Қонуний миграциями ёки ноқонуний: қозоғистонлик меҳнат мигрантларининг аҳволи қандай
ASTANА. Кazinform - Айтилишича, дунёда 168 миллионга яқин меҳнат мигрантлари тирикчилик учун ватанини тарк этади. Улар орасида қозоғистонликлар ҳам йўқ эмас. Сўнгги ўн йил ичида бу тенденция ҳатто ошди. Қўшни Россия, Жанубий Корея, Буюк Британия, Туркия, Бирлашган Араб Амирликларига ишлаш учун кетган ватандошларимиз кўп. Уларнинг даромадлари ҳақиқатан ҳам юқорими, улар мамлакатга иқтисодий фойда келтиряптими ёки зарарми? Kazinform агентлигининг таҳлилий шарҳловчиси масаланинг моҳиятини англашга ҳаракат қилди.
Биринчидан, рақамларга қарайлик. Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги маълумотларига кўра, 2025 йил 1 март ҳолатига кўра, 140 мингга яқин қозоғистонлик хорижда меҳнат қилмоқда.
Бироқ ўтган йили Халқаро миграция ташкилоти ташқи қарашлари ва Қозоғистон меҳнат миграциясига оид расмий маълумотларига асосланиб, хорижда меҳнат қилаётган қозоғистонликлар сонини 194 минг нафар деб ҳисоблаган эди. Яъни, Кўкшетау шаҳри аҳолисига тенг бўлган одамни рўзғор тебратиш мақсадида чегарадан ўтган, деб ҳисоблаш мумкин.
Узоқ давом этган музокаралар...
Туркистон вилоятидан бўлган Адилхон Султан 4 йилдан ортиқ Жанубий Кореяда ишлаб келади. Мамлакатда бўлганида “Бошланғич ҳарбий тайёргарлик” мутахассислиги бўйича ўқиган, битиргач, баъзи тўсиқлар туфайли “икки қўлига битта белкурак” тополмай қолганини айтади.
– Ўқиш давомида 2 йиллик ҳарбий кафедрани ҳам тамомлаганман. Мутахассислигим бўйича ишлаш имконияти бўлди. Ҳеч кимга сир эмаски, ишга жойлашиш учун 2-3 миллион тенге сўраганларни учратганман. Ўша пайтда бу иш учун маош тахминан 150 минг тенге эди. Шунда мен берган пулимни қайтариш учун бир неча йил сарфлаган бўлардим.
Кейин 22 ёшимда Кореяга кетишга қарор қилдим. Бу ерда кунига камида 40 000 тенге топамиз. Агар тилни билсангиз ва асбоб-ускуналарни бошқара билсангиз, маошингиз ўсишда давом этади. Кореяга келганим туфайли юртда қолган оиламнинг аҳволини яхшилашга муваффақ бўлдим, - дейди у.
Қозоғистонликлар Кореяда ноқонуний ишлаётганини биламиз. Мигрантлар билан боғлиқ рейдлар тез-тез бўлиб туради. Адилхан бир неча бор бундай тезкор текширувлардан қутулиб қолганини яширмади. Ҳатто у йўқлигида кенжа укасини уйидан ўғирлаб, Қозоғистонга депортация қилган.
- Бироқ, ғашга тегадиган нарсалар ҳам бор. Масалан, Шри-Ланка ва Камбоджа каби камбағал мамлакатлар фуқаролари Кореяда қонуний ишлашлари мумкин. Баъзан улар иш жараёнида ўз раҳбарларига норозиликларини айтишлари мумкин.
Бизда эса бундай имконият йўқ. Биз ҳар доим кимдир бизни ушлашини кутамиз. Раҳбарингизга норозилигингизни айтсангиз, пулингизни бермай, ишдан бўшатишади. Кўпчилик бу ерга рўзғор тебратиш ниятида келади, бироқ кейинчалик узоқдаги қариндошлари учун мажбур бўлади. Шунинг учун бизга ноқонуний ишлаш осон эмас. Умид қиламизки, Қозоғистон Ҳукумати Жанубий Корея билан келишувга эришиб, меҳнат визаси жорий қилади, - дея истагини изҳор қилди фуқаро.
Бироқ Адилхан Султан Кореяга келганидан умуман афсусланмаслигини таъкидлади. У яқин 1 йил ичида мамлакатга қайтишни режалаштирган.
Энди Жанубий Кореяда Қозоғистон фуқаролари учун меҳнат визаси жорий этиш бўйича музокаралар қандай кетаётгани ҳақида гапирайлик. 2024 йил охирида Меҳнат вазирлиги Қозоғистон фуқароларини Кореянинг Employment Permit System (EPS) киритиш бўйича келишувни тасдиқлаш устида иш олиб бораётганини маълум қилди. Мазкур шартнома бўйича имзоланадиган ҳужжат тайёрланиб, Корея томонига юборилган. Вазирлик прогнозига кўра, Корея томони ҳужжатни 2024 йил охиригача маъқуллаши керак эди, бироқ у имзоланмаган.
Жорий йилнинг апрель ойида яна бир шартнома лойиҳаси ишлаб чиқилиб, Кореяга юборилди. Дарҳақиқат, икки давлат 2023 йилда Қозоғистонни EPS тизимига киритиш ва ўқув маркази очиш бўйича музокараларни бошлаган эди. Яъни, бу жараёндан 2 йилдан ортиқ вақт ўтди.
2025 йил 12 июнь куни Қозоғистон ва Жанубий Корея Меҳнат вазирликлари ўртасида “Ўзаро англашув меморандуми” имзоланди. Ушбу ҳужжат Қозоғистоннинг EPS тизимига қўшилиш ниятини тасдиқлайди, бироқ расмий келишув ҳали тасдиқланмаган.
8 август куни Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирининг биринчи ўринбосари Асқарбек Ертаев ва Корея Республикасининг Қозоғистондаги Фавқулодда ва Мухтор Элчиси Чжо Тэ-ик шу масала юзасидан учрашди. Томонлар мамлакатни Жанубий Корея хорижлик фуқароларига ишлаш учун рухсатномалар тизимига жорий этиш бўйича кейинги қадамларни яна бир бор муҳокама қилди.
Биз тушунганимиздек, ҳужжатнинг тасдиқланиши Корея томонининг қарорига боғлиқ. Тушунамизки, мамлакат меҳнат вазирлиги бир неча йиллардан буён саъй-ҳаракатларини амалга ошириб келмоқда.
"Зумерлар" нинг кўчманчи ҳаёти одатий ҳолатдир
Бу мавзу иқтисодий нуқтаи назардан ҳам муҳим эканлигини унутмаслик керак. Зеро, ҳар бир фуқаро, аниқроғи, ёшлар ҳар қандай давлатнинг асосий меҳнат ресурсидир. Иқтисодчи Бекнур Қисиқовнинг айтишича, олий маълумотли ёшларнинг хорижга кетиши яхши тенденция эмас. Ваҳоланки, хорижга кетаётганларнинг қанчаси билимли ёшлар? Бу борада аниқ статистик маълумотлар йўқ ва уни кузатиб бориш имконсиз кўринади.
– Нега юртимиз “Болашақ” дастури асосида ёшларни хорижда ўқитади? Чунки билимли ёшлар иқтисодиётга керак. Энди иш ҳақи миқдори кўплаб фуқароларнинг чет элга кетишига таъсир қилади. Иккинчидан, “зумерлар” деб аталмиш авлод кўчманчи, бир жойда қолишни истамайди. Улар мамлакатни кўришни истайди, маоши юқори бўлмаса ҳам, квартира ижарага олиб, еб-ичишга қодир бўлса, АҚШда яшашни маъқул кўрадиганлар бор.
Қозоғистонликлар кўпинча чет элга ноқонуний ишлаш учун борадилар. Менимча, бозорда ҳар доим ноқонуний ишчилар бор. Биз учун муҳими билимли инсонлардир. Ноқонуний ишчилар ҳам чет элдан келади. Ҳовли тозаловчилар, таксичилар, курьерлар етарли. Шунинг учун давлат бир неча тилни биладиган, иқтисоддан хабардор, IТ соҳасига эга бўлганларни жалб қилишга ҳаракат қилиши керак, – дейди у.
Бироқ, эксперт биз ёшларга чеклов қўя олмаслигимизни ҳам таъкидлади. Иложи бўлса, исталган қулай давлатга боришади. Ваҳоланки, хориждан юртга қайтиб келаётган зиёли ёшлар ҳам бор. Зеро, Қозоғистон иқтисодиёти ҳам ривожланиб, янги иш ўринлари очилмоқда. Мамлакат ялпи ички маҳсулотни икки баравар оширишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган. Ялпи ички маҳсулот шу тарзда ўсадиган бўлса, турли соҳаларда мутахассислар керак бўлади.
– Маошлар оширилса, тегишли инфратузилма яратилса, билимли ёшлар шунчаки чет элга кетиб қолмас эди. Бизда аниқ статистик маълумотлар йўқ, лекин чет элга кетаётган ёшлар улуши унчалик катта эмас, кўпи билан 10-15 фоиз атрофида бўларди.
Ҳозир бизда Астана халқаро молия маркази бор, турли IТ-хаблар очилмоқда. Буларнинг барчаси ёшлар учун янги имкониятлар яратади. Агар шундай давом этсак, Бирлашган Араб Амирликлари каби дунёнинг турли бурчакларидан бой ва иқтидорли ёшларни жалб қилишимиз мумкин, – дейди Бекнур Қисиқов.
Хулоса ўрнида иқтисодчи замонавий ёшлар кўчманчи турмуш тарзига яқин эканини эслатди. Ривожланган АҚШдан Францияга ёки Буюк Британиядан Ҳиндистонга борадиган ёшлар ҳам кўп.
