Қозоғистон-Словения: Музокаралардан нималарни кутамиз
ASTANА. Кazinform – 31 март куни Словения Президенти Наташа Пирц-Мусар расмий ташриф билан Қозоғистонга келади. Икки давлат раҳбарлари олий даражадаги музокаралар ўтказиш ва сиёсий шерикликни янги босқичга кўтариш ниятида. Учрашувда савдо-иқтисодий ва маданий-гуманитар масалалар муҳокама қилинади, ишбилармонлик алоқаларини мустаҳкамлаш мақсадида Қозоғистон-Словения бизнес-форуми ўтказилади. Шу ўринда Kazinform мухбири икки давлат ўртасидаги муносабатларнинг асосий йўналишларини кўриб чиқди ва сўнгги кўрсаткичларга назар ташлади.
Кучли алоқа
Қозоғистон Республикаси ва Словения Республикаси ўртасида дипломатик муносабатлар 1992 йилда ўрнатилган. Ўшандан бери уларнинг ҳар томонлама алоқалари мустаҳкам бўлиб, президентлар ҳеч қачон бир-бирига қарама-қарши бўлмаган. Эсимизда, 2002 йилнинг кузида Словениянинг собиқ президенти Милан Кучан мамлакатга илк бор ташриф буюрган эди.
“Кўҳна қитъа”даги ҳамкоримизнинг навбатдаги президенти Данило Тюрк ҳам икки марта Астанада меҳмон бўлди. Ташриф доирасида “Халқаро автомобиль транспорти тўғрисида”, “Иқтисодий ҳамкорлик тўғрисида”, “Дипломатик паспорт эгаларининг визасиз саёҳатлари тўғрисида”ги ҳукуматлараро ҳужжатлар имзоланди. Икки мамлакат иқтисодиёт вазирликлари ва савдо-саноат палаталари ўртасида ҳам ҳамкорлик меморандумлари имзоланди.
Бундан ташқари, савдо-иқтисодий муносабатларга доир ҳукуматлараро учрашувлар мунтазам ўтказиб келинмоқда. 2017 йилда Қозоғистон ва Словения ташқи ишлар вазирликлари ўртасида биринчи сиёсий маслаҳатлашувлар ўтказилди. 2023 йилда икки давлат қонун чиқарувчи органларида депутатлик дўстлик гуруҳлари ташкил этилди.
Айтиш жоизки, Словения мамлакатнинг сиёсий майдондаги асосий тарафдорларидан бири ҳисобланади. Бу мамлакат Қозоғистоннинг Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Ташкилотига (ЕХҲТ) раислиги ва «ЭКСПО-2017» халқаро кўргазмасини ўтказишига ҳисса қўшганлар қаторига киради. У Қозоғистоннинг 2017-2018 йиллар учун БМТ Хавфсизлик Кенгашининг доимий бўлмаган аъзолигига номзодини муносиб қўллаб-қувватлай олди. 2022-2024 йилларда эса мамлакат БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашига аъзо бўлишига ёрдамлашди. Ўз навбатида Қозоғистон Словениянинг 2021-2022 йиллар учун МАГАТЭ Бошқарувчилар кенгашига аъзо бўлиши учун овоз берди.
Эсингизда бўлса, 2023 йилда Қасим-Жомарт Тоқаев БМТнинг Нью-Йоркдаги штаб-квартирасида Словения президенти Наташа Пирц-Мусар билан музокаралар ўтказган эди. Кейин биламизки, Давлат раҳбари Наташа Пирц-Мусарни Қозоғистонга расмий ташриф билан таклиф қилган. Астана халқаро форумида иштирок этиш таклифи дастлаб билдирилган, кейин эса март ойида келишувга айланган.
Бу борада Наташа Пирц-Мусарнинг ташрифи муносабатларни янада чуқурлаштириш учун бебаҳо имкониятдир. Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги ҚСТИ Европа ва Америка тадқиқотлари бўлими бошлиғи Бекжан Садиқовнинг сўзларига кўра, Словениянинг экотизимларни муҳофаза қилиш ва барқарор ривожланиш бўйича ташаббуслари ташрифнинг янгилиги бўлади.
– Словения ва Қозоғистон ўртасидаги муносабатлар мураккаб геосиёсий контекстда ривожланмоқда. БМТ Хавфсизлик Кенгашининг доимий бўлмаган аъзоси сифатида Любляна халқаро хавфсизлик масалалари бўйича аниқ позицияга эга. Президентларнинг учрашуви хавфсизлик масалалари, жумладан, Европа ва Яқин Шарқдаги муаммолар юзасидан фикр алмашиш имконини беради, — деди эксперт.
Биринчи аёл президент
Наташа Пирц-Мусарнинг ҳокимият сари йўлига бир назар ташлайлик. Чунки ўша давр сиёсатчи қўл остида жамоатчиликнинг муносабати ўзгариб, демократик устуворликлар ўзгариб бораётган давр эди. Масалан, Наташа Пирц-Мусар Словениянинг биринчи аёл президенти. 2022 йилги сайлов кампаниясида у партиясиз номзод сифатида якка тартибда ҳаракат қилган. Асосий рақиби – собиқ ташқи ишлар вазири Анже Логарни енгиб, 53,86 фоиз овоз билан ғалаба қозонгани халқнинг янги талабларга тайёрлигини кўрсатаётганини инкор эта олмаймиз. Унинг ҳуқуқшунос ва ҳуқуқ ҳимоячиси сифатидаги тажрибаси ҳам унга президентликка келиши билан бир қатор ислоҳотларни амалга оширишга ёрдам берди.
Наташа Пирц-Мусар профессионал фаолияти натижасида Европада малакали ҳуқуқшунос сифатида ҳурматга сазовор. Бир муддат аввал жаҳон ОАВлари у АҚШнинг биринчи хоними Меланья Трампнинг адвокати бўлгани ҳақида хабар берган эди. Бундан ташқари, у АҚШ разведка хизматининг собиқ ходими Эдвард Сноуденнинг машъум иши бўйича музокараларда Европа Иттифоқи делегациясининг таркиби бўлган.
Форум: тарози паллалари тенглашадиган вақт
Словения инновациялар ва барқарор ривожланиш соҳасида етакчи ҳисобланади. Унинг Марказий Европада жойлашиши ва илм-фанга интилиши мамлакатни янги босқичга кўтарди. У яқин ва узоқ мамлакатлар билан самарали савдо-сотиқ олиб бориш эвазига ўз иқтисодиётини ривожлантирмоқда. Энди Қозоғистон билан энергия ва рақамлаштириш бўйича икки томонлама келишувларга умид бор. Бекжан Садиқов дўст мамлакатнинг инновацион салоҳиятидан фойдаланиш муҳим, деб ҳисоблайди.
– Словениянинг географик жойлашуви ва Ўрта ер денгизидаги порт инфратузилмасининг аҳамиятини ҳисобга олсак, инфратузилмани ривожлантириш ва барқарор логистика йўналишини яратиш истиқболлари мавжуд. Ахир, Словения Европа Иттифоқидаги энг экологик тоза мамлакатлардан биридир. Ўйлайманки, Наташа Пирц-Мусар ташрифининг энг ёрқин нуқтаси Қозоғистон-Словения бизнес-форуми бўлади. Бироқ словениялик тадбиркорлар Қозоғистонда “яшил” технологиялар бозори пайдо бўлаётганини тушунишлари муҳим, — деди у.
Ташқи ишлар вазирлиги маълумотларига кўра, Қозоғистонда Словения билан боғлиқ 19 та корхона рўйхатга олинган. Асосий эътибор фармацевтика, қайта тикланадиган энергия манбалари, муҳандислик ва телекоммуникация соҳаларига қаратилган. Улардан 8 таси қўшма лойиҳалар бўлса, 11 таси тўлиқ Словения капитали иштирокида ташкил этилган.
Бироқ, Бекжан Садиқов икки томон ўртасидаги савдо балансида номутаносиблик борлигини айтади. Бунинг сабаби, Словения бизнес вакиллари мамлакатда лойиҳаларни йўлга қўйган бўлса-да, маҳаллий тадбиркорлар ҳамкор давлат бозорига киришга унчалик интилмайдилар.
– Словения Европадаги йирик инновацион марказ ҳисобланади. Қозоғистон иқтисодиёти модернизация босқичида эканини ҳисобга олсак, бу имкониятдан унумли фойдаланишга арзийди. Словения эса ўзининг фармацевтика ва технология компанияларини бозоримизга киритишдан манфаатдор. Айни пайтда мамлакатда Словениянинг KRKA, Gorenje, Lek, BisolGroup, DUOL, Iskrat каби компаниялари фаолият юритмоқда. Дўст давлатнинг Қозоғистонга киритган сармоялари ҳам ортиб бормоқда. Афсуски, маҳаллий тадбиркорлар Словенияда бизнес юритишда унчалик фаол эмаслар, — деди спикер.
Ушбу далил статистик маълумотлар билан ҳам тасдиқланади. Масалан, 2005 йилдан буён Словения мамлакатга тўғридан-тўғри 36 миллион доллар сармоя киритди. Ўтган йили икки давлат ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 105,7 миллион долларни ташкил этган бўлса, унда Қозоғистон экспортининг улуши бор-йўғи 5,7 миллион долларни ташкил қилган.
Словения мамлакатимизга 20 хил товар импорт қилса, Қозоғистон томонидан атиги 5 хил маҳсулот экспорт қилинади:
· Елимланган фанера;
· Озиқ-овқат маҳсулотлари;
· Гречка, тариқ ва бошқа донлар;
· Шеллак ва табиий смолалар;
· Титан ва титан маҳсулотлари билан чекланган.
Шундай экан, 1 апрель куни бўлиб ўтадиган Қозоғистон-Словения бизнес-форуми ўйин майдонини тенглаштириш учун ажралмас имконият бўлади. Мутахассисларнинг фикрича, учрашув натижасида кенг кўламли иқтисодий келишув бўлиши мумкин, ишбилармонларнинг ўзаро ҳамкорлиги форумнинг ўзагига айланади. Бундан ташқари, янги логистика маршрутларини яратиш масаласи ҳам муҳим масала ҳисобланади.
Умумий тарих ва маънавий яқинлик
Иккинчи жаҳон уруши Қозоғистон ва Словениянинг умумий тарихий хотирасидир. Словениянинг Трново шаҳрида совет аскарларига ёдгорлик ўрнатилди. У ерда ҳалок бўлган қозоғистонлик аскарларнинг исмлари ёдгорлик лавҳаларига ўйиб ёзилгани тарихий алоқаларнинг мустаҳкамлигидан далолат беради.
2018 йилда Словениянинг Повир қишлоғида 1943 йилда фашизмга қарши курашда ҳалок бўлган қозоқ қаҳрамони “Касса Себеро” (Қасим Жақипов) хотирасига бағишланган тантанали тадбир бўлиб ўтди.Ўша йили “Олисда бўлсанг ҳам, сўнмас жасоратинг Ватанинг хотирасида!” мемориал лавҳаси ўрнатилиб, Қозоғистон миллий пантеонидан олинган тупроқ капсуласи қўйилди.
Маданий мулоқот комплекс тарзда кечмоқда. 2015 йилдан буён Қозоғистоннинг Словениядаги элчихонаси томонидан “Қозоғистон марваридлари – Буюк дашт куйлари” лойиҳаси амалга оширилмоқда. Лойиҳа доирасида Словенияда Қозоғистон халқ артистлари Айман Мусақожаева ва Димаш Қудайберген бошчилигидаги Қозоғистон Миллий санъат университети жамоасининг концертлари бўлиб ўтди.
2023 йил апрель ойида санъаткорларнинг жаҳон гастроллари доирасида Шмарьешке Топлице шаҳрида “Турон” этно-фольклор ансамблининг концерти ташкил этилди. Ўша йили “Астана Опера” балет труппаси Люблянага гастрол сафарида бўлди.
Словения Президентининг илк ташрифи сиёсий ва иқтисодий инновацияларнинг бошланиши бўлишига ишонч бор. Демак, учрашувларда мамлакат учун муҳим йўналишлар бўйича келишувларга эришилади.
