Қозоғистон-Чехия ҳамкорлигининг салоҳияти катта – Чехия Ташқи ишлар вазири

ASTANА. Кazinform - Чехия Қозоғистонни Марказий Осиёдаги асосий ўйинчи сифатида кўради. Иқтисодий ва савдо алоқалари икки давлат ўртасидаги шерикликнинг муҳим қисми сифатида қаралмоқда. Чехия Республикаси Ташқи ишлар вазири Ян Липавский агентликка берган эксклюзив интервьюсида икки давлат ўртасида амалга оширилиши мумкин бўлган лойиҳалар ҳақида ўз фикрлари билан ўртоқлашди.

– Ўтган йили Қозоғистон ва Чехия ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганининг 30 йиллиги нишонланди. Бу нисбатан қисқа тарихий даврда икки давлат муносабатларида қандай муҳим воқеалар содир бўлди? Астана ва Прага ўртасидаги икки томонлама ҳамкорликнинг келажагини нималар кутмоқда?

- Чехия Қозоғистонни Марказий Осиёдаги асосий ўйинчи деб билади. Ўтган йил икки томонлама муносабатларимиз учун айниқса самарали бўлди. Бу муносабатларимизда сезиларли ўзгаришларга олиб келди. Хусусан, мудофаа саноати соҳасида ҳамкорлик қиламиз, бу ҳозирги шароитда айниқса муҳимдир. Чехия L-39NG ва L-410 каби янги авлод самолётларини таклиф қилиши мумкин. Бундан ташқари, Қозоғистоннинг SCAT авиакомпанияси 2024 йил май ойида Астана ва Прага ўртасида тўғридан-тўғри рейсларни очган. Škoda Auto Қозоғистонда автомобилларни йиғиш ва сотишни бошлади. Dibaq эса уй ҳайвонлари ва отлар учун Fitmin емини маҳаллий бозорга экспорт қилади. Бундан ташқари, Staropramen пивоси бозорга муваффақиятли кирди. Келажакда мен киберхавфсизлик, илғор материаллар, нанотехнология ва аэрокосмик муҳандислик каби соҳаларда катта имкониятларни кўраман.

- Кун тартибидаги иқтисодий ва савдо масалалари Қозоғистон ва Чехия ўртасидаги икки томонлама муносабатларнинг умумий элементи сифатида қаралмоқда. Ўтган 20 йил ичида ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 1999 йилдаги 60 миллион доллардан 2022 йилда 1 миллиард доллардан ошди. Томонлар иқтисодий ҳамкорликни мустаҳкамлаш учун қандай қадамлар ташламоқда?

– Дарҳақиқат, иқтисодий ва савдо алоқалари ҳамкорлигимизнинг муҳим қисми сифатида қаралади. Савдо барқарор ўсиб бораётганидан хурсандман ва бу тенденция давом этишига умид қиламан. Бироқ, ҳали амалга ошириш учун катта имкониятлар мавжуд. Ҳамкорликнинг энг истиқболли йўналишлари – энергетика, машинасозлик, қишлоқ хўжалиги, фуқаро авиацияси ва бошқалар. Биз АКТ (ахборот ва коммуникация технологиялари), сунъий интеллект, киберхавфсизлик, қайта тикланадиган энергия манбалари ва тиббий қурилмалар каби янги технологияларнинг ривожланишини ўрганишимиз мумкин.

– Қозоғистон ва Чехия энергетика, қишлоқ хўжалиги, тоғ-кон ва нефть-кимё саноатида муваффақиятли ҳамкорликни йўлга қўймоқда. Икки томонлама муносабатларда яшил иқтисодиёт ва атроф-муҳитнинг ифлосланиши ҳамда глобал исиш оқибатларини юмшатиш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Келажакга назар ташлайдиган бўлсак, икки томонлама ҳамкорликнинг қайси соҳалари энг истиқболли деб ҳисоблайсиз?

– Ҳамкорлигимиз фақат иқтисодий масалалардан ошиб кетганини алоҳида таъкидламоқчиман. Масалан, жорий йилда Астана шаҳрида Жанубий Чехия университети иштирокида Чехия-Қозоғистон аквамаданият ва карп балиқларини етиштириш илмий маркази очилди. Ушбу ҳамкорлик беш йилдан буён давом этмоқда ва асосий эътибор чучук сув аквамаданиятини ривожлантириш ва диверсификация қилиш бўйича амалий тадқиқотларга қаратилган. Ташриф чоғида мен Қозоғистон олимларига дунёдаги энг кучли лазерлардан бири бўлган ELI Beamlines лазерини ўрганиш бўйича йирик Чехия тадқиқот маркази ишида иштирок этишни таклиф қилмоқчиман. Марказ ўз инфратузилмаси доирасида Қозоғистон тадқиқотчилари билан ҳамкорликни йўлга қўйишдан манфаатдор.

– Прага ҳайвонот боғи ва Қозоғистон Ташқи ишлар вазирлиги ташаббуси билан амалга оширилган ажойиб лойиҳа туфайли Пржевальский отлари жорий йилнинг ёзида ўзининг тарихий яшаш жойи бўлган қозоқ даштларига қайтиб келди. Лойиҳа Чехия Республикаси Бош вазири Петр Фиаланинг 2023 йилда Астанага ташрифи чоғида имзоланган ўзаро англашув меморандуми туфайли янги суръат олди. Бу ютуқ Қозоғистон биохилма-хиллиги учун нимани англатади? “Ёввойи отларни қайтариш” лойиҳаси доирасида яқин йилларда яна қандай ишлар амалга оширилади?

– Прага ҳайвонот боғи ва Қозоғистон Ташқи ишлар вазирлиги ташаббуси билан амалга оширилган ажойиб лойиҳа туфайли бу йил ёзда Пржевальский отларининг қозоқ даштларига қайтиши катта ютуқдир. Ушбу лойиҳа Чехия Бош вазири Петр Фиаланинг 2023 йилда Астанага ташрифи чоғида имзоланган ўзаро англашув меморандуми туфайли янги суръат олди. Прага ҳайвонот боғи Пржевальский отларини етиштиришнинг етакчи корхонаси ҳисобланади ва Қозоғистон уларни реинтродукция қилишга қизиқиш билдирган. 2024 йил июнь ойида Прага ҳайвонот боғи Чехия кўмагида дастлабки еттита отни Қозоғистондаги “Олтин дала”га олиб келди ва кейинги йилларда ҳам олиб келиш режалаштирилган. Мақсадимиз Қозоғистонга камида 40 та от олиб келиш, буни муҳим ютуқ деб биламан. Юз минглаб чехлар ушбу лойиҳа ҳақида билишади ва уни фаол қўллаб-қувватлайдилар. Шунинг учун бу кейинги ривожланиш учун яхши асос, деб ўйлайман.

– Сир эмаски, юзлаб қозоғистонлик талабалар жаҳон рейтингидаги юксак ўрнини инобатга олиб, маҳаллий олий таълим муассасаларининг бакалавриат, магистратура ва докторантура йўналишларида ўқиш учун Чехияни танлайди. АҚШ, Буюк Британия ва Корея Республикасининг халқаро университетлари Қозоғистонда ўз филиаллари ёки кампусларини очмоқда. Чехиянинг бу борада режаси борми? Агар шундай бўлса, қайси университетлар Қозоғистонда халқаро миқёсда тан олинган дастурларни таклиф қилиши мумкин?

– Биз қозоғистонлик талабаларнинг Чехияда ўқишга бўлган қизиқишини юқори баҳолаймиз ва уларни ҳукуматнинг “Талаба” («Student») ташаббуси орқали ҳужжат топширишга таклиф қиламиз. Чехия университетлари автоном ишлайди ва чет элда филиаллар ёки кампуслар очиш қарори улар томонидан мустақил равишда қабул қилинади. Биз қозоғистонлик талабаларнинг Чехияда олий таълим олиш истагини юқори баҳолаймиз, шунингдек, Чехия университетларининг ўз дастурларини халқаро миқёсда кенгайтириш бўйича ҳар қандай ташаббусларини қўллаб-қувватлаймиз.