Қозоғистон халқаро майдонда қайси жиҳатлари билан эсда қолди
ASTANА. Кazinform – 2024 йилда Қозоғистон халқаро миқёсдаги қатор муҳим тадбирларда иштирок этиб, мамлакатнинг жаҳон миқёсидаги нуфузини ошириш ва халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлашга хизмат қилди. Kazinform агентлиги ўтган 2024 йилни сарҳисоб қилиш анъанасини давом эттириб, мамлакат иштирок этган муҳим халқаро тадбирларнинг шарҳини тақдим этади.
Қозоғистон 6 та ташкилотга раислик қилди
2024 йилда Қозоғистон олтита халқаро ташкилотга раислик қилди. Мамлакат ҳеч қачон бир йилда бунчалик кўп ташкилотга раислик қилмаган эди. Хусусан, Қозоғистон Шанхай ҳамкорлик ташкилоти, Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти, Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари бўйича кенгаш, Туркий давлатлар ташкилоти, Оролни қутқариш халқаро жамғармаси, Озиқ-овқат хавфсизлиги бўйича Ислом ташкилотига раислик қилди.
Қозоғистон раислиги доирасида Шанхай ҳамкорлик ташкилотида Экология йили бошланди. Лойиҳа доирасида атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ташкилотлари томонидан Бутунжаҳон атроф-муҳит куни, Бутунжаҳон сув куни, Халқаро биологик хилма-хиллик куни, Бутунжаҳон ўрмонлар кунига бағишланган тадбирлар ўтказилди. Жорий йилнинг июнь ойида илк бор ШҲТ саммити “ШҲТ Давлат раҳбарлари кенгаши йиғилиши” ва “ШҲТ+” йиғилиши форматида Астана шаҳрида бўлиб ўтди.
Оролни қутқариш халқаро жамғармасига раислик доирасида “Шимолий Орол денгизини сақлаш” лойиҳасининг иккинчи босқичи бошланди, бунда асосий эътибор Марказий Осиёда сув-энергетика ресурсларидан самарали фойдаланиш, Орол денгизи ҳавзасидаги сув ресурсларини ҳисоблаш, бошқариш ва тақсимлаш учун автоматлаштирилган тизимни жорий этишга қаратилган.
КХШТ хавфсизлик соҳасида Қозоғистон манфаатдор давлатлар ва халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликни йўлга қўйиш, шунингдек, БМТ ва унинг тузилмалари билан интеграция даражасини сақлаб қолишга катта аҳамият беришни таклиф қилди.
Қозоғистон озиқ-овқат хавфсизлиги бўйича Ислом ташкилоти раиси сифатида озиқ-овқат тизими, транспорт ва логистика инфратузилмасини ривожлантириш, озиқ-овқат етказиб беришнинг янги йўналишларини шакллантиришга, маҳсулотлар, сармоявий ҳамкорлик ва гуманитар дастурларга алоҳида эътибор қаратиб, ташкилот фаолиятининг асосий йўналишлари бўйича ишлашни давом эттирди.
Мамлакат ТДТ раислиги туркий бирликни тарғиб қилиш мақсадида “Туркийлар даври!” ёки «Turktime!» шиори билан ўтди. Ташкилотга аъзо давлатлар Қозоғистон Президентининг Туркий инвестиция жамғармасини яратиш ғоясини қўллаб-қувватлади ва ҳисса қўшишга келишиб олди.
Қозоғистон "ўрта держава"га айланди
Жорий йилнинг февраль ойида Германиянинг нуфузли таҳлил маркази — Фан ва сиёсат жамғармаси “Ўрта державалар – халқаро сиёсатнинг муҳим омиллари” номли катта мақолалар тўпламини нашр этди. У ерда Қозоғистон илк бор ўрта державалар қаторига кирди.
"Ўрта державалар" атамаси одатда глобал сиёсий ва иқтисодий майдонда муҳим рол ўйнайдиган давлатларни англатади. Қозоғистон илк бор Туркия, Исроил ва Ҳиндистонни ўз ичига олган “Фан ва сиёсат жамғармаси”нинг ўрта державалар рўйхатига киритилди. Ушбу ташкилотнинг Германия ҳукумати ва парламенти билан ҳамкорлигини ҳисобга олсак, Европа Иттифоқи Марказий Осиё давлатлари, хусусан, Қозоғистонга кўпроқ эътибор қаратаётганини тахмин қилиш мумкин.
Жамғарма экспертларининг фикрича, Қозоғистон Марказий Осиё давлатлари орасида ташқи сиёсати билан ажралиб туради. Бу уни минтақадаги асосий ўйинчига айлантиради. Тадқиқотчилар, шунингдек, Украина можароси Қозоғистонга диверсификация бўйича янги туртки берди, деб ҳисоблайди. Буни қурилаётган янги транспорт йўналишларига, қайта тикланадиган энергия манбаларига, қайта ишлаш саноатига сармоя жалб этиш бўйича олиб борилаётган ахборот кампанияси мисолида кўрсатиш мумкин.
Мутахассислар Қозоғистон ўзининг диверсификацияга интилишида нафақат Хитойнинг “Ипак йўли”га, балки Европа Иттифоқининг “Global Gateway” стратегиясига ҳам таянаётгани билан қизиқмоқда. Бу борада Қозоғистон “Шарқ ва Ғарб ўртасидаги кўприк” сифатидаги географик ва тарихий ролини янада мустаҳкамлайди.
Хитойда Қозоғистон туризми йили ўтди
2024 йил Хитойда Қозоғистон туризми йили бўлиб, мамлакатнинг йирик шаҳарларида 30 дан ортиқ тадбирлар ўтказилди. Хитойдан камида ярим миллион сайёҳни жалб этиш ва 300 миллион АҚШ долларига тенг туристик хизматлар экспорт қилиш режалаштирилган.
Йил давомида Қозоғистоннинг туристик хизматлари ва маҳсулотлари ITB China, ITE Hong Kong, COTTM ва China International Medical Tourism Fair каби тўртта сайёҳлик кўргазмасида тарғиб қилинди. Кўргазмаларда иштирок этиш Қозоғистонга Хитойнинг етакчи туроператорлари билан 50 дан ортиқ янги ҳамкорлик алоқаларини ўрнатиш имконини берди. Бугунги кунда уларнинг баъзилари Қозоғистонни ўз каталогларига киритган.
Хусусан, Алмати хитойлик сайёҳлар учун Қозоғистондаги энг машҳур сайёҳлик масканига айланди. Хитой Шанхай, Гонконг, Сиань ва пойтахт Пекинда туризм кунларини ўтказди. Бундан ташқари, замонавий Астана-Пекин роуд-шоуси доирасида бизнес ва тиббий туризмни янги йўналиш сифатида ривожлантириш таклиф этилди.
Бундан ташқари, Астана, Пекин, Алмати, Урумчи ва Гонконгда Қозоғистонни сайёҳлик йўналиши сифатида самарали тарғиб қилиш мақсадида 300 дан ортиқ икки томонлама учрашувлар ўтказилди. Пекинда қозоқ халқининг бой маданиятини намойиш этувчи “Наврўзфест” этнофестивали, Урумчи шаҳрида гастрофестиваль бўлиб ўтди.
Қозоғистонга ташриф буюрган хитойликлар сони ортди. Kazakh Tourism миллий компанияси маълумотларига кўра, жорий йилнинг 11 ойида бизга 605 мингдан ортиқ Хитой туристлари ташриф буюрган. Бу ўтган йилга нисбатан 65 фоизга кўп, яъни Хитой фуқароларининг Қозоғистон маданий ва табиий меросига қизиқиши ортиб бормоқда.
2025 йил эса Қозоғистонда расман Хитой туризми йили деб эълон қилинди. Бу икки томонлама муносабатларнинг юксак даражасини ифодалайди ва ҳамкорликни янада мустаҳкамлаш учун янги имкониятдир.
Қозоғистон қўшинлари БМТ тинчликпарвар миссияларида қатнашмоқда
Қозоғистон МДҲ давлатлари орасида БМТ миссияси учун мустақил мандат олган ягона давлат бўлиб, БМТнинг тинчликпарвар операцияларида иштирок этиш уфқларини доимий равишда кенгайтирмоқда. Мамлакат БМТнинг Непал, Кот-д ' Ивуар ва Малидаги миссияларига ҳарбий хизматчиларни юборди. Тинчликпарварлар ҳозирда Ливан, Ғарбий Саҳро, Марказий Африка Республикаси ва Конго Демократик Республикасида миссияларида хизмат қилмоқда.
Йил бошида Парламент Президентнинг Қозоғистон Республикаси Қуролли Кучларининг тинчликпарвар контингентини БМТ миссияларида иштирок этиш учун юбориш тўғрисидаги таклифини маъқуллади. Шунга кўра, март ойида илк бор Қозоғистон контингенти: БМТ миссияларида иштирок этиш учун Голан тепаликларига 139 нафар ҳарбий хизматчи, 26 та қурол ва ҳарбий техника жўнатилди. У ерда Қозоғистондан борган ҳарбий компания 1 йил хизмат қилади. Бу тарихий қадам мамлакат ҳамкорлик, тинчлик ва глобал хавфсизликни таъминлашга интилишини намоён этди.
Қозоғистон тинчликпарвар кучлари ҳозирда хизмат қилаётган БМТ Голан тепаликларида вазият кескин, аммо барқарор деб баҳоланмоқда. Агар керак бўлса, БМТ раҳбарияти миссия қўмондонлигининг тавсиясига кўра эвакуация масаласини кўриб чиқади.
Қуролли Кучлардан жами 400 нафардан ортиқ ҳарбий хизматчиларни турли ҳудудларга жўнатиш режалаштирилган. Сўнгги 20 йил ичида эса 600 дан ортиқ қозоғистонлик ҳарбий хизматчилар БМТнинг тинчликпарвар операцияларида хизмат қилган. Батафсил Кazinform экспертининг материалида ўқиш мумкин.
Қозоғистон қайси давлатларга гуманитар ёрдам кўрсатди?
Қозоғистон халқаро ҳамжамиятнинг тўла ҳуқуқли аъзоси сифатида қийин вазиятга тушиб қолган мамлакатларга ҳар доим ёрдам бериб келган. Ўтган йилнинг ўзидаёқ дунё бўйлаб жўнатилган гуманитар юклар шундан далолат беради. Гуманитар ёрдамнинг асосий қисми Марказий Осиёдаги қўшни давлатларга етказилади.
Март ойида Тожикистонга 2 миллиард 542 миллион тенге (5,65 миллион доллар) миқдорида гуманитар ёрдам кўрсатиш тўғрисида қарор қабул қилинган ва муҳим энергетика объектларининг барқарор ишлашини таъминлаш учун 15 минг тонна мазут жўнатилди. Гуманитар юкларни етказиб бериш Қозоғистон халқаро тараққиёт агентлиги KazAID кўмагида амалга оширилди.
Бундан ташқари, Бишкек ИЭСдаги табиий офатни бартараф этишга кўмаклашиш учун давлат моддий захирасидан дизель ёқилғиси кўринишидаги 2 минг тонна инсонпарварлик юки Қирғизистонга жўнатилди.
Июль ойида эса Қозоғистон Қирғизистондаги сув тошқинларидан жабрланганларга гуманитар ёрдам кўрсатди. 14 июль куни Ўш шаҳри ва Ўш вилоятида вайронкор сел содир бўлиб, 5 киши ҳалок бўлди. Мади, Датқа ва Бош-Булоқ аҳоли пунктларида 642 турар-жой биноси, тўртта мактаб, бир болалар боғчаси, иккита шифохона, бир музей ва тиббиёт пункти сув остида қолган. Ўшда 146 турар-жой биноси ва болалар боғчаси зарар кўрган.
Таъкидлаш жоизки, Қозоғистон 2023-2025 йилларда Афғонистон, Тожикистон ва Қирғизистонга 310 миллиард тонна гуманитар ёрдам кўрсатиш тўғрисида қарор қабул қилган эди.
Халқаро низолар
Аввалроқ Қозоғистон Республикаси Адлия вазирлиги Қозоғистон ваколатли органлари қайси ташкилотларни халқаро майдонда судга бераётгани ҳақида хабар берган эди. Ҳозирда Адлия вазирлигида 21 та иш кўриб чиқилмоқда. Жумладан, «Big Sky Energy Corporation», «World Wide Minerals», «Alhambra», «Alhambra II», «Victoria Oil&Gas», «Gold Pool», "Е. Белавин Қозоғистонга қарши”, «As Windoor», “Қашаған кони бўйича солиқ баҳси”, «Stati», «Todini-3», “Транспорт вазирлиги автомобиль йўллари қўмитаси F&A Road Construction (Фермак) Қозоғистонга қарши”, “Титан Қозоғистонга қарши” каби 13 та иш халқаро арбитражда.
Яна 6 та иш чет эл судларида кўриб чиқилмоқда: “АҚШдаги фуқаролик иши (Ф. Сатер)”, «Madima s.r.l.», “Е. Амирханов Миллий хавфсизлик қўмитасига қарши”, “Л.Храпунова”, «Риал-Пром Груп», «Aktau Petrol» ).
Уларнинг 7 таси низолар бўйича якунланиш босқичида ёки якунланган. Иккита иш судгача бўлган жараёнда.
Адлия вазирлиги, шунингдек, Стати иши бўйича кўп йиллик можаро Қозоғистон томони учун муваффақиятли ҳал этилганини маълум қилди. Қозоғистон Ҳукумати, Қозоғистон Миллий банки ва Стати томонлар Tristan Oilнинг етакчи кредиторлари кўмаги ва келишуви билан Қозоғистондаги нефть ва газ активлари бўйича узоқ йиллик келишмовчиликни ҳал қилиш жараёнини якунлади. 80 миллион доллар Қозоғистон Миллий жамғармасига қайтарилди.
Олимпия ўйинларида 43-ўринда
Тўрт йилда бир марта ўтказиладиган навбатдаги Олимпия ўйинлари Франция пойтахтида бўлиб ўтди. Шундай қилиб, Париж Олимпиадасида Қозоғистон терма жамоаси 1 олтин, 3 кумуш ва 3 бронза медали билан умумжамоа ҳисобида 43-ўринни эгаллади. Аввалги Токио Олимпиадасида мамлакат 83-ўринга тушиб кетган эди.
Олимпиаданинг биринчи кунида дзюдо бўйича 60 килограмм вазн тоифасида Елдос Сметов олтин медални қўлга киритди. Қозоғистон мустақилликка эришганидан бери дзюдо бўйича ҳеч қачон Олимпиада олтин медалини қўлга киритмаган. Аммо Рио Олимпиадасида кумуш, Токиода бронза медалини қўлга киритган Елдос Париж ўйинларида олтин медални қўлга киритди.
Бошқа спортчилар шоҳсупанинг энг юқори поғонасига чиқа олишмади. Кумуш медалларни спорт гимнастикаси бўйича Нариман Қурбанов, юнон-рум кураши бўйича 77 килограмм вазн тоифасида Демеу Жадираев, 80 килограмм вазн тоифасида бокс бўйича юрт шарафини ҳимоя қилган Нурбек Оралдай қўлга киритди.
Бронза медалларни нишонга отиш бўйича жамоавий баҳсларда Ислам Сатпаев ва Александра Ле (10 метрга тўппончадан отиш), дзюдо бўйича 66 килограмм вазн тоифасида Ғусман Қирғизбаев, аёллар боксида 51 килограмм вазн тоифасида мамлакат шарафини ҳимоя қилган Назим Қизайбай қўлга киритди.
Кўчманчилар ўйинларининг миқёси кенгайди
Сентябр ойида Қозоғистон V Бутунжаҳон кўчманчилар ўйинларига мезбонлик қилди. Унда 90 га яқин давлатдан 2500 нафарга яқин спортчи қарийб бир ҳафта давомида кўчманчи халқларнинг анъанавий спорт тури бўйича 97 та медаллар жамланмаси учун кураш олиб борди. Турнирнинг очилиш маросимини маҳаллий телеканаллардан ташқари дунёнинг 19 телеканали ҳам намойиш этди. Кўчманчилар ўйинлари тарихида бундай кенг миқёсда халқаро телекўрсатувлар биринчи марта амалга оширилмоқда.
Олти кун давом этган мусобақада терма жамоа спортчилари 43 олтин, 32 кумуш ва 37 бронза (жами 112 медаль) қўлга киритиб, умумжамоа ҳисобида биринчи ўринни эгаллади. Ўйинларда жами 33 давлатдан келган спортчилар медаллар қўлга киритди. Мукофотга сазовор бўлган давлатлар орасида океаннинг нариги томонидаги вакиллар, жумладан, Канада ва Мексика ҳам бор.
Бу йилги V Бутунжаҳон кўчманчилар ўйинларига янги спорт турлари қўшилди, жумладан, Powerful Nomad мусобақаси ва бир қанча анъанавий интеллектуал ўйинлар. Паҳлавонлар мусобақасида 1 давлатдан фақат 1 нафар спортчи қатнаша олди. Янги қўшилган спорт турлари орасида "Мангала" ва "Овари" бор эди. Бу анъанавий ўйинлар кўчманчи халқларнинг маданий мероси билан боғлиқ.
Қозоқ куреси мусобақасида дунёнинг 44 давлатидан 294 нафар полвон куч синашди. Совринларни қўлга киритган давлатлар орасида қўшни давлатлар билан бир қаторда Европадан келган полвонлар ҳам бор. Хусусан, Италия, Польша, Венгрия, Нидерландия спортчилари медалларга сазовор бўлди. Кўкпар ва кўкбўри мусобақаларига энг кўп томошабин келди. “Қазанат” ипподромида ўтказилган ҳар икки мусобақанинг финал босқичини 10 минг мухлис томоша қилди. Хорижликлар ҳам бу йилги “Кўчманчилар ўйинлари” юқори савияда ўтганини эътироф этиб, ушбу мусобақа миқёсини янада ошириш зарурлигини таклиф қилишди.
Аввалроқ Қозоғистон Республикаси Президентининг маслаҳатчиси – Матбуот котиби Берик Уали Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаевнинг йил давомидаги фаолияти билан танишиб, давлат-сиёсий ҳаётдаги, ижтимоий-иқтисодий ривожланишдаги туб ўзгаришлар ва ютуқлар ҳақида маълумот берган эди.
Қасим-Жомарт Тоқаев жорий йилда 23 марта хорижга сафар қилган, 19 та халқаро форум ва саммитларда иштирок этган. Халқаро тадбирлар доирасида бошқа давлатлар раҳбарлари билан 27 марта учрашган. У давлат раҳбарлари билан 49 марта телефон орқали мулоқот қилган.
Президент жорий йилда мамлакатнинг 11 ҳудудида амалий сафарларда бўлди. Улар ҳудудлардаги 60 дан ортиқ ишлаб чиқариш ва ижтимоий-маданий объектларда бўлиб, аҳоли билан учрашди. Шунингдек, у мамлакат ичида 41 та тадбирда иштирок этган.
