Қозоғистон сут етиштиришни қандай ривожлантирмоқда
Қозоғистон озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш – сифатли сут етиштиришни кўпайтириш ва импортга қарамликни камайтириш мақсадида давлат сут-товар хўжаликларини ишга туширишни фаол қўллаб-қувватламоқда ва рағбатлантирмоқда, деб ёзади primeminister.kz.
Қозоғистон Республикаси Ҳукумати фаолиятининг асосий устувор йўналишларидан бири. Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев топшириғини бажариш мақсадида агросаноат мажмуасининг барча тармоқларини ривожлантириш бўйича тегишли лойиҳалар амалга оширилмоқда.
Умуман олганда, охирги уч йилда уларнинг сони 446 тага етди. Биргина ўтган йилнинг ўзида сут ва гўштли қорамоллар сони 2021 йилга нисбатан 5,2 фоизга ошиб, 7,4 миллион бошга, жумладан, сигирлар сони 13,4 фоизга ошиб, 4,2 миллион бошга етди. Ўз навбатида, буларнинг барчаси сут етиштириш ҳажмининг ошишига олиб келди (2023 йилда +4,9%).
Ўтган йили сут етиштирувчиларга давлат субсидиялари ҳажми 2021 йилга нисбатан 1,5 бараварга ошди – 23 миллиард тенгедан 35 миллиард тенгегача. Бу ерда 10 та йўналиш: наслдор ғунажинлар сотиб олиш, наслдор буқаларни подага жўнатиш, сут етиштириш таннархини пасайтириш, озуқа сарфини камайтириш ва бошқалар.
Сут етиштириш учун йирик шохли молларни сотиб олиш, шунингдек, сут маҳсулотлари етиштириш объектларини қуриш ва кенгайтириш ҳамда сут-товар хўжаликлари учун ускуналар (соғиш аппаратлари, сут совутгичлар ва бошқалар) сотиб олишда фермерларнинг сармоявий маблағлари 25 фоиз миқдорида субсидияланади.
Бундан ташқари, фермер хўжаликларининг чорва моллари, техника ва технологик асбоб-ускуналар харид қилиш учун кредит ва лизинг ставкаларини давлат субсидия қилиб, уни 6 фоиз даражасига етказади.
Ҳозирги вақтда чорвачилик, биринчи навбатда, сут хўжалигини ривожлантиришнинг асосий чекловчи омили ем-хашак базасининг етарли эмаслигидир. Республика бўйича чорва озуқаси ишлаб чиқариш ҳажми зоотехника меъёрида белгиланганидан 2 баравар кам. Экин майдонларида ем-хашак экинларининг улуши фан томонидан тавсия этилган 30% дан кам, тахминан 13,4%.
Шунинг учун Қозоғистонда сут етиштиришнинг асосий қисми мавсумий характерга эга, яъни ишлаб чиқариш ёз мавсумида яйлов ўтларидан фойдаланган ҳолда амалга оширилади. Бу эса қайта ишлаш корхоналари учун мавсумдан ташқари хомашё етишмаслигига олиб келади. Сут етиштиришнинг барқарорлигига фақат кучли ем-хашак базаси билан таъминланган ва соғин сигирларни йил бўйи оғилхоналарда боқиладиган сут хўжаликларидагина эришиш мумкин.
2023 йилда 2020 йилга нисбатан республикада ем-хашак экинлари майдонлари 100 минг гектарга ёки 3,1 миллион гектардан 3,2 миллион гектарга кўпайди. Уларда жами ишлаб чиқариш 2020 йилдаги 4,6 миллион тоннадан 2022 йилда 4,9 миллион тоннага ошган. Амалга оширилган чора-тадбирлар натижасида ем-хашак етиштириш ҳажмини маълум даражада оширишга эришилди. Бугунги кунда дағал озуқа билан таъминланганлик 80% (2020 йилда – 5%), сувли озуқа – 60% (2020 йилда – 50%), концентрланган ем билан таъминланганлик 50% (2020 йилда – 48%).
Соҳа эҳтиёжларини тўлиқ қондириш мақсадида Қозоғистон Республикаси Ҳукумати томонидан 2023-2025 йилларда ем-хашак етиштиришни ривожлантириш бўйича йўл харитаси амалга оширилмоқда. 2025 йилга бориб ем-хашак экинлари майдонларини 3,3 миллион гектарга етказиш режалаштирилган. Ўтган йили республикада ем-хашак экинлари майдони 2020 йилга нисбатан 100 минг гектарга ёки 3,1 миллион гектардан 3,2 миллион гектарга кўпайди.
Давлат раҳбарининг Шимолий Қозоғистон вилоятининг ижобий тажрибасини оммалаштириш бўйича ташаббуси сут-товар хўжаликларини ривожлантиришда муҳим қадам бўлди. СТФ қурилиш лойиҳасини амалга ошириш туфайли саноат етакчи ўринни эгаллади. Республикадаги сут ҳажмининг 10% дан ортиғи вилоятда ишлаб чиқарилади. Уни етиштиришда 52 минг бош қорамолга эга 100 дан ортиқ қишлоқ хўжалиги тузилмалари жалб этилган бўлса, шундан 38 таси замонавий сутчилик мажмуаларидир.
Охирги 6 йилда Ўзбекистонда умумий сони 16 мингдан ортиқ сигир бўлган, 81,8 минг тонна сут соғиш қувватига эга 30 дан ортиқ сут фермаси ишга туширилди. Шунингдек, 1000 дан ортиқ янги иш ўринлари яратиш имконини берди. Лойиҳаларни амалга ошириш учун 39,5 миллиард тенге сармоя киритилди.
2023 йилда ШимолийҚозоғистон вилояти тажрибасини кенгайтириш доирасида ишончли агент орқали агросаноат мажмуаси соҳасидаги лойиҳалар учун чегирмали кредитлар бериш дастури амалга оширилди. Ундан кўзланган асосий мақсад импорт ўрнини босиш, ички бозорни маҳаллий маҳсулотлар билан тўлдириш, доимий иш ўринлари яратиш ҳисобига қишлоқ аҳолисининг даромадини оширишдан иборат.
Ўтган йили умумий ишлаб чиқариш қуввати йилига 372 минг тоннага яқин бўлган 65 та сут-товар хўжалигини кредитлаш дастурини амалга ошириш учун 100 миллиард тенге маблағ йўналтирилди. Шартларга кўра, 5 миллиард тенгегача бўлган имтиёзли кредит йиллик 2,5 фоиз билан 10 йилгача муддатга берилади.
Бугунги кунда Қишлоқ хўжалиги вазирлиги гўштчилик, иссиқхона мажмуалари, мева сақлаш омборлари, балиқчилик хўжаликлари, балиқни қайта ишлаш корхоналари, паррандачилик бўйича селекционерлар ва бошқаларни қуриш билан шуғулланмоқда.
Умуман олганда, Дастурни амалга ошириш доирасида 2024 йилда 80 га яқин лойиҳани ишга тушириш учун 100 миллиард тенге кўзда тутилган.
Халқаро ҳамкорлик тўхтаб қолмади. Шундай қилиб, 2024 йилда ФАО (Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти) Қозоғистонда сут хўжалигини ривожлантириш бўйича узоқ муддатли тармоқ дастурини ишлаб чиқиш учун техник ёрдамни тасдиқлади. Бу ФАОнинг техник ҳамкорлик дастури доирасида амалга оширилади.
Шунингдек, Қозоғистон-Германия KFM сут маҳсулотлари лойиҳасини ҳам алоҳида таъкидлаш жоиз. Давлат раҳбарининг 2019 йил декабрь ойида Берлинга расмий ташрифи чоғида лойиҳани амалга ошириш бўйича қўшма баёнот имзоланган эди. Германия Федерал озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги вазирлиги ўз доирасида Қозоғистон фермерларини сут-товар хўжаликларини ривожлантириш бўйича билим ва кўникмаларни эгаллашда қўллаб-қувватламоқда.
Қарийб 4 йил давомида Қостанай, Шимолий Қозоғистон, Ақмола ва Павлодар вилоятлари фермерларига тегишли маслаҳат хизматлари кўрсатилди. Ҳозирда лойиҳа иши Алмати вилоятидаги “Байсерке-Агро” негизида маслаҳатчиларни тайёрлаш ва сут саноати мутахассисларининг малакасини оширишга қаратилган.
Ички бозорни сифатли маҳаллий озиқ-овқат маҳсулотлари билан тўлдириш ҳукуматнинг устувор вазифаларидан биридир. Ижобий натижалар аллақачон мавжуд, шунинг учун иш суръатини пасайтирмаслик керак. Ривожланиш дастурларини янада амалга ошириш Қозоғистонга ишлаб чиқариш даражасини сезиларли даражада ошириш ва кўплаб турдаги товарларга бўлган эҳтиёжини қоплаш имконини беради.
