Қозоғистон паспорти қанчалик кучли
Паспорт давлатнинг суверен эканлигини ташқи жиҳатдан кўрсатиш усулларидан бири бўлиб, мустақил сиёсий ва иқтисодий қадамлар қўйишда унинг салмоғи катта. Шунинг учун кўк паспортнинг кучини баҳолаш ва унинг дунё мамлакатлари орасида обрўсини мустаҳкамлаш жуда муҳимдир. Шу муносабат билан Kazinform мухбири Республика байрами арафасида Қозоғистон паспортининг имкониятларини таҳлил қилиб, ундан қайси давлатлар билан муносабатларда фойдаланиш мумкинлигини ўрганди.
Henley & Partners рейтинги: Қозоғистон 64-ўринда
Паспортнинг амал қилиш муддатини баҳолашга имкон берувчи бир нечта механизмлар мавжуд. Бу: виза сиёсати; дипломатик муносабатлар; сиёсий вазият; туризм салоҳияти. Халқаро ташкилотлар ҳар йили қайд этилган мезонлар доирасида давлатлар паспортлари рейтингини тузиб, энг яхшиларини аниқлайди. Бу нафақат давлатнинг иқтисодий аҳволидан хабар берувчи қоғоз, балки жаҳон майдонида ўз салмоғини кўрсатувчи кучга айланди. Қайси давлат юқори индексга эга бўлса, у сармоя учун, кўпроқ сайёҳлар учун жозибадор ва имиж учун яхшироқдир.
Масалан, бу йил Қозоғистон паспорти миграция соҳасидаги нуфузли Henley & Partners ташкилоти рейтингида ўтган йилга нисбатан олти поғона юқорилаб, 64-ўринга кўтарилди. Мутахассислар ўнлаб йиллар давомида ижобий тенденция кузатилмаган саноатдаги ижобий суръатнинг бир нечта сабабларини кўрсатмоқда. Бунга виза сиёсати, дунё мамлакатларидаги ҳарбий можаролар ва инфратузилмавий ривожланиш киради.
Henley & Partners рейтингида Марказий Осиё давлатлари орасида энг юқори натижага фақат Қозоғистон эришди. Бошқа қўшниларимизнинг кўрсаткичи бироз нейтрал. Қирғизистон – 76, Ўзбекистон – 78, Тожикистон – 82, Туркманистон – 89-ўринда. Россия паспорти чегарадош мамлакатларда санкциялар босими остида бўлса ҳам амал қилади. Охирги беш йил ичида у давлат паспорти “мустаҳкамланмади” ёки “заифлашмади” – бу йил у 45-ўринда. Россияликлар 116 давлатга визасиз ташриф буюришлари мумкин. 2022 йилда бошланган ҳарбий можародан кейин фақат 3 давлат Россия билан визасиз режим келишувидан бош тортди.
81 давлатга визасиз ташриф буюриш мумкин
Келинг, виза сиёсатини кенгроқ назар ташлайлик. Ўтган йили Қозоғистон Хитой, Индонезия, Жибути ва Таиланд каби давлатлар билан визасиз режимга ўтган эди. Бу йил Марокаш, Сент-Китс ва Вьетнам ушбу рўйхатга қўшилди. Ташқи ишлар вазирлиги маълумотларига кўра, ҳозирда Қозоғистон 81 давлат билан визасиз режим бўйича келишувларга эга. Улар орасида:
- Россия;
- Украина;
- Озарбайжон;
- Туркия;
- Арманистон;
- Албания;
- Сербия;
- Эрон;
- Гонконг;
- Қатар;
- Малайзия;
- БАА;
- Уммон;
- Аргентина ва бошқа давлатлар.
Мутахассисларнинг фикрича, давлатлараро визасиз режим туризмдан ташқари иқтисодий салоҳиятни оширишга хизмат қилади. Иқтисодчи-молиячи Расул Рисмамбетовнинг фикрича, инвестицион позицияда мамлакатнинг миграция сиёсати ҳал қилувчи рол ўйнайди.
— Визасиз режимнинг иқтисодиётга қўшадиган ҳиссаси кўп. Биринчидан, иқтисодий тўсиқ олиб ташланади. Ўрта тадбиркор бошқа давлатдаги бозорни назорат қилиши, мамлакатга инвестор келиши керак. Айни пайтда халқаро визасиз режим вақтни тежаш ва реал секторга маблағларни жалб қилишга ёрдам беради. Анъанавий виза тартиб-қоидаси учун ҳафталарни беҳуда ўтказиб юбормасдан, бир неча кун ичида бизнес шартномасини тузиш мумкин, - деди эксперт.
Ҳеч кимга сир эмаски, турли мамлакатлар Қозоғистон Республикаси фуқароларига турлича талаблар қўяди. Хусусан, визасиз саёҳат вақтига нисбатан позиция бошқачадир. Масалан, Грузия Қозоғистон фуқароларига 1 йилгача, Арманистон, Туркия, Гренадада 6 ой, Молдова, Украина, Гаити ва Мўғулистон эса 90 кун визасиз саёҳат қилиш имконини беради. Гонконг, Эрон ва Уммонда икки ҳафтадан ортиқ визасиз қолиш, Ўзбекистонда эса 5 кундан ортиқ қолиш мумкин эмас.
Албатта, маҳаллий саёҳатчилар фикрича, Қозоғистон учун Европа билан визасиз режим ўрнатиш муҳимдир. Чунки миллий паспорт билан Европага кириш кўп вақт талаб этади ва катта муаммо. Қозоғистон томони бу йўналишда бир неча йиллардан бери келишувга эришган бўлса-да, ҳалигача натижа кўринмаяпти. Фақат шу йилнинг ўзида маълум бўлдики, Европа Иттифоқи мамлакатларига кириш йўли осонроқ бўлади. Яъни, виза учун зарур бўлган ҳужжатлар рўйхати, консуллик йиғими ва аризани кўриб чиқиш вақти ўзгаради. Бу қадам қачон амалга оширилиши маълум эмас, чунки Иттифоққа аъзо 27 давлатнинг барчаси ҳужжатдаги ҳар бир ўзгартиришга рози бўлиши керак. Бу эса осон иш эмас.
Махсус визасиз саёҳат қилиш мумкин бўлган Европа мамлакатлари ҳам бор. Энди Шарқий Европанинг учта давлатига визасиз кириш мумкин. Улар Европа Иттифоқи ёки Шенген ҳудудига кирмайди: Албания, Сербия ва Черногория. Бу мамлакатларда 30 кунлик визасиз саёҳатга рухсат мавжуд.
Сўнгги йилларда Қозоғистон билан визасиз режим тўғрисида шартнома имзолаган давлатлар таркибига назар ташласак, уларнинг аксарияти олис кичик давлатлардир. Албатта, Хитой ва Россия каби державалар билан тузилган келишувнинг салмоғи бор, аммо Марокаш, Сент-Китс, Вьетнам каби давлатлар билан туризмдан бошқа жиддий сабаб йўқ. Шу боис кўплаб соҳа мутахассислари гигант давлатлар билан визасиз режимга эришиш зарур, бу эса кенг кўламли бозорга йўл очади, деб ҳисоблайди. Иқтисодчи Қуаниш Жайиқов фикрича, бундай қадам муваффақиятли бўлиши учун ҳар икки томон манфаатдор бўлиши керак.
– Товар айирбошлаш ҳажмини ва даромад даражасини ошириш, меҳнат бозорини тартибга солиш учун қудратли давлатлар билан визасиз режимга ўтган маъқул. Бироқ, гигант давлатларнинг ривожланаётган давлатлар билан бундай келишувга келиши қийин. Ноқонуний муҳожирлар сонининг кўпайишидан қўрқиб, қарши томон функционал қоидаларга риоя қилмаслиги мумкин, деб ҳисоблайдилар. Виза режимида мамлакатга келган ҳар бир фуқаро текширилиши ва керакли ҳужжатларни сўраши мумкин, визасиз режимда эса бундай расмий текширув йўқ, - деди у.
10 миллион қозоғистонлик хорижга чиққан
Маълумки, Қозоғистон паспортини саёҳат қилиш учун олади. Кейинги йилда паспорт фойдаланувчилари сони ортганга ўхшайди. Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, ўтган йили бошқа мамлакатларга саёҳат қилган қозоғистонликлар сони 10,5 миллион кишига етган (ўсиш 32 фоиз). Бу охирги 5 йил ичида кузатилмаган натижадир.
Хорижга чиқаётган фуқаролар сонининг ўсиши 2022 йилда кузатила бошланди. Шу билан бирга, Россия, Қирғизистон, Ўзбекистон, Туркия, БАА, Хитой, Миср каби давлатларга ташриф буюрувчилар сони ортган. Ўтган йили хорижга саёҳат қилганларнинг 44,7 фоизи Россияга, 19 фоизи Ўзбекистонга, 14 фоизи Хитойга кетган. Эслатиб ўтамиз, Қозоғистон ва ХХР ўтган йили визасиз режим ўрнатган бўлса, бу йил Хитойда Қозоғистон туризми йили деб эълон қилингани икки давлат ўртасидаги муносабатларни яхшилаган эди. Ташқи ишлар вазирлиги маълумотларига кўра, бу даврда Хитойга 173 минг қозоғистонлик, Қозоғистонга эса 126 минг киши ташриф буюрган.
Сўнгги йилларда Туркияга саёҳат қозоғистонликлар орасида трендга айланган. Ижтимоий тармоқларда Анадўлини зиёрат қилган кўплаб қозоғистонликларни кўрамиз. Статистик маълумотларга ҳам аниқлик киритилади. Туркия Маданият ва туризм вазирлиги маълумотларига кўра, жорий йилнинг июнь-август ойлари оралиғида Қозоғистондан 440 минг фуқаро келган.
Мутахассислар бу тенденцияни туристик операторлар сонининг кўпайиши билан боғлашмоқда. Маълум бўлишича, талаб реклама орқали яратилган ва талабдан келиб чиқиб саёҳатлар сони ортган. Масалан, 2 йил аввал туроператорлар сони 380 тани ташкил этган бўлса, жорий йилда бу кўрсаткич 590 тага етди. Биринчи кредит бюроси маълумотларига кўра, жорий йилнинг биринчи ярмида Қозоғистон туроператорлари 285,7 миллиард тенге даромад олишган. Бу ўтган йилга нисбатан 40 фоизга кўпдир.
Йилдан йилга паспорт салоҳияти ортиб бормоқда. Визасиз тизимни ишлаб чиқиш ва рейтингни ошириш орқали иқтисодий имкониятлар ва сиёсий очколарга эришилганини кўришимиз мумкин.
