Қасим-Жомарт Тоқаевнинг Ереванга ташрифидан нималарни кутиш мумкин - экспертлар фикри
ASTANA. Kazinform - Президент Қасим-Жомарт Тоқаев 15 апрель куни Арманистон Республикасига бир кунлик расмий ташриф билан боради. Мутахассислар Давлат раҳбарининг бўлажак ташрифи ҳақида ўз фикрлари билан ўртоқлашди, деб хабар беради Кazinform мухбири.
Сиёсатшунос Данияр Ашимбаев биринчилардан бўлиб эксперт сифатида фикрини билдирди.
— Музокаралар мураккаб геосиёсий шароитда ўтади. Маълумки, Пашинян бошчилигидаги Арманистон Тоғли Қорабоғ устидан назоратни йўқотди (бу нафақат Туркия томонидан қўллаб-қувватланган Озарбайжоннинг ҳарбий устунлигида, балки парда ортидаги келишувларнинг яққол мавжудлигида ҳам ўз аксини топди). Қолаверса, Арманистон узоқ йиллардан буён уни қўллаб-қувватлаб келаётган Россия билан ҳамкорликдан узоқлашди ва Ғарбга қараб кета бошлади. Ўтган йилнинг кузида Пашинян КХШТ ишидаги иштирокини тўхтатганини маълум қилган эди. Пашиняннинг номувофиқ позицияси уни янада яккаланиб қолиш ва Озарбайжон билан навбатдаги уруш билан тўла жуда ноаниқ позицияга олиб келди. Шу билан бирга, биз Ереваннинг ЕОИИ ва МДҲ доирасидаги анъанавий иттифоқчилар билан фаол ҳамкорлик қилишда давом этаётганини кўряпмиз, — деди Данияр Ашимбаев.
Унинг сўзларига кўра, бир томондан Арманистон билан биргаликда ушбу ташкилотларга аъзо бўлган, иккинчи томондан Озарбайжон ва Туркия билан фаол ҳамкорлик қилаётган Қозоғистон сўнгги пайтларда Ереван билан ҳамкорликни фаол ошириб бормоқда.
У шу йилнинг ўзида мудофаа ва ташқи ишлар вазирларининг учрашувлари, парламентлараро тадбирлар, Қозоғистон-Арманистон бизнес-форуми бўлиб ўтганини эслатди. Эрон ва Туркманистон орқали ўзаро логистикани ривожлантириш ташаббуси илгари сурилди.
— Қозоғистон нафақат ўзаро кўп тармоқли ҳамкорликдан, балки Закавказ тинчлигидан ҳам фойда кўради. Тарихий мустаҳкам арман-қозоқ алоқаларини ҳам ҳисобга олишимиз керак. Қозоғистон ҳозирда Озарбайжон ва Грузия билан ҳамкорликни ривожлантирмоқда, бу Арманистон ҳали тўғри келмайдиган Ттранскаспий халқаро транспорт йўналишини ривожлантириш билан боғлиқ, аммо Арманистон-Озарбайжон муносабатларини тартибга солиш бизга ўзаро ҳамкорликнинг янги босқичига чиқиш имконини беради. Тоқаев “Арменпресс” агентлигига берган интервьюсида шундай деди: “Евросиё транспорт тизимида Жанубий Кавказнинг аҳамияти сезиларли даражада ошди. Шу боис, Арманистон томони ташаббуси билан бошланган “Дунё чорраҳаси” лойиҳаси янги транспорт ғояси сифатида ўзаро боғлиқликнинг минтақавий логистика тузилмасига киритилиши нуқтаи назаридан эътибор ва ҳар томонлама ўрганишга лойиқдир. Лойиҳаларни самарали илгари суриш учун асосийси, барча манфаатдор томонлар минтақада коммуникацияларни янада блокдан чиқариш бўйича ўзаро мақбул келишувларга эришиши керак, — дея Президент сўзларини келтиради эксперт.
Унинг фикрича, Тоқаевнинг дипломатик тажрибаси ва прагматизми минтақадаги вазиятни тинч йўл билан ҳал этиш ва КХШТ доирасидаги муносабатларни тиклаш омилига айланиши мумкин (Астанадан ташқари бу ерда конструктивизмнинг ўсишига объектив таъсир кўрсатадиган бошқа ҳеч ким йўқ).
Унинг фикрича, Қозоғистон учун барча қўшнилар ва иттифоқчилар ўртасидаги тинч ва конструктив ҳамкорлик стратегик жиҳатдан фойдалидир.
— Токаевнинг сўзларига кўра, “ҳар бир инсон тинчликка эришиш йўлини ўз йўлида англаса ва бошқаларнинг манфаатларини ҳисобга олмасдан, ўзига хос тинчлик моделини илгари сурса, бу кескинлик манбаига айланади. Шу муносабат билан мен қатъий аминманки, ҳар қандай қарама-қаршиликлар, жумладан, давлатларнинг ҳудудий яхлитлиги билан боғлиқ бўлган қарама-қаршиликлар фақат БМТ Низоми нормалари ва тамойилларига мувофиқ сиёсий ва дипломатик мулоқотлар йўли билан ҳал этилиши лозим... Бизга дўст бўлган икки давлат ўртасида тинчлик шартномасини тезроқ тузишдан манфаатдормиз. Ереван ва Боку ўртасида мустаҳкам ва узоқ муддатли тинчлик ўрнатиш мамлакатимиз манфаатларига мос келади”. Шу билан бирга, Тоқаев сув тошқинлари билан боғлиқ вазиятни ҳам эътибордан четда қолдирмайди. Жума куни у Республика штабининг йиғилишини ўтказиб, бир қатор ҳудудларда вазият барқарорлашганини қайд этиб, янги хавфлар бўйича кўрсатмалар берди. Еревандан кейин Президент жабрланган ҳудудларга бориши хабар қилинмоқда, — дея хулоса қилди Данияр Ашимбаев.
Ўз навбатида, россиялик сиёсатшунос ва Марказий Осиё бўйича эксперт Аркадий Дубнов ушбу воқеанинг аҳамиятини ортиқча баҳолаш қийин, деди.
— 15 апрел куни Ереванга бир кунлик ташриф уйга қайтаётганда Тоқаев яна сув тошқинларидан жабр кўрган Қозоғистон вилоятларига ташриф буюради. 2020 йилда Арманистон ва Озарбайжон ўртасида 44 кунлик уруш бошланганидан бери Ереванда бирорта Туркий давлат раҳбари бўлмаган. Турк дунёсининг ҳамдардликлари турли даражада бўлса-да, Боку томонида эди. Айтганча, бу ташкилот аъзоси сифатида Арманистоннинг қўшни Озарбайжон билан қарама-қаршиликда уни қўллаб-қувватлаш сўровларига нисбатан КХШТнинг аниқ позицияси йўқлигининг норасмий сабабларидан бири бўлди. Ҳақиқат шуки, КХШТга аъзо мамлакатларнинг ярми Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистон ислом оламига мансуб, биринчи иккитаси эса Туркий Давлатлар Ташкилоти (ТДТ) таркибига киради, - деди Дубнов.
Унинг сўзларига кўра, Қозоғистон Туркия билан бирга ўзини ТДТ етакчиларидан бири сифатида тутади ва унинг амалдаги раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев Эрдоғандан фарқли ўлароқ, дунёни туркий минтақани ўраб турган макондан бироз кенгроқ кўради. Афтидан, у ТДТни бошқа конфессионал дунёлардан фарқли равишда исломий қадриятларни шакллантирувчи тузилма сифатида белгиламайди.
— Ўзини дунёвий давлат раҳбари деб биладиган Тоқаев бундан бир неча йил аввал Қозоғистонни Евроосиё марказига айлантириш мақсадини эълон қилганини эслашнинг ўзи кифоя, бу эса, агар ўзгармаса, Евросиё маконида ҳукмрон бўлган атмосфера урушқоқликни жиддий юмшатишни талаб қилади. Жанубий Кавказ айнан шундай ёндашувни талаб қиладиган минтақадир. Бугун нашр этилган “Арменпресс” агентлигига берган интервьюсида Қозоғистон Президенти “Ереван ва Боку ўртасида барқарор тинчлик ўрнатиш Астана манфаатларига жавоб беради” ва “минтақамизда” бу йўналишдаги “ҳар қандай саъй-ҳаракатларни қўллаб-қувватлашга” ваъда берди. Мен "ҳар қандай ҳаракат" ва "минтақамизда" ибораларини таъкидлаган бўлардим. Бу Астана 5 апрель куни Брюсселда бўлиб ўтган Арманистон-АҚШ-Европа Иттифоқи саммитида эришилган келишувларни олқишлаётганини англатадими, бунда Ереван Ғарбдан маълум кафолатлар қўллаб, Бокуда ҳарбий можаронинг янги кучайишига йўл қўймасликка интиладими? Бу Қозоғистон узоқ муддатли Арманистон-Озарбайжон сиқилишидан тинч йўл билан чиқиш учун масъулиятнинг маълум қисмини ўз зиммасига олишга тайёрлигини англатмайдими? Ўз-ўзидан Астананинг тинчликпарварлик ташаббуси Жанубий Кавказдаги можарони тинчлантиришда ўзининг эксклюзив етакчи ролини талаб қилаётган Москванинг амбицияларини маълум даражада тинчлантирмайдими? – дея сўради мутахассис.
Унинг таъкидлашича, агар охиргиси тўғри бўлса, биз тан олишимиз керакки, Россиянинг бу амбициялари ҳозир мутлақо долзарб эмас, чунки Москва можаронинг ҳар икки томонининг, ҳеч бўлмаганда Арманистоннинг ишончига эга эмас.
— Ереван бунинг сабабларини сўнгги ойларда очиқдан-очиқ шакллантирмоқда, Кремлга аталган эпитетларни танлашда иккиланмай... Дарвоқе, шу ўринда шуни таъкидлаш ўринли бўлардики, Арманистоннинг ўзида ҳам шу кунларда улар анча эмоционал муҳокама қилинмоқда. Бош вазир Пашинян 7 май куни Путиннинг инаугурацияси учун Москвага бориши керакми, агар шундай таклиф келиб тушса. Муҳокамаларга Кремль матбуот котиби Песковнинг “яқин келажакда” Путин ва Пашиняннинг шахсий учрашуви эҳтимоли ҳақидаги сўзлари сабаб бўлди. Гарчи ЕОИИнинг навбатдаги саммити учрашувга ҳам сабаб бўлиши мумкин бўлса-да... Шу муносабат билан қайд этган бўлардимки, Арманистон Бош вазирининг ҳозирги вазиятда Кремль эгаси билан учрашишдан қочиши тескари натижа беради. Пашинян ўзининг 6 йиллик ҳокимиятида бегона эмас – noblesse oblige, позиция мажбур қилади, – деди А.Дубнов.
Қозоғистонга келсак, Озарбайжон томонидан Озарбайжоннинг ишончи, сиёсатшуноснинг фикрича, априори кафолатланган: улар, юқорида айтиб ўтганимиздек, иттифоқчилардир.
— Агар Қасим-Жомарт Тоқаев бир ой олдин, 11-12 март кунлари Бокуга ташриф буюрганини эсласак, Қозоғистон Президентининг бу сафарги ташрифи озарбайжонлик ҳамкасби Илҳом Алиев билан келишилган деб ўйлаш мумкин. Бошқа томондан, агар шундай бўлса, Ереванда ҳукмрон элитанинг бир қисми Тоқаев Зангезур транспорт йўлагини материк Озарбайжондан унинг Нахичевон анклавига Боку учун қулай шартларда очиш учун лоббичилик қилишидан хавотирда, - деди спикер.
Президент Қасим-Жомарт Тоқаев 15 апрель куни Арманистон Республикасига бир кунлик расмий ташриф билан бориши аввалроқ хабар қилинган эди. Бундан ташқари, Қозоғистон Президенти Арманистонга расмий ташрифи арафасида “Арменпресс” нашрига берган интервьюсида икки давлат ўртасидаги ҳамкорлик ҳақида батафсил тўхталиб ўтди. Ўз навбатида, Арманистон Бош вазири Никол Пашинян «Egemen Qazaqstan» ва «Казахстанская правда» газеталарига интервью берди.
