Қозоғистон ChatGPT, саратон касаллигини даволаш ва МХҚ лойиҳаси: Қозоғистонда суперкомпьютер нима учун ишлатилади
ASTANA. Kazinform – Қозоғистонда 6 та университет ва илмий институтларда суперкомпьютерлар мавжуд. Улар сунъий интеллект соҳасида тадқиқотлар ва технологияларни ишлаб чиқиш учун мўлжалланган. Kazinform мухбири ушбу қудратли машиналардан амалда қандай фойдаланилаётгани билан танишди.
Назарбаев Университети (НУ) маълумотлар маркази инфратузилмаси хизматининг катта эксперти Борис Потапчук таъкидлаганидек, суперкомпьютер – бу ҳам ҳисоблаш, ҳам ахборот ресурсларини алмашиши мумкин бўлган турли характеристикага эга бўлган ҳисоблаш тугунларининг бир тури.
НУ суперкомпьютерлар мажмуасига эга, уларнинг баъзилари “NVIDIA DGX”да, бошқалари эса “HPE Apollo”да ишлайди. Булар турли мақсадларда фойдаланиладиган махсус платформалар ёки сервер тизимларидир.
Мутахассиснинг фикрича, NVIDIA DGX дунёдаги энг яхши серверлардан бири, чунки улар ўз инфратузилмаси ва ўз маркетплейсига эга. Хусусан, DGX суперкомпьютерлари сунъий интеллект моделларини ўргатиш каби ҳисоблашни талаб қилувчи вазифалар учун мўлжалланган. Apollo серверлари мураккаб жисмоний ва кимёвий жараёнларни ҳисоблаш учун ишлатилади.
“Бир вақтлар Apollo суперкомпьютерлари об-ҳаво ва нефть-кимё саноати, газ қазиб олиш, нефть қидируви ва ҳоказоларни ҳисоблаш учун ишлатилган. Аммо, албатта, биз тушунишимиз керакки, университет фақат кичик бир қисмини ҳисоблаб чиқди, чунки бизнинг имкониятларимиз буни тўлиқ амалга оширишга имкон бермайди", – деди Борис Потапчук.
Бундан ташқари, бу тизимлар орасидаги фарқ уларнинг миқёслилигидир. DGX суперкомпьютерларини фақат уларга бир хил серверларни қўшиш орқали кенгайтириш мумкин. Ўз навбатида, Apollo серверлари уларга оддий компьютерларни улаш имконини беради, улар арзонроқ ва осон ишлайди.
Бундан ташқари, Apollo суперкомпьютерлари турли шаҳарларда жойлашган бўлиши мумкин, DGX учун эса улар бир-бирига иложи борича яқин жойлашган бўлиши керак, дейди эксперт.
“Бу DGX маълумотларни узатиш тезлигига жуда юқори талабларга эга эканлиги билан боғлиқ. Apolloда бу йўқ. DGX моделларида маълумотларни узатиш тезлиги секундига 40 Гбит, Apolloда эса секундига 1 Гбитга етиши мумкин”, – деб тушунтирди Борис Потапчук.
Харид қилиш жараёни мураккаб бўлди
Мутахассиснинг сўзларига кўра, университет 2018 йилда АҚШдан суперкомпьютерлар харид қилишни бошлаган, ҳар йили моделларини янгилаб туради. У уларнинг нархини айта олмади, бироқ бундай тизимлар миллионлаб долларга тушишини қайд этади.
“Харид қилиш жараёни мураккаб эди. Умуман олганда, уларни 2016 йилдан бошлаб сотиб олиш режалаштирилган, аммо молиявий нюанслар жуда кўп эди. Бундан ташқари, нюанcе компания экспорти тақиқланган баъзи технологиялардан фойдаланади”, – деди Борис Потапчук.
Унинг сўзларига кўра, ушбу суперкомпьютерлар қўлланилган дастлабки лойиҳалардан бири SSL калитларини бузиш алгоритмлари ва механизмларини ишлаб чиқиш, яъни ҳозирда крипто оламида қўлланилаётган шифрлаш билан боғлиқ.
“Бизнинг банк иловаларимиз, веб-сайтларимиз, виртуал валюталаримиз – барчаси у ёки бу даражада бир хил алгоритмлардан фойдаланади. Лойиҳа бор эди, лекин у қандай тугаганини билмайман, чунки Миллий хавфсизлик қўмитаси уни ўз зиммасига олди, бу мантиқан тўғри, чунки бу уларнинг лойиҳаси эди. Лекин у устида ишлаш дастлаб қийин бўлди. Мен билишимча, Исроил очишга эмас, балки ушбу калитларни очиш механизмларини излашга энг яқин келди. Мутахассиснинг таъкидлашича, шифрлашни ишлаб чиқувчиларнинг учтадан иккитаси яҳудийдир”, – деди эксперт.
Олимлар, талабалар ва ўқитувчиларга кириш имконияти мавжуд
Бугунги кунда суперкомпьютер асосан НУ қошидаги ISSAI ақлли тизимлар ва сунъий интеллект институти томонидан қўлланилади. Уларнинг асосий лойиҳаси KazLLM қозоқ тилидаги йирик тил моделининг биринчи версиясини ишлаб чиқишдир.
Аввалроқ, ISSAI директорининг ташқи алоқалар ва маҳсулотлар бўйича ўринбосари, катта маълумотлар таҳлилчиси Мадина Абдрахманова Kazinform таҳлилий кузатувчисига ушбу лойиҳа ҳақида батафсил маълумот берган эди.
“Суперкомпьютер харид қилишда асосий вазифа қозоқ, турк ва инглиз тиллари учун катта тил моделларини тайёрлаш эди. Бугунги кунда ChatGPT жуда долзарб ва биз ISSAI KazLLM моделининг биринчи версиясини, яъни ChatGPT ва Gemini каби маҳсулотлар асосидаги ядрони яратдик. Суперкомпьютер концепцияни ҳимоя қилиш, уни тасдиқлаш ва ишлаб чиқаришга киритишда ёрдам беради”, – дейди ISSAI компьютер муҳандиси Мақат Тлебалиев.
Бундан ташқари, Институтга турли давлат ташкилотларидан муайян вазифаларни бажариш учун мурожаатлар келиб тушади.
“Қазақстан Ғарыш Сапары” олинган тасвирларни қайта ишлаш лойиҳалари мавжуд эди, шунингдек, қийинчиликларни аниқлаш учун шаҳар камераларидан маълумотларни йиғиш бўйича Smart City лойиҳаси мавжуд эди. Шаҳар симуляцияси яратилди ва кўпроқ жойларни қамраб олиш учун камерани қандай қилиб оптимал жойлаштириш харитаси яратилди”, – деди у.
Шу билан бирга, университет ўқитувчилари ҳам, талабалари ҳам суперкомпьютерлардан фойдаланиш имкониятига эга.
“Бугунги кунда ҳисоб-китобларсиз фанни ривожлантириш деярли мумкин эмас, чунки бу жараённи тезлаштиради. Оддий компьютерда сиз йиллар давомида маълумотларни ўқийсиз, лекин суперкомпьютерда бу жуда тез бўлади. Бу, албатта, ишнинг ўзига хос хусусиятларига, илмий лойиҳага ҳам боғлиқ, чунки ҳар бир процессор муайян вазифа учун мўлжалланган”, – дея тушунтирди Мақат Тлебалиев.
Унинг сўзларига кўра, талабалар асосан суперкомпьютерлардан мақола тайёрлаш, диссертацияларни ҳимоя қилиш ва ҳисоблаш қувватини талаб қиладиган тажрибалар ўтказиш учун фойдаланадилар.
Ушбу лойиҳалардан бири iGEM халқаро танловида “Онкология соҳасидаги энг яхши лойиҳа” номинациясида дунёнинг етакчи университетлари биологларидан иборат жамоаларни ортда қолдириб, ғолибликни қўлга киритди. НУ талабалари кўкрак бези саратони учун спот терапия учун махсус гель ишлаб чиқдилар.
Суперкомпьютерлар тезда эскиради
Борис Потапчук тушунтирганидек, суперкомпьютерлар мунтазам қайта кўриб чиқишни талаб қилади, дастурий таъминот ҳар олти ойда ёки бир йилда ва аппарат ҳар 2-3 йилда янгиланиши керак, чунки технологиялар тезда эскиради.
“Суперкомпьютерлар учун сиз сув, кондиционер, узлуксиз қувват манбаи, ҳарорат шароитларини таъминлашингиз керак. Турли хил қурилмалардаги серверлар ҳар хил ҳарорат шароитларига эга бўлиши мумкин. Шунинг учун бу жуда қийин”, – дея қўшимча қилди эксперт.
Қайд этиш жоизки, суперкомпьютерлар эндиликда яна 5 та университет ва институтларда, жумладан, Л.Н. Гумилев, Сатбаев университети, Қозоқ-Британия техника университети, Ахборот ва ҳисоблаш технологиялари институти ва Ал-Фаробий номидаги Қозоқ Миллий университети илмий лабораторияси базаларида мавжуд.
