«Келешек» депозити ҳақида ота-оналар нималарни билиши керак
ASTANA. Kazinform – Ҳар бир ота-она ўз фарзандига сифатли таълим, имкони бўлса, уй-жой билан таъминлашни ўзининг асосий бурчи деб билади. Бола келажаги учун таълим депозитлари дунёнинг турли мамлакатларида кенг қўлланилади. Қозоғистон Ҳукумати ҳам "Келешек" ихтиёрий депозит воситасини таклиф қилмоқда. Бола 18 ёшга тўлгунга қадар йиллик бадал тўлаш, давлат ва банклардан бонуслар ва бошланғич таълим капиталини олиш орқали сиз 8-8,5 миллион тенге тўплашингиз мумкин. “Молия маркази” АЖ директорлар кенгаши раиси ўринбосари Ермек Мақаш Kazinform мухбирига берган интервьюсида “Келешек” лойиҳаси бўйича саволларга жавоб берди.
2040 йилга келиб давлат таълим грантлари камаяди
Давлат раҳбари 2023 йил 1 сентябрдаги Қозоғистон халқига Мурожаатида “Келешек” ягона ихтиёрий жамғарма тизимини яратиш бўйича топшириқ берган эди.
“Мамлакатимизда демографик ўсиш таълимга бўлган талабни оширади. Давлатнинг таълим соҳасидаги фаолиятида яхлитлик, яъни тизим йўқ. Ҳатто ҳеч қандай алоқа йўқ деб айтиш мумкин. Шу боис беш ёшдан ошган болалар учун “Келешек” деб номланган ягона ихтиёрий жамғарма тизимини жорий этишни топшираман. Ушбу дастур давлат томонидан тақдим этиладиган бошланғич таълим капитали, йиллик давлат имтиёзлари ва инвестиция даромадларини ўз ичига олиши керак. Ушбу тўплам ва “Миллий жамғарма – болаларга” лойиҳасининг маблағлари ёш авлодга сифатли таълим олиш имконини беради”, – деди Қасим-Жомарт Тоқаев.
Дарҳақиқат, ҚР Фан ва олий таълим вазири Саясат Нурбекнинг фикрича, туғилишнинг ортиб бораётгани келажакда таълим тизими юкини сезиларли даражада оширади.
Бугунги кунда давлат таълим буюртмаси мактаб битирувчиларининг 40 фоиздан ортиғини грантлар билан қамраб олиш имконини беради. Бироқ жорий ёндашувлар давом этса, 2040 йилга бориб бу ҳажм қарийб 15 фоизга қисқаради. Шу билан бирга, вазирлик томонидан 2020 йилдан бошлаб ҳар йили грантлар сонини ўртача 10 фоизга ошириб келинмоқда. Шу боис, Давлат раҳбарининг Мурожаатини амалга ошириш доирасида “Фуқароларнинг қўшимча ихтиёрий жамғармалар тизимида “Келешек”нинг қўшимча олий таълим олиш имкониятини яратиш механизми ишлаб чиқилди.
235 минг тенге – Бир марталик таълим капиталини кимлар олади?
“Келешек” давлат таълим ва жамғарма тизими ҳар бир боланинг билим олиши, муносиб касб-ҳунар эгаллаши, келажакда уй-жой муаммосини ҳал этишига хизмат қилмоқда. Бунинг учун ота-оналар ҳар бир бола учун “Келешек” тизимида AQYL депозитини очиши керак. Тизимда ҳамкор сифатида рўйхатдан ўтган 5 та банк ва 5 та суғурта ташкилоти орқали депозит очишингиз мумкин. Булар Halyk Bank, Jusan Bank, «Отбаси банк», «Нурбанк», Банк ВТБ. Банклардан ташқари «Еуразия» СК” АҚ, Freedom Finance Life, «Халик-Life», Standard Life, «Nomad Life» каби суғурта компаниялари. Келажакда бу ташкилотлар сони ўсишда давом этади.
Агар бола 2025 йил 1 январдан кейин 5 ёшга тўлса, унинг ҳисоб рақамига 60 БҲМ (235 920 тенге) миқдоридаги бир марталик бошланғич таълим капитали ўтказилади. Кейин ҳар йили давлат 5-7 фоиз, банклар эса камида 12 фоиз қўшиб қўяди.
Беш ёшдан ошган болалар бир марталик таълим капитали билан таъминланмайди, бироқ улар давлат ва банклар томонидан йиллик мукофотлар, шунингдек, Қозоғистон олий ўқув юртлари ва коллежларининг “Келешек” иштирокчилари учун 20-50% чегирма олишлари мумкин.
Бошланғич таълим капиталини йўқотмаслик учун ота-оналар йилига камида 24 БҲМ (бу йил 94 368 тенге) тўлашлари керак. Агар бир йил давомида 24 БҲМ миқдорида бадал киритилмаса, бошланғич таълим капитали ва мукофотлар давлатга қайтарилади.
Ота-онаси бўлмаган болаларга икки баравар кўп капитал берилади
“Кўп болали оилалар 4 нафар бола учун ҳам йилига атиги 12 БҲМ (47 184 тенге) бадал тўлашлари мумкин. Бу жуда яхши қўллаб-қувватлаш чораси. 3 ёки 2 нафар болали бошқа оилалар ҳар бир бола учун 24 БҲМ миқдорида бадал тўлашлари керак бўлади”, – деди Е. Мақаш.
Ота-она ёки ота-она қарамоғисиз қолган болалар учун ҳисоб рақамлари Болалар уйи раҳбарлари ёки уларнинг қонуний вакиллари томонидан очилади. Улар давлатдан 60 эмас, 120 БҲМ (471 840 тенге) бошланғич таълим сармоясини олади. Бошқа болалар ҳар йили 12 дан 24 гача бўлган бадаллар тўлашлари керак бўлса, бу болалар ҳеч қандай бадал тўлашлари шарт эмас.
Шу билан бирга, ногирон болаларни тарбиялаётган кўп болали оилалар, шунингдек, ота-онасиз ва ота-она қарамоғисиз қолган болаларга давлат томонидан 5 фоиз эмас, 7 фоиз миқдорида устама тўланади.
Ушбу лойиҳада суғурта компаниялари иштирок этиб, кафолатлар беришмоқда. Боланинг ота-онаси меҳнатга лаёқатини йўқотган ёки боқувчисини йўқотган тақдирда суғурта компаниялари бола 18 ёшга тўлгунга қадар ота-оналар номидан капитал ўтказмаларини амалга оширишда давом этади.
Биринчи мукофотлар қачон ҳисобга олинади?
Жорий йилнинг 10 январь куни Президент Қасим-Жомарт Тоқаев “Келешек” жамғарма тизими тўғрисидаги қонунни имзолади. Эндиликда ота-оналар янги тилга олинган банкларга ташриф буюришлари, AQYL омонатини очишлари, бадал тўлашлари мумкин.
“Бошланғич таълим капитали кейинги йилнинг 1 сентябри ёки 1 февралигача олинади. Ҳозир қанча болага қанча тенге ўтказилишини ҳам олдиндан айта олмаймиз. Бунинг сабаби шундаки, бу ихтиёрий омонат бўлиб, биз ҳеч қандай ота-онани омонат очиш ва бадал киритишга мажбур қила олмаймиз. Албатта, ота-оналар бу имкониятдан унумли фойдаланишса яхши бўларди”, – дейди Ермек Мақаш.
Маърузачининг сўзларига кўра, 24 БҲМ депозит учун минимал миқдор бўлиб, ота-оналар бундан ҳам кўпроқ депозит қўйишлари, кўпроқ фоизлар олишлари ва катта миқдорда маблағ тўплашлари мумкин.
“Масалан, агар 5 ёшли бола 18 ёшга тўлгунга қадар, 13 ёшдан ошганида, барча бонусларни ҳисобга олган ҳолда камида 24 БҲМ инвестиция қилса, у 8-8,5 миллион тенгедан кўпроқ пул йиғади. Университет томонидан яхши имтиёзлар мавжуд. Бу эса болаларнинг келажакда яхши, сифатли таълим олишига замин яратади. Миллий жамғарма маблағлари ва “Келешек” кони маблағларини бирлаштириш мумкин”, – деб тушунтирди у.
Барча болалар омонатлари давлат фондлари ва муассасалари томонидан кафолатланади. Агар 13 йил ичида банклар банкрот бўлиб қолса, ёпилса ёки фирибгарлар томонидан ўғирланса, барча маблағлар давлат томонидан суғурта қилинади. Ҳатто ота-оналар ҳам ушбу ҳисобдаги маблағларни ўз эҳтиёжлари учун сарфлай олмайди. Муддати тугаганидан кейин ҳисобларни учинчи шахсларга сотиш мумкин эмас.
Агар сиз дипломингизни кўрсатсангиз, омонатдаги барча маблағлар сизга ўтказилади
“Агар бола давлат грантини ютиб олса, таълим депозитини нима қиламиз?” деган савол туғилиши мумкин. У ерда омонатдаги маблағлар магистратура ёки докторантурада ўқиш учун қолдирилиши ёки оилада ўзидан кейин туғилган, у ҳам “Келешек” лойиҳасининг иштирокчиси бўлиши шарт бўлган бола ҳисобига ўтказилиши мумкин. Улар уй-жой муаммосини ҳал қилишлари ва таълим депозитларини ипотека дастурларига сарфлашлари мумкин. Ҳаттоки “Келешек” лойиҳасидаги омонатдан хорижий университетларда ўқиш учун ҳам фойдаланишингиз мумкин.
“Энг қизиғи, агар депозит керак бўлмаса, бола ўзи таълим олиб, дипломини бизга кўрсатса, йиғилган барча маблағни боланинг шахсий ҳисобига қайтарамиз. Бу маблағларни қандай сарфлаш ўзингизга боғлиқ", – дейди Ермек Мақаш.
Таъкидлаш жоизки, “Келешек” таълимнинг қўшимча йўналиши ҳисобланади. Бундан ташқари, йиллик давлат таълим грантлари ҳам сақланиб қолади. Бундан ташқари, “Миллий жамғарма – болаларга” лойиҳаси ҳам қўшимча имкониятлар яратади. Бироқ, агар ота-оналар иккита ҳисобни бирлаштиришга қарор қилсалар, улар кейинчалик ушбу маблағларни "Келешек" ҳисобварағида тўплаш имкониятига эга бўладилар.
