Қозоғистон-Арманистон муносабатлари қайси йўналишда ривожланмоқда
Арманистон президенти Ваган Хачатурян расмий ташриф билан Қозоғистонга келди. Ушбу ташриф доирасида бир қатор олий даражадаги музокаралар ўтказилиши керак. Айниқса, сиёсий, савдо-иқтисодий ва маданий-гуманитар йўналишларда янги бурилиш бўлиши мумкин. Шу ўринда Kazinform агентлиги мухбири Мадияр Тўлеуов икки давлат ўртасидаги муносабатларнинг асосий йўналишларини кўздан кечириб, уларнинг мазмун-моҳиятига назар ташлади.
Икки томонлама муносабатларни ўрнатиш
Қозоғистон Арманистон Республикаси билан 1992 йил 27 августда мустақилликка эришганидан сўнг кўп ўтмай дипломатик муносабатлар ўрнатган. Ўша йилнинг октябрь ойида Қозоғистонда Арманистон Республикасининг элчихонаси очилди. Қозоғистон Республикасининг Арманистондаги элчихонаси 2007 йил март ойидан буён фаолият кўрсатмоқда.
Икки давлат ўртасидаги муносабатлар дўстлик ва ўзаро манфаатли ҳамкорлик асосида ривожланиб бормоқда. Икки давлат ўртасидаги муносабатларни тартибга солувчи асосий ҳужжатлар 1993 ва 1999 йилларда қабул қилинган. Улар Қозоғистон Республикаси ва Арманистон Республикаси ўртасидаги муносабатлар асослари тўғрисидаги шартнома ва Дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги шартномадир. Бу йил иккинчи муҳим ҳужжатнинг 25 йиллиги нишонланди.
Икки томонлама ва кўп томонлама муносабатларни янада ривожлантириш ва мустаҳкамлаш истаги олий даражадаги ўзаро ташрифлар билан белгиланади. Масалан, Арманистон Республикаси Бош вазири Никол Пашиняннинг 2019 йил 29 май куни Олий Евроосиё иқтисодий кенгашининг юбилей йиғилишида иштирок этиш учун Қозоғистон Республикасига амалий ташриф билан келиши. Ташриф доирасида у Қозоғистон Республикаси Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев билан учрашди.
Ўз навбатида, Қозоғистон Президенти 2019 йил 31 сентябрь куни Олий Евроосиё иқтисодий кенгаши мажлисида иштирок этиш учун амалий ташриф билан Арманистон Республикасига борди. Ташриф доирасида Арманистон Бош вазири Н. Пашинян билан икки томонлама учрашув бўлиб ўтди.
2021 йил июнь ойида Арманистон Президенти А. Саркисян Қозоғистонга хизмат сафари билан келган. 2022 йил февраль ойида эса Арманистон Бош вазири Н. Пашинян Қозоғистон Республикаси Миллий қўмитаси йиғилишида иштирок этиш учун яна бир бор Қозоғистонга келди. Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев 2023 йилнинг 23 ноябрь куни КХШТ КХК сессиясида иштирок этиш учун амалий ташриф билан Ереванда бўлди.
Бундан ташқари, Қозоғистон Республикаси ва Арманистон Республикаси Бош вазирлари ўртасида мунтазам равишда ЕОИИ, МДҲ доирасида амалий ташрифлар ва икки томонлама учрашувлар, шунингдек, турли ва кўп томонлама форумлар ва тадбирлар ўтказиб келинмоқда.
Икки давлатнинг парламентлараро ҳамкорлиги анъанавий юқори даражада ва ишончли асосда ривожланиб бормоқда. Қозоғистон-Арманистон парламентлар дўстлик гуруҳлари форматида ҳам, халқаро парламент ташкилотлари майдонларида ҳам бир-бирининг позицияси ва ташаббусларини қўллаб-қувватлайди.
Товар айланмасининг ўсиши
Қозоғистон Республикаси Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, 2023 йил якунларига кўра Қозоғистон ва Арманистон ўртасидаги товар айланмаси 53,1 миллион долларни ташкил қилган. 2022 йилда у 43,1 миллион долларни ташкил этди, яъни бир йил ичида ўсиш 23 фоизга етди.
Умумий айланманинг 33,3 миллион доллари Қозоғистон экспортига, қолган 19,8 миллион доллари Арманистонга тўғри келади. Энди "Қозоғистон Арманистонга нима етказиб беради?" деган саволга келсак. Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, Қозоғистон Арманистонга:
- темир маҳсулотлари (1,7 миллион доллар)
- ишлов берилмаган алюминий (0,79 миллион доллар)
- қоғоз (0,67 миллион доллар)
- пластик (222,7 минг доллар)
- ичимликлар (171,1 минг доллар)
- қора металлдан тайёрланган маҳсулотлар (115 минг доллар)
- тайёр ун маҳсулотлари (80,7 минг доллар)
- шакар ва қандолат маҳсулотлари (44,1 минг доллар)
- ташилган буғдой уни (29,7 минг доллар).
Арманистон томони эса Қозоғистонга:
- этил спирти (4,1 миллион доллар)
- музлатгич (1,4 миллион доллар)
- Дори-дармонлар (0,9 миллион доллар)
- ичимликлар (0,35 миллион доллар)
- гигиена ва косметика маҳсулотлари (141,5 минг доллар)
- электр трансформаторлари (134,5 минг доллар)
- ферроқотишмалар (97,4 минг доллар)
- насослар (88,7 минг доллар)
- бўёқлар, лаклар ва эритмалар олиб келган (62,3 минг доллар).
Бундан ташқари, жорий йилнинг апрель ойида Ереванда Қозоғистон-Арманистон бизнес-форуми бўлиб ўтди. Ушбу йиғилишда иқтисодий ривожланишга асосланган бир қанча ҳужжатлар ҳам қабул қилинди.
Икки давлат ўртасидаги ишбилармонлик ҳамкорлиги жадал ривожланмоқда. Биргина мисол, Миллий банк маълумотларига кўра, 2020-2022 йилларда Қозоғистонга Арманистондан 11 миллион доллар сармоя киритилган.
Маданий-гуманитар ҳамкорлик
Қозоғистон ва Арманистон ўртасидаги маданий-гуманитар ҳамкорлик юқори даражада ривожланмоқда. 2006 йилда Маданият соҳасида ҳамкорлик тўғрисидаги ҳукуматлараро битим доирасида икки давлат ўртасидаги маданий алоқаларни мустаҳкамлаш бўйича кўплаб ташаббуслар амалга оширилди.
2010 йилдан бошлаб Қозоғистоннинг Арманистондаги элчихонаси кўмагида Ереван давлат университети туркология факультети қошида қозоқ тили, маданияти ва тарихи маркази ташкил этилган. 2016 йилда эса Арманистон Миллий кутубхонасида Қозоқ адабиёти маркази очилди. Шунингдек, Арманистонда турли маданий тадбирлар, жумладан, анжуманлар, адабий-мусиқий кечалар, китоб тақдимотлари ташкил этилади.
Арман тилидаги “Қозоқ адабиёти антологияси” китобининг тақдимоти, “Абай-175”, “Еревандаги Абай ўқишлари” тўпламларининг тақдимоти, қипчоқ тилидаги арманографик ёзма ёдгорликлар мавзусида халқаро анжуманлар ўтказилди.
Қозоғистоннинг “Наири” маданият марказлари уюшмаси, шунингдек, Қозоғистоннинг 14 шаҳрида фаолият юритаётган арман маданият марказлари фаолияти Қозоғистон ва Арманистон ўртасидаги маданий алоқаларни мустаҳкамлашга хизмат қилмоқда.
Икки мамлакат маданият ва санъат намояндалари турли халқаро ва минтақавий тадбирларда фаол иштирок этиб келмоқда. Бу Қозоғистон ва Арманистон ўртасидаги маданий алоқаларни янада ривожлантиришга хизмат қилмоқда.
Икки давлат ўртасида турли соҳаларда алоқалар йўлга қўйилган. Қозоғистон ва Арманистоннинг сиёсий экспертлари ҳам яқин муносабатларга эга. Масалан, Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Қозоғистон стратегик тадқиқотлар институти директори Еркин Туқимовнинг фикрича, икки давлат ҳамкорлигини мустаҳкамлаш орқали дунёда содир бўлаётган воқеаларни тушуниш ва таҳлил қилиш мумкин.
“Икки давлат экспертлари ўртасида мулоқот йўлга қўйилган. Шундай қилиб, биз бир-биримиз ҳақидаги билимимизни оширамиз. Бу муносабатлар икки томонлама ҳамкорликнинг асосий йўналишлари, минтақавий сиёсат масалалари, амалга оширилаётган жараёнларга баҳо бериш имконини берди”, – дейди эксперт.
Эслатиб ўтамиз, кеча Қасим-Жомарт Тоқаев ва Никол Пашинян икки томонлама савдо-иқтисодий ва маданий-гуманитар ҳамкорликни янада мустаҳкамлаш истиқболларини муҳокама қилди.
