарувчилари улушининг ортиши билан боғлиқ. Қозоғистон саноат ва экспорт маркази “QazIndustry” АЖ мутахассислари 2022 йилда маҳаллий ишлаб чиқарувчиларнинг ички бозордаги улушини 66 фоизга баҳолади. Бу 2021 йилдагидан 8 фоизга юқори. Бироқ маҳаллий компаниялар бундай муваффақиятни такрорлай олишмади – кейинги йилларда уларнинг улуши йилига ўртача 1 фоизга ўсди, 2024 йилда эса 68 фоизни ташкил этди. Саноат ва қурилиш вазирлиги режалаштирганидек, 2029 йилга бориб маҳаллий ишлаб чиқарувчилар улушини 85 фоизга етказиш кутилмоқда.

Синф манипуляцияси

Қозоғистон қурувчилар уюшмаси раҳбари Т.Ерғалиевнинг фикрича, маҳаллий ишлаб чиқарувчилар улуши кўпайганига қарамай, материаллар миқдори ортиб бораётгани йўқ.

— Расмий статистика менга бироз нотўғри кўринади. Бизга ҳали ҳам шиша, профиллар, насослар, ванналар ва жабҳа материаллари керак. Ҳамма нарсани хориждан олиб келишда давом этаяпмиз, – дейди Т.Ерғалиев.

Қозоғистон импортга қарам бўлиб қолмоқда. Қурилиш материалларининг айрим тоифаларида маҳаллий ишлаб чиқарувчилар улуши ортиб бораётганига қарамай – Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, маҳаллий цемент ишлаб чиқарувчилари талабнинг 94,2 фоизини таъминлаган.

- Барча қурилиш материалларидан бизда етарлича бетон бор, уни ўзимиз ишлаб чиқарамиз. Биз эса четдан шиша, бир оз витраж, фасад элементлари ва изоляциясини олиб келамиз. Ўзимиз ишлаб чиқараётган материаллар бор, лекин сифати паст, — дея изоҳлади Ергалиев.

Халқаро сармоя ва кўчмас мулк бозори эксперти Л. Тетин бошқача фикрда. Унинг фикрича, бугунги кунда Қозоғистонда уй-жойнинг ҳар квадрат метри камида 50% импорт материалларидан иборат, агар оммавий сегмент ҳақида гапирадиган бўлсак ва уй-жой синфи ошгани сайин импорт қилинадиган материаллар улуши сезиларли даражада ошади.

Шу билан бирга, уй-жойнинг синфий ҳолати кўпинча қурилиш компаниялари ўртасида манипуляция мавзусига айланади.

— Агар бугунги кунда қандай уй-жойлар сотилаётганини таҳлил қила бошласак, Қозоғистон дунёдаги ягона давлат бўлиб, у ерда уй-жойларнинг 8 тоифаси – эконом, стандарт, конфорт, конфорт+, бизнес, бизнес+, премиум ва лакшери. Дунёда бор-йўғи 4 та стандарт мавжуд, энг кўпи 5 тани ташкил этади, — деди Л.Тетин.

Экспертнинг фикрича, бу Қозоғистондаги қурилиш бозори ҳали ривожланиш босқичида эканлиги билан боғлиқ. Шу билан бирга, уй-жойларнинг таснифи профессионал жамиятда муҳокама қилинади, аммо бу қурувчилар ва ишлаб чиқарувчилар учун фойдали эмас.

— Ишлаб чиқувчи сифатида арзон панжара қўйиб, бир-иккита камера ўрнатдим ва қўриқланадиган атрофим ва видеокузатувим борлигини айтаман. Маълум бўлишича, менда аллақачон комфорт даражасидаги уй бор. Агар мен залда бир нечта расмни осиб қўйган бўлсам, бу бутунлай камфорт+. Бу эса истеъмолчи учун квадрат метр нархига 25-30% ортиқча маблағдир, - дейди Л. Тетин.

Нархларни қандай барқарорлаштириш мумкин?

Қозоғистон қурувчилар уюшмаси раҳбарининг сўзларига кўра, қурилиш компаниялари учун бутун иқтисодиёт барқарор бўлиши жуда муҳим. Иқтисодиётни барқарорлаштиришнинг асосий чораси эса маҳаллий ишлаб чиқаришни кўпайтиришдир. Қурилиш компаниялари учун ҳам, истеъмолчилар учун ҳам асосий фойда бутун мамлакат бўйлаб етказиб беришнинг юқори тезлигидир, шунингдек, транспорт ва божхона харажатлари йўқлиги сабабли нархларнинг мавжудлиги ва барқарорлиги бўлиши мумкин.

Қурилиш компаниялари барқарор нархга муҳтож; кўпинча қурилиш пайтида қурилиш материаллари нархи кўтарилади ва компаниялар фойдадан маҳрум бўладилар. Шу боис, Т.Ерғалиевнинг фикрича, корхоналар учун нархларни барқарор сақлаш жуда муҳим.

Айни пайтда, Т.Ерғалиевнинг фикрича, маҳаллий ишлаб чиқаришни ривожлантиришга асосий тўсиқ божхона иттифоқидир.

— Божхона иттифоқи ва қўшни давлатлар ўз материалларини биз билан савдо қилгани учун бу ердаги кўплаб тўсиқлар олиб ташланди. Баъзи ишлаб чиқарувчиларимиз шунчаки рақобат қила олмайди. ЕОИИ ва Божхона иттифоқининг пайдо бўлиши билан биз иқтисодиётда пул ишлаш имкониятини йўқотдик. Бинобарин, рақобат туфайли маҳсулот сифати ошиши учун қурилиш материаллари ишлаб чиқарувчиларни кўпайтириш керак, – дейди Т.Ерғалиев.

Кўчмас мулк бозорини яна бир ўсиш кутмоқда

Қурувчилар уюшмаси раҳбари келажак учун прогноз берар экан, нархлар албатта ошади, деб жавоб берди. Шу билан бирга, маҳаллий ишлаб чиқарувчилар улушининг ортиши билан уй-жой нархларини тартибга солишга ёрдам берадиган нархларни ушлаб туриш мумкин.

— Статистикага эътибор қаратсангиз, 2000 йиллардан бери қурилиш материаллари нархи доимо ошиб борган. Нархлар тушган йил бўлгани йўқ, - дейди Т.Ерғалиев.

Л. Тетин кўра, уй-жой бозори яна ўсиши кутилмоқда – камида 25%. Бу қисман чет элдан олиб келинган қурилиш материалларининг валюта курси туфайли қимматлашиши билан боғлиқ.

Яна бир сабаб - кўчмас мулк бозоридаги ноаниқлик.

— Биринчи ярим йилликда турғунлик кузатилди, чунки ўтган йил рекорд йил бўлди: Астанада 3,5 миллион квадрат метрдан ортиқ уй-жой фойдаланишга топширилди. Бу йил бироз кўтарилди, бироқ олти ой ичида атиги 2,5 миллион квадрат метр фойдаланишга топширилди. Бозорда тақчиллик пайдо бўлади, чунки аҳоли сонининг ўсиши туфайли талаб ўсишда давом этади, таклиф эса пасаяди, - дея хулоса қилди эксперт.

Шу билан бирга, 2021 йилда пенсия жамғармаларидан катта миқдорда пул ажратилиши самарали талабни ювиб юборди ва кўчмас мулк бозорида беқарорликка олиб келди. Агар рекорд миқдорда 2021 йилда кўчмас мулк сотиб олиш бўйича 606 минг битим тузилган бўлса, кейинги йилларда уларнинг сони пасайишни бошлади - 2022 йилда 472 минг, 2023 йилда атиги 418 минг битим тузилган.

Л.Тетин яна бир муаммо сифатида инфратузилма билан боғлиқ улкан муаммоларни тилга олди.

— Сув ва канализация билан боғлиқ муаммолар кейинчалик квадрат метрлар нархининг ошишига олиб келади. Пойтахтда эса 2022 йил декабридан бошлаб ҳокимлик янги лойиҳалар учун техник шартлар бермаслигини маълум қилди. Қурилиш ҳажмлари пасайишни бошлади, лекин талаб ҳамон юқори, — деб ўртоқлашди Л. Тетин.