Қозоғистон халқига Мурожаат 2023 & 2024: нималар ўзгарди
2024 йил 2 сентябрь куни Президент Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистон халқига навбатдаги Мурожаатини йўллади. Давлат раҳбари Қозоғистон келажаги учун ўзгартириш ва кўрсатмалар талаб қиладиган асосий тармоқларни белгилаб берди. Мурожаат йўллаш ҳар йили анъанага айланган. Кazinform агентлиги таҳлилчиси йил давомида улардаги урғу қандай ўзгарганини ўрганиб чиқди.
Аввало, ҳужжатнинг мазмунини ўрганмасдан, ташқи ҳолатларга эътибор қаратайлик. Аввалги Мурожаатнома йўллаш тадбирида биринчи навбатда вазирлар, ҳокимлар, Сенат ва Мажилис депутатлари иштирок этдилар. Бу йил Ҳукумат уйига малакали мутахассислар, ижтимоий фаоллар, турли соҳа ходимлари таклиф этилди. Улардан бири Ақтўбе шаҳридаги «Білім-инновация» иқтидорли болаларга ихтисослаштирилган лицей-интернатининг қозоқ тили ва адабиёти ўқитувчиси, Қозоғистонда хизмат кўрсатган ўқитувчи Баян Базарғалиевадир.
— Мурожаат йўллаш тадбирида ўқитувчилар жамоаси вакили сифатида иштирок этганим барча устозларга кўрсатилаётган ҳурмат-эҳтиром кўрсаткичидир. Қозоғистоннинг бошқа вилоятларидан келган ҳамкасбларим билан учрашдим. Президентнинг ўз оғзидан эшитганингизда Мурожаатни идрок этишда уни телевизорда эшитганингиз ёки янгиликларда ўқиганингиздан фарқи бор. Давлат раҳбари бугунги беқарор геосиёсий вазиятда бизда ички ресурслар етарли бўлмаслиги мумкинлигини таъкидлаб, халқдан кўпроқ қўллаб-қувватлашга умид билдирди. Ўйлайманки, ҳар ким ўз соҳасига виждонан хизмат қилса, “Масъулиятли фуқаро – ҳалол меҳнат – муносиб муваффақият” тамойили асосида адолатли Қозоғистон қурамиз”, — дейди у.
Ҳужжат ҳажми ҳам бироз ўзгарди - ўтган йилги Мурожаат 7682 сўз, 916 сатрдан иборат эди. Бу йил 9 банд, 7035 сўз, 834 сатрдан иборат.
Иқтисодиёт устувор ҳисобланади
Иккала Мурожаатни бирлаштирган асосий хабар иқтисодий ривожланишдир. Маълумки, мамлакатнинг жаҳон сиёсатига таъсири иқтисодиёт ва аҳоли фаровонлигига боғлиқ. Ўтган йилги Мурожаатномада саноатни ривожлантириш, импорт ўрнини босиш, қишлоқ хўжалигини ривожлантириш, кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қувватлаш, иқтисодиётни диверсификация қилиш, хомашё ва логистика соҳасига қарамликни камайтириш масалалари кўриб чиқилди. Режа барча фуқаролар учун тенг имкониятларни таъминлайдиган барқарор иқтисодий тизимни яратиш эди. Президент хорижга ноқонуний олиб чиқилаётган капитални қайтариш, аҳоли турмуш сифатини яхшилаш, энг кам иш ҳақини ошириш зарурлиги ҳақида ҳам гапирди.
Ва бу режалар амалга оширилди.
Яқинда Бош вазир Олжас Бектенов иқтисодиётни ривожлантириш, ўтган йилги Мурожаатномадаги кўрсатмалар ижроси юзасидан ҳисобот берди. Унинг сўзларига кўра, Ҳукумат олдида 2029 йилгача иқтисодиёт ҳажмини 450 миллиард долларга етказиш вазифаси турибди. Бунга эришиш учун турли лойиҳалар, жумладан, қайта ишлаш саноати, машинасозлик, ахборот технологияларини амалга ошириш кўзда тутилган.
Бош вазир Ҳукумат томонидан маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни қўллаб-қувватлаш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилаётганини маълум қилди. Инвестициялар ҳажми 15 триллион тенгедан ортиқ бўлган 17 та йирик лойиҳа амалга оширилмоқда, бу эса 26 минг иш ўрни яратиш ва импортга қарамликни 1,5 триллион тенгедан ортиқ қисқартириш имконини беради. Қишлоқ хўжалигини молиялаштириш 4 баробар ошиб, 580 миллиард тенгега етди. Сўнгги икки йилда қишлоқ аҳолисига 100 миллиард тенгедан ортиқ микрокредитлар ажратилди, бунинг натижасида 20 мингга яқин фуқаро ўз тадбиркорлигини очди.
Ҳукумат, шунингдек, Президентнинг энг кам ойлик иш ҳақини ошириш тўғрисидаги фармойиши амалга оширилганини маълум қилди. Шундай қилиб, 2024 йил январь ойида энг кам иш ҳақи 70 минг тенгедан 85 минг тенгега кўтарилди. Бунинг ҳисобига 2 миллион фуқаронинг даромади ошди. Шу билан бирга, инфляция мавжудлигини ҳам ҳисобга олиш керак. Президент ҳар сафар Мурожаатномадан ташқари Ҳукуматга инфляция даражасини пасайтириш бўйича кўрсатмалар беради. 2023 йил охирида инфляция даражаси 9,8 фоизни ташкил этган бўлса, 2024 йил июнь ойида у 8,4 фоизга тушди.
Шуни таъкидлаш керакки, барча шарҳлар ҳисобга олинмаган ёки тузатилган. Қишлоқларда малакали кадрлар ва замонавий технологияларнинг етишмаслиги ҳанузгача тадбиркорлар учун бюрократик тўсиқлар ва бюджет тақчиллиги Қозоғистон иқтисодиётини ривожлантиришнинг асосий муаммолари бўлиб қолмоқда. Бу йил ҳам Президент буни яна бир бор таъкидлади. Ҳукумат кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш учун молиявий ёрдам беришдан ташқари, қулай ишбилармонлик муҳитини яратиши, маъмурий тўсиқни олиб ташлаш масаласини ҳам кўриб чиқиши керак. Президент, шунингдек, мамлакатда ўрта бизнеснинг ривожланиш даражасини танқид қилди ва Ҳукуматга унинг иқтисодиётдаги улушини 2029 йилгача 15 фоизга етказиш бўйича топшириқ берди. Ҳозир бу кўрсаткич 7 фоизни ташкил этади. Кўплаб тадбиркорлар кўплаб давлат дастурлари туфайли соҳани қўллаб-қувватлаш чора-тадбирлари тўғрисида етарлича хабардор эмас.
Бунинг асоси - бюджетни тежаш
2024 йилдаги Мурожаатнома 2023 йил сентябрдаги Мурожаатноманинг мантиқий давомидир. Чунки бу ерда ҳам сиёсий масалалардан кўра кўпроқ иқтисодий соҳа ва ишлаб чиқаришни ривожлантиришга урғу берилди. Сабаби аниқ – жаҳондаги нотинч геосиёсий вазиятга қарамай, Қозоғистон дипломатия орқали ҳавас қиларли сиёсий барқарорликни намойиш этмоқда.
Бюджет маблағларидан самарали фойдаланиш жуда муҳим масала. Давлат раҳбари Миллий жамғарма маблағларини камомад баҳонасида сарфлашнинг иложи йўқлигини таъкидлади.
Шунинг учун бюджет даромадларини ошириш учун солиқ сиёсатини қайта кўриб чиқиш муҳимдир. Давлат баъзи асоссиз солиқ имтиёзларини бекор қилса, қўшимча равишда 3 триллион тенге миқдорида даромад олиши мумкин. Бу банкларга ҳам тааллуқлидир, чунки халқаро экспертлар Қозоғистон банкларини дунёдаги энг даромадли банклар деб таснифлаган, шунинг учун банклар дивидендларга мувофиқ солиқ тўлашлари керак.
Бюджет тақчиллигига таъсир этувчи яна бир омил хомашё экспортига қарамликдир. Нефтнинг жаҳон нархларининг ўзгариши бюджетга бевосита таъсир қилади. Бунга инфляция ва валюта бозорининг беқарорлиги каби ташқи иқтисодий омилларни қўшишимиз мумкин. Мазкур Мурожаатномада билдирилган фикр-мулоҳазалар Ҳукумат учун келажак бўйича қўлланма бўлиши керак.
Сиёсий муаммолардан экология ва ҳуқуқ мафкурасига қадар
Албатта, иккала хабар ҳам иқтисод мавзуси билан чегараланиб қолмади. Маълумки, ўтган йили глобал миқёсдаги сиёсий муаммолар, “ички ва ташқи таҳдидларнинг олдини олиш бўйича саъй-ҳаракатларни бирлаштириш” ҳақида гапирган эдик. Мамлакатнинг ҳарбий салоҳиятини ошириш, рақамли технологияларни ривожлантириш ҳақида ҳам сўз юритилди. Бу даврда транспорт ва қурилиш вазирликлари тузилди; спорт маданиятдан ажратилиб, туризм билан бирлаштирилди. Марказий Осиё минтақасида сув тақчиллиги сабабли сув ресурслари масаласини тартибга солиш учун алоҳида вазирлик пайдо бўлди.
Жорий йилда инфратузилмани яхшилаш, туризмни ривожлантириш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масаласи асосий кун тартибидан ўрин олган. Қозоғистон ерларининг атиги 10 фоизи ўрмон зонасига киради. Деҳқонларнинг асосий ташвиши қурғоқчиликдир.
Бундан ташқари, давлат бошқарувида шаффофлик зарурлиги бир неча бор таъкидланган. Туманлар ва вилоят аҳамиятидаги шаҳарлар ҳокимлари фақат тўғридан-тўғри сайлов йўли билан сайланади. Шаҳар ҳокимини маҳаллий аҳоли ўзлари танлайди. Жамиятда қонун-тартибот мафкурасини қарор топтириш талаб этилади. Буларнинг барчаси иқтисодий ислоҳотлар билан параллел равишда амалга оширилиши керак.
Жамоатчилик муҳокамасига ечим топиш жараёни бошланди
Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги ҚСТИ стратегик таҳлил бўлими бош эксперти Айдана Акесинанинг сўзларига кўра, Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг йиллик мурожаатлари турли йилларда мамлакатдаги сиёсий ва ижтимоий-иқтисодий вазиятга қараб дунёда ва мамлакатда урғу ва устуворликлар фарқланади.
— Бир томондан, аввалги икки Мурожаатномани солиштирадиган бўлсак, кўп фарқларни қайд этишимиз мумкин. Бошқа томондан, 2024 йилги Мурожаатнома 2023 йил сентябрдаги Мурожаатноманинг мантиқий давомидир. Масалан, 2023 йилги “Адолатли Қозоғистоннинг иқтисодий йўналиши” Мурожаати асосан иқтисодиётни модернизациялашнинг асосий йўналишлари ва янги иқтисодий йўналишга бағишланган. Президентимиз тоғ-кон саноатини бошқариш тизимини модернизация қилиш, нодир ва нодир ер металлари конларини ўзлаштириш, қишлоқ хўжалиги, агросаноат мажмуасида кадрлар тайёрлаш, энергетика ресурсларини ривожлантириш масалаларига тўхталди. Алоҳида блок Экибастуз ва Руднийдаги мураккаб иситиш мавсуми ва бахтсиз ҳодисалар фонида инфратузилманинг ёмонлашуви муаммоларига бағишланди. Халқаро муносабатлардаги хавфсизликнинг долзарб муаммолари мамлакатимиз транспорт салоҳиятини ривожлантириш ва диверсификация қилиш бўйича кўрсатмаларда ўз ифодасини топган. Жумладан, Президент транспорт салоҳиятини рўёбга чиқариш ва портлар қуриш, Ақтау шаҳрида контейнер ташиш хаби қурилишини жадаллаштириш, Ўрта коридор бўйлаб Қора денгиздаги порт иншоотларини кенгайтириш бўйича топшириқлар берди. 2029 йилгача тўрт минг километрдан ортиқ йўлларни сифатли реконструкция қилиш режалаштирилган эди, – дейди Айдана Акесина.
Экспертнинг фикрича, Президентнинг 2024 йилги “Адолатли Қозоғистон: қонун ва тартиб, иқтисодий ўсиш, жамоатчилик оптимизми” номли Мурожаатномаси бажарилган кўрсатмаларнинг дастлабки натижаларини сарҳисоб қилади ва янги сиёсий ва иқтисодий шароитларни ҳисобга олган ҳолда ривожланиш йўналишини мослаштиради.
— Президентимиз инвестиция муҳити ва тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун шарт-шароитларни яхшилаш борасидаги ишларни давом эттириш ҳақида тўхталиб, Мурожаатноманинг асосий йўналишларидан бири бўлган солиқ сиёсатига ойдинлик киритди. Бу солиқ тизимини янада пухта ривожлантириш ва мослаштириш, солиқ тушумларини янада самарали бошқариш истагидан далолат беради. Мурожаатноманинг иккинчи муҳим банди – тўғридан-тўғри овоз бериш йўли билан янги ҳокимлар сайлов тизимига якуний ўтиш тўғрисидаги қарор ва атом электр станциясини қуриш бўйича референдум ўтказилишини эълон қилишдир. Мурожаат 2024 умумхалқ референдуми вақтини белгилаб берди ва ҳақиқатда референдумга қўйиладиган савол ёки масалаларни шакллантириш, жамоатчилик муҳокамаси ва сайлов комиссияларида тайёргарликни ташкил этишдан иборат бўлган кенг кўламли тайёргарлик жараёнини бошлади, - дея хулоса қилди Айдана Акесина.
