Қозоғистон-Германия: немис томонини Марказий Осиё билан нима боғлайди
Германия канцлери Олаф Шольц 16-17 сентябрь кунлари расмий ташриф билан Қозоғистонда бўлади. Шольцнинг ушбу ташрифи Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев таклифига биноан амалга оширилади. Икки давлат ўртасида олий даражадаги музокаралар ўтказилади ва “Марказий Осиё+Германия” форматида учрашув ҳам режалаштирилган. Дунёнинг етакчи иқтисодларидан бири бўлган Германияни Қозоғистон билан нима боғлайди? Kazinform агентлиги мухбири Мадияр Тўлеуов икки давлат ўртасидаги муносабатларнинг хусусиятларини ўрганди.
32 йилдан ортиқ ҳамкорлик
Қозоғистон ва Германия ўртасида дипломатик муносабатлар 1992 йил 11 февралда ўрнатилган. 1992 йил декабрь ойида Алмати шаҳрида Германия Федератив Республикасининг элчихонаси очилди. 1993 йил сентябрда эса Бонн шаҳрида Қозоғистон Республикаси элчихонаси очилди ва 1999 йилда Берлинга кўчирилди.
Асосан Қозоғистон-Германия муносабатлари ишончли мулоқот ва ўзаро дўстона алоқалар орқали ривожланиб бормоқда. Дипломатик муносабатлар ўрнатилганидан буён ўзаро ҳамкорликни мустаҳкамлашнинг муҳим даври белгиланди. Жумладан, 2019 йил декабрь ойида Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев Германияга расмий ташриф билан борди. Орадан кўп ўтмай, 2020 йил 14-16 февраль кунлари у Мюнхен хавфсизлик конференциясида иштирок этиш учун ушбу мамлакатга навбатдаги сафарини амалга оширди. Ўтган йили, аниқроғи, 28-29 сентябрь кунлари Давлат раҳбари “C5+Германия” мулоқотида иштирок этиш учун учинчи бор Германияда бўлди. Худди шу учрашувда икки давлат савдо-иқтисодий муносабатлар, янги транспорт-транзит йўлакларини ривожлантириш, энергетика соҳасидаги ҳамкорлик масалаларига эътибор қаратди.
Бундан ташқари, парламентлараро алоқалар жадал ривожланмоқда. Қозоғистон Республикаси Парламентининг икки палатаси спикерлари 2012, 2015 ва 2017 йилларда Германия Федератив Республикасида бўлди.
Қозоғистон ва Германия ўртасидаги шартномалар асосан хомашё, саноат ва технологиялар соҳасида тузган. Бундан ташқари, Қозоғистон ва Германия Федератив Республикаси ўртасида иқтисодиёт, саноат, фан ва технология соҳаларида кенг кўламли ҳамкорликни ривожлантириш тўғрисидаги битим; Маданий ҳамкорлик тўғрисидаги битим; Қозоғистон ва Германия Федератив Республикаси ҳукуматлари ўртасида уюшган жиноятчилик, терроризм ва жиноятнинг бошқа хавфли турларига қарши курашиш бўйича ҳамкорлик тўғрисида келишув мавжуд.
Савдо-иқтисодий алоқалар жадал ривожланмоқда
Таъкидлаш жоизки, икки давлатнинг савдо-иқтисодий ҳамкорлиги жадал ривожланмоқда. Масалан, ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 2021 йилда 2,2 миллиард доллар, 2022 йилда 2,8 миллиард, 2023 йилда 3,9 миллиард долларга етди. Шундай қилиб, Германия жамоатчилиги Қозоғистоннинг 10 та энг йирик савдо ҳамкорлари қаторига киради.
Ўтган йилги товар айланмасининг 742,3 миллион доллари (924,4 минг тонна) Қозоғистон экспортига тўғри келди (3 баробар кўп), қолган қисми Германиядан импорт қилинган – 3,1 миллиард доллар (293,5 минг тонна).
Ўтган йили Қозоғистон Германияга турбовинтли двигателлар етказиб беришни 3,5 баробарга (700 кг) оширди. Нефть етказиб бериш 4,7 мартага (668,4 минг тонна), кўмир етказиб бериш 4,8 баробарга (101,2 минг тонна) ошди. Шунингдек, ўтган йили Европа давлатига 277,4 тонна никель ва 26,7 тонна учиш аппаратлари жўнатилди.
Айрим позицияларда кўрсаткичлар пасайган. Масалан, ферроқотишмаларни сотиш 9,6 фоизга (71,8 минг тонна), изоляцион симлар сотиш 33 фоизга (370,9 тонна), фосфор сотиш 1,6 баробарга, 9,9 минг тоннага камайган. Бундан ташқари, ўтган йили Германияга балиқ филеси (2,2 минг тонна) экспорт қилинди.
Германия аҳолисидан импорт эса ўтган йили 2022 йилга нисбатан 23,5 фоизга ошиб, 293,5 минг тоннани ташкил қилди. Маҳаллий автомобиль бозорига 4,7 мингта автомобиль (1,9 баробар ўсиш) келди. Шу ўринда немис ишлаб чиқарувчилари Қозоғистон қишлоқ хўжалигининг техник базасига таъсир кўрсатаётганини таъкидлаш жоиз. Ўтган йили 2 мингга яқин техника келди, шундан 1100 таси трактор (1,8 баробар ўсиш), 740 таси қишлоқ хўжалиги техникаси. Бундан ташқари, 41,8 минг тонна тиркамалар ва 10 минг тонна мотор мойи келтирилди.
Ўз навбатида 2,4 минг тонна фармацевтика маҳсулотлари етказиб берилди ва ўсиш бироз ошди (1,2 фоиз). Қозоғистонга Германиядан келтирилган буғ қозонлари 30 баробарга (1,3 минг тонна), тиббий асбоб-ускуналар 1,9 баробарга (868,9 тонна), насослар 21,7 фоизга (2,4 минг тонна) ошди. Бундан ташқари, мамлакатдаги дўконлар кўплаб немис шоколадини сотиб олди. Миқдори 3,5 минг тоннани, ўсиш эса 16,5 фоизни ташкил этди.
Германия Қозоғистон ҳудудидаги лойиҳаларга қизиқишини йўқотгани йўқ. Миллий банк маълумотларига кўра, 2005-2022 йилларда Германиядан Қозоғистонга сармоя оқими 5,84 миллиард долларни ташкил қилган. Ўтган йили эса бу кўрсаткич 712 миллион еврони ташкил этиб, бир йил давомида рекорд даражага етди.
Маданий-гуманитар алоқалар
Ўта муҳим соҳа ҳисобланган маданий-гуманитар алоқалар ҳам яхши даражада. Мамлакатда 226 минг немис миллати вакиллари истиқомат қилади. Шунингдек, Германияда 1 миллиондан ортиқ собиқ ватандошларимиз истиқомат қилади. Бу рақамлар икки давлат ўртасидаги дўстликни мустаҳкамлашга сабаб бўлиши мумкин.
Айни пайтда Қозоғистон-Германия маданий ҳамкорлиги масалалари бўйича қўшма комиссия ишламоқда. Этник немислар масалалари бўйича ҳукуматлараро комиссия эса немис диаспораси муаммолари билан шуғулланади. 2023 йил март ойида Берлинда унинг 19-йиғилиши бўлиб ўтди. Қолаверса, 1994 йилдан буён “Болашақ” дастури доирасида Германия олий таълим муассасалари билан ҳамкорлик алоқалари йўлга қўйилганини алоҳида таъкидлаш жоиз.
Қозоғистон ва Европа Иттифоқи фуқароларининг Европа давлатлари билан муносабатларни чуқурлаштириш шароитида ўзаро ташрифлари ортиб бораётганини ҳисобга олиб, Қозоғистон виза режимини соддалаштиришга алоҳида эътибор қаратмоқда. 2017 йил сентябрь ва декабрь ойларида визалар бўйича ЕИ Кенгаши ишчи гуруҳининг йиғилишлари бўлиб ўтди ва Европа Иттифоқига аъзо давлатларнинг аксарияти Қозоғистон билан виза режимини енгиллаштириш масаласини ишлаб чиқишни қўллаб-қувватлади.
2023 йилнинг 21-23 август кунлари Европарламентнинг Халқаро алоқалар қўмитаси раиси Дэвид Макаллистер бошчилигидаги депутатлар делегацияси Қозоғистонда бўлди. Ушбу ташриф давомида европалик депутатлар ва Қозоғистоннинг қатор давлат органлари, жумладан, Ташқи ишлар вазирлигининг расмий вакиллари ўртасида музокаралар бўлиб ўтди.
Астана ва Берлин ўртасидаги ҳамкорлик
Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Қозоғистон стратегик тадқиқотлар институти (ҚСТИ) Европа ва Америка тадқиқотлари бўлими бош эксперти Марат Рамазановнинг таъкидлашича, Астана ва Берлин ўртасидаги стратегик шериклик муносабатлари жадал ривожланаётгани товар айирбошлаш ҳажмининг барқарор ўсиб бораётгани, Германиянинг Қозоғистон иқтисодиётига киритилаётган сармоялари, икки томонлама экспорт-импорт операциялари ҳажмининг ортиб бораётганидан далолатдир. Маданий-гуманитар, илмий-маърифий, экологик соҳалар ҳам фаол.
“Германия канцлери ва Қозоғистон президентининг учрашуви янги келишувларга, шунингдек, энергетика, транспорт логистикаси, қишлоқ хўжалиги, кимё, машинасозлик каби соҳалардаги ҳамкорликка янги суръат бағишлаш бўйича амалий қадамлар қўйилиши кутилмоқда. Геосиёсий муаммолар ва уларни ҳал этиш йўллари, жумладан, Қозоғистон ва Германиянинг воситачилик салоҳиятини фаоллаштириш имкониятлари юзасидан фикр алмашилади.
“Марказий Осиё – Германия” саммитида ҳам худди шундай минтақалараро масалалар блоки муҳокама қилинади. Иккинчи саммитнинг Астанада ўтказилиши Марказий Осиё минтақасининг Европанинг етакчи давлати билан кўп режали интеграциялашуви жараёнида Қозоғистоннинг асосий ролидан далолат берувчи рамзий маънога эга”, – дея хулоса қилди эксперт.
