Қозоғистон паспорти: сифати ва тавсифи
Қозоғистонда 3 турдаги паспортлар қўлланилади: умумий фуқаролик, хизмат(расмий) ва дипломатик. Қонун доирасида ҳар бирининг ўз ваколати ва салоҳияти бор. Ранг ва маълумотларида ҳам фарқ бор. Биринчисидан чет элга чиқиш учун фойдаланилади, охирги иккитаси эса хизмат сафари учун керак бўлади. Каzinform мухбири паспортларни олиш тартиби ва қўлланилиш миқёсини ўрганди.
Паспорт олган фуқаролар сони ортди
Сўнгги йилларда қозоғистонликлар орасида паспорт олиш тенденцияси тезлашди. Ёдингизда бўлса, ўтган йили энг кўп сўраладиган давлат хизматларидан паспорт ва шахсни тасдиқловчи ҳужжатларни расмийлаштириш бўлган. “Фуқаролар учун ҳукумат” давлат корпорацияси 2023 йилда 2,6 миллиондан ортиқ паспорт ва шахсни тасдиқловчи гувоҳномалар чиқарилганини тасдиқлади. Бу ўтган йилга нисбатан 300 мингга кўпдир. Ички ишлар вазирлиги эса мамлакатда жами 5 974 698 та амалдаги паспорт мавжудлигини маълум қилди. Демак, аҳолининг тўртдан бир қисми паспортга эга. ҚР Ички ишлар вазирлиги тизимида 30 йил давомида, яъни 1994 йилдан бошлаб жами 14 962 584 та паспорт берилган. Фуқароларнинг миллати кўрсатилмаган ҳолда 692 467 та паспорт тайёрланди.
Қозоғистонликларнинг аксарияти саёҳат ва хизмат сафарида фуқаролик кўк паспортидан фойдаланади. Бу фуқароликни тасдиқловчи ва чет элга чиқишга рухсат берувчи ҳужжатдир. У кўк рангда, ёзуви давлат ва инглиз тилларида ёзилган. Паспорт зарур асосий маълумотларни ўз ичига олади ва чегарани кесиб ўтишда кенг қўлланилади. Паспорт Қозоғистон фуқароларига ёшидан қатъи назар, уларнинг хоҳишига кўра берилади. Паспортнинг амал қилиш муддати - 10 йил. Олиш тартиби ҳам белгиланган. Махсус тўловни тўлаш ва маълум бир муддат кутиш керак. Масалан, жорий йилдан бошлаб болалар учун 24 саҳифали паспорт тайёрлаш учун давлат божи 4 БҲМ (14 768 тенге) ни ташкил қилди. Вояга етганлар 36 саҳифали стандарт паспорт учун 8 БҲМ (27 600 тенге), 48 саҳифали паспорт учун 12 БҲМ миқдорида (44 304 тенге)пул тўлайди. Шуни таъкидлаш керакки, махсус ижтимоий гуруҳга мансуб фуқаролар учун тўлов олинмайди.
ҚР Ички ишлар вазирлиги хабарига кўра, паспортнинг техник тавсифи аниқланган. Масалан, паспортнинг ўлчами 88х125 мм, бурчаги қаттиқ муқова ва камида 18 саҳифадан иборат. Муқовада паспорт эгаси ҳақидаги электрон маълумотларни узатиш учун микросхема, яъни чип мавжуд. Эътибор берсак, вақти-вақти билан ушбу чип мамлакатда “фуқароларни кузатиш учун ишлатилади” деган нотўғри фикрлар пайдо бўлади. Расмий маълумотларга кўра, чип фақат тасвир ва матнли маълумотларни сақлайди ва алоқа интерфейси йўқ. Шундай қилиб, ҳеч қандай назорат бўлиши мумкин эмас.
Бож тўлови ва аризани ёзишдан кейинги тартиб - паспорт келишини кутиш. Одатда, паспорт ариза берилган кундан бошлаб 15 иш куни ичида тайёрланади. Аммо қозоғистонликлар бир-икки кун ичида қўшимча тўлов тўлаб, паспорт олишлари мумкин. Бунинг учун махсус тоифалар кўриб чиқилди ва етказиб бериш санаси белгиланди. ИИВ маълумотларига кўра, Астана, Алмати, Ақтўбе, Чимкент шаҳарларида 1-даражали шошилинчлик - 1 иш куни, 2-даражали шошилинчлик 2 иш кунини ташкил этади. Вилоят марказларида 1-даражали шошилинчлик - 3 иш куни, 2-даражали шошилинчлик - 5 иш куни, вилоят туманлари ва шаҳарларида 3-даражали шошилинчлик - 7 иш куни.
Маълумки, Қозоғистон паспорти кўк рангда. Қизиғи шундаки, бу шунчаки танланган қарор эмас, балки халқаро норма ва мафкуравий ишорадир. Чунки дунё давлатларининг халқаро паспортлари тўрт ранг билан чегараланган: кўк, қизил, яшил ва қора. 1920 йилда Миллатлар Лигаси конференциясида халқаро паспортнинг стандартлаштирилган шакли тўғрисида келишув қабул қилинган. Қарийб бир аср ўтган бўлса-да, давлатлар умумий қадам ташлашга келишиб олдилар. Баъзи мамлакатлар давлат байроғининг рангларидан бирини танлаган бўлса, бошқалари диний ва сиёсий вазиятнинг рамзий рангини олди. Умуман олганда, кўк ранг давлат рамзи – байроқ ва гербда кенг қўлланилади. Қозоғистон ҳам худди шундай қарорга келиб, кўк байроқнинг синоними бўлган кўк рангли паспортни танлади, десак муболаға бўлмайди.
Саёҳатчиларнинг айтишича, тинчлик ва осойишталик тимсолига айланган паспортдаги кўк ранг хорижликларнинг қизиқишини уйғотмоқда. Саёҳатчи Таймас Абилайхан ҳар галги сафарида паспорт ранги ҳақида кўплаб ижобий фикрларни эшитишини айтди.
- саёҳат қилиш мақсадида дунёнинг ҳар хил бурчагига қадам ранжида қиламиз. Сир эмаски, олис мамлакатлар аҳолиси Қозоғистонни билмайди. Шунинг учун улар менинг паспортимни кўриб, Қозоғистон ҳақида кўп сўрашади. Уларга табиатимиз, меҳмондўст халқимиз ҳақида гапириб беришдан чарчамайман. Сўнгги пайтларда мамлакат фуқаролари орасида чет элга саёҳат қилиш тенденцияси туфайли давлат имижи ва паспорти машҳур бўлди, - деди Таймас Абилайхан.
Дипломатик ва хизмат паспортининг ўзига хос хусусияти нимада?
Фуқароларнинг давлат хизматидаги иш сафари тизими фуқаролик секторидан фарқ қилади. Улар учун виза ва миграция сиёсатида жуда кўп фарқлар мавжуд. Хизмат паспорти қора рангда. Бу ерда ҳам матн икки тилда ёзилган. Ҳужжат миллий компания ходимлари ва давлат хизматчиларининг хизмат сафари пайтида берилади. Дипломатик паспорт эса қуюқ яшил рангда бўлади. У асосан ҚР Ташқи ишлар вазирлигининг дипломатик ходимлари ва юқори мартабали давлат амалдорлари учун мўлжалланган.
Чегарани кесиб ўтиш тартиби ва чет элда бўлиш муддати ушбу паспортлар эгалари учун бошқача. Шуни таъкидлаш керакки, истисно - бу дахлсизлик ҳуқуқи ва имтиёзлар Вена конвенцияси доирасида кўриб чиқилади. Масалан, дипломатик ва хизмат паспортига эга фуқаролар Қозоғистон фуқаролари учун виза талаб қилинадиган Венгрия, Миср, Исроил, Испания, Куба, Мексика, Венесуэла, Бельгия, Болгария каби давлатларга визасиз боришлари мумкин.
Ўтган йилнинг декабрь ойида дипломатик ва хизмат паспортлари моделига ўзгартириш киритилди. Ҳужжатда иккала паспортга бўлган талаб ва қоидалар кўрсатилган. Интаглио муҳр, бўрттирма штампланган рақамлаш, ультрабинафша ҳимояси, яширин сурат, флуоресцент ип каби хусусиятлар айниқса сезиларли.
Эслатиб ўтамиз, сўнгги ўзгартиришга кўра, энди Қозоғистон паспортини бериш ҳуқуқи Ташқи ишлар вазирлигига тегишли. Бундан ташқари, вазирликнинг ваколатига ватандошлар квотаси киради.
