Арманистон қозоқ халқи билан кўп асрлик дўстликни юксак қадрлайди – Никол Пашинян

ASTANА. Кazinform - Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаевнинг Арманистон Республикасига расмий ташрифи арафасида Бош вазир Никол Пашинян «Egemen Qazaqstan» ва «Казахстанская правда» газеталарига махсус интервью берди. Бу ҳақда «Egemen Qazaqstan» сайти ёзган.

– Жаноб Бош вазир, бу йил Қозоғистон ва Арманистон ўртасида дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги шартнома имзоланганига 25 йил тўлди. Мамлакатларимиз ўртасидаги икки томонлама муносабатлар чорак асрда қандай ривожланади?

– Дарҳақиқат, ушбу ҳужжат давлатлараро муносабатларимизнинг умумий тамойиллари ва асосий устувор йўналишларини сезиларли даражада белгилаб берди ҳамда икки томонлама ҳамкорликни мутлақо янги босқичга олиб чиқиш йўлида ҳал қилувчи дастуриламал бўлди. Ўшандан бери ўтган давр икки томонлама ҳамкорлик салоҳиятини янада ошириш арман ва қозоқ халқларининг туб манфаатларига тўла жавоб беришини яққол кўрсатди.

Бугунги кунда муносабатларимиз ўзининг стратегик хусусияти билан ажралиб туради ва ишончли сиёсий мулоқотни, жумладан, энг юқори даражадаги мулоқотни ўз ичига олади. Ҳар томонлама тараққиёт, икки томонлама муносабатларни янги мазмун ва стратегик йўналишлар билан бойитиш имконини берувчи ўзаро сиёсий ирода мавжудлигини катта қизиқиш билан қайд этмоқчиман. Биз икки томонлама муносабатларни чинакам тенг ҳуқуқли мулоқот, ўзаро ёрдам, бир-биримизнинг суверенитет ва ҳудудий яхлитлигимизни ҳурмат қилиш, манфаатларни ҳисобга олиш тамойиллари асосида ривожлантириш тарафдоримиз. Булар Арманистон ва Қозоғистон халқлари учун муштарак қадриятлардир.

Мамлакатларимиз кўп асрлик яқин муносабатларга асосланган ҳолда икки томонлама ва кўп томонлама шакллардаги сиёсий интеграциядан тортиб, барча соҳаларда савдо-иқтисодий ҳамкорликни кенгайтириш, маданий-гуманитар алоқаларни чуқурлаштиришгача бўлган барча йўналишларда давлатлараро мулоқот ва ҳамкорликни ҳар томонлама, минтақалараро миқёсда шериклик муносабатларини ривожлантиришга ва доимий равишда ўсишини фаол қўллаб-қувватламоқда.

Олдин кўп ишлар қилинган. Шубҳасиз, келгусида биргаликда қилинадиган ишлар кўп.

- 2023 йилда Қозоғистон ва Арманистон ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 23 фоиздан ортиқ ўсди. Бундай суръатларга қарамай, мамлакатларимизнинг савдо-иқтисодий ҳамкорлиги салоҳиятидан кўп ҳолларда тўлиқ фойдаланилмаяпти. Сизнингча, ўзаро ҳамкорликнинг қайси соҳалари истиқболли деб ҳисобланади?

– Ўтган йили ўзаро товар айирбошлаш ҳажмининг ортгани тадбиркорлик учун шароит яратиш бўйича яратилган механизмлар самарадорлигини тасдиқлайди. Бироқ, иқтисодий соҳалардаги ҳамкорликни мамлакатларимиз салоҳияти ва тараққиётининг устувор йўналишларига мос келадиган мутлақо янги босқичга кўтаришга қаратилган ўзаро ҳамкорликнинг янги йўлларини излаш чораларини кўриш зарурлигини олқишлайман.

Шу нуқтаи назардан, Арманистон Республикаси ва Қозоғистон Республикаси ўртасидаги иқтисодий ҳамкорлик бўйича ҳукуматлараро комиссия зиммасига алоҳида масъулият юкланган. Унинг навбатдаги, ўнинчи йиғилиши жорий йилнинг апрель ойи бошида бўлиб ўтди. Йиғилишда транспорт йўналишларини диверсификация қилиш, экспорт-импорт ва транзит операцияларининг янги занжирларини аниқлаш масалаларига алоҳида эътибор қаратилаётганини инобатга олсак, яқин келажакда тегишли натижаларни кутиш мумкин. Озиқ-овқат ва заргарлик саноати ёки фармацевтика каби анъанавий йўналишлардан ташқари, биз инновацион технологиялар (қўшма стартапларни ишга тушириш, қурилмалар ясаш, таълимни рақамлаштириш, тармоқ инвестицияларини рағбатлантириш ва ҳ.к.) соҳасида ҳамкорлик қилиш масаласини кўриб чиқмоқдамиз.

Арманистон ҳам Қозоғистон каби транспорт-логистика инфратузилмасини ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратмоқда. Шу муносабат билан Арманистон Республикаси Ҳукумати минтақамиз учун кенг кўламли “Тинчлик учрашуви” инфратузилма лойиҳасини тақдим этди. Унинг доирасида қатор транспорт-коммуникация тармоқларини жалб этиш ва модернизация қилиш режалаштирилган. Ушбу лойиҳанинг мақсади манфаатдор давлатлар ўртасида савдо-иқтисодий муносабатларни ривожлантириш учун янада қулай шарт-шароитлар яратиш, шунингдек, мамлакатлар суверенитети ва юрисдикциясини ҳамда тенглик ва ўзаро тушуниш тамойилини тўлиқ ҳурмат қилиш асосида Жанубий Кавказ минтақасининг логистика салоҳиятини сезиларли даражада оширишдан иборат.

Бундан ташқари, “Бизнес бизнес учун” («В2В») форматида тўғридан-тўғри мулоқотни йўлга қўйиш мамлакатларимизнинг савдо-иқтисодий салоҳиятини рўёбга чиқаришга ижобий ҳисса қўшишига ишонаман. Шу билан бирга, шу ой бошида Ереванда бўлиб ўтган Арманистон-Қозоғистон бизнес-форуми доирасида амалга оширилган ишларни алоҳида таъкидламоқчиман.

– Бугунги кунда Қозоғистонда Арманистон капитали улушига эга 400 дан ортиқ корхона рўйхатга олинган бўлса, мамлакатингизда Қозоғистон капитали улушига эга 100 га яқин корхона иқтисодиётнинг турли тармоқларида фаолият юритмоқда. Арманистонни Қозоғистон тадбиркорлари учун нима жозибадор қилади? Сизнингча, мамлакатларимиз учун сармоявий соҳадаги ҳамкорликни ривожлантириш истиқболлари қандай?

– Арманистон Республикаси Ҳукуматининг “Очиқ эшиклар” сиёсати туфайли мамлакатда инвестиция фаолиятига ҳеч қандай чекловлар йўқ. Ҳукуматимиз хорижий инвесторларни, жумладан, қозоғистонлик ҳамкорларимизни ҳар томонлама қўллаб-қувватламоқда. Биз иқтисодий ривожланиш ва инновацияларни ривожлантиришга хизмат қилувчи инвестиция лойиҳаларини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш ва ресурслар билан таъминлайдиган қатор дастурларни қабул қилдик. Шунингдек, Арманистоннинг эркин иқтисодий зоналарида бизнес юритиш учун қулай шароитлар яратилган. Солиқ имтиёзларининг комплекс пакети таклиф этилиб, соддалаштирилган тартиблар қўлланилмоқда.

Арманистон кўп векторли ташқи савдо сиёсатини изчил олиб боради. Бу ерда Қозоғистон билан бизнинг ЕОИИ доирасидаги имтиёзли савдо режими, шунингдек, икки мамлакатнинг савдо ва транспорт йўналишларини диверсификация қилиш мақсадида транспорт-логистика салоҳиятини бирлаштириш имкониятлари ҳисобга олинган. Бу қадамлар мамлакатимизни қозоғистонлик тадбиркорлар учун жозибадор қилади.

Шу муносабат билан Арманистон ва Қозоғистон ишбилармон доиралари вакиллари ўртасида сармояларни рағбатлантириш учун тўғридан-тўғри алоқалар муҳимлигига эътиборингизни қаратмоқчиман. Ишонаманки, ҳар икки давлатнинг давлат институтлари капитални муносиб ҳимоя қилиш, хавфсиз ва прогноз қилинадиган инвестиция муҳитини таъминлаш учун қўлларидан келганини қиладилар.

– Бугунги кунда Қозоғистон Марказий Осиёда рақамлаштириш соҳасида етакчи ҳисобланади. Молиявий технологиялардан тортиб электрон ҳукуматгача бўлган барча йўналишларни қамраб олган ушбу соҳани янада ривожлантириш мамлакатимизнинг асосий устувор йўналишларидан бири бўлиб қолмоқда. Арманистон ҳам ахборот-коммуникация технологияларини модернизация қилиш ва билимлар иқтисодиётини ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратмоқда. Мамлакатларимиз бу борада қандай тажриба алмашиши мумкин?

– Бизнес юритиш учун қулай шароитлар, малакали мутахассислар, шунингдек, давлат томонидан қўллаб-қувватланаётгани туфайли сўнгги йилларда Арманистонда IT -саноати сезиларли даражада ривожланмоқда. Маҳаллий ахборот-технологиялар соҳаси ҳар йили 20 фоиз даражасида барқарор ўсиш суръатларини кўрсатмоқда, яъни у мамлакатдаги энг тез ривожланаётган тармоқлардан бири ҳисобланади. Халқаро майдонда Арманистон компаниялари дастурий таъминот, сунъий интеллект, машиналарни ўрганиш, ахборот хавфсизлиги ишланмалари, шунингдек, инновацион молиявий ва технологик стартаплар соҳасида катта обрўга эга.

Икки мамлакат юқори технологияли саноати вакиллари ўртасида ўзаро манфаатдорлик катта. Шуни инобатга олган ҳолда, бу борадаги ҳамкорликнинг аниқ механизмлари ва шаклларини белгилаш ишлари яқин келажакда истиқболли қўшма лойиҳалар билан давом этади, деб ўйлайман.

- Жаноб Бош вазир, сизнингча, ЕОИИга аъзо давлатларнинг саъй-ҳаракатларини бирлаштириш геосиёсий келишмовчиликларни бартараф этиш ва иқтисодий ҳамкорликнинг янада барқарор моделини яратиш мумкинми?

- ЕОИИ ҳеч қандай сиёсий ва геосиёсий кун тартибига эга бўлмаган иқтисодий иттифоқдир. Арманистон ва Қозоғистон кўп ҳолларда бу позицияни қўллаб-қувватлайди ва шу нуқтаи назардан ушбу иқтисодий иттифоқ доирасида ҳамкорликни ривожлантирмоқда.

Биз ЕОИИни сиёсийлаштиришга қаратилган турли уринишларнинг олдини олишга ва иқтисодий ҳамкорлик доирасидаги ҳамкорликни ривожлантиришни давом эттиришга ҳаракат қилмоқдамиз. ЕОИИ ва унинг иқтисодий тамойилларини сиёсий амбициялар билан аралаштириб юбормаслик керак. Савдо ва ҳамкорликнинг асосий эркинликлари сиёсий мулоҳазалар билан чекланмайди ва чекланмаслиги керак. Акс ҳолда, бу иттифоқнинг асосий тамойилларига путур этказади.

– Қозоғистон ва Арманистон нафақат икки томонлама, балки кўп томонлама тузилмалар доирасида ҳам ўзаро ҳамкорлик қилади. Икки давлат ўртасида халқаро ва минтақавий кун тартибидаги асосий масалалар бўйича ўзаро тўғри тушуниш мавжудми?

– Биз кўп томонлама майдонларда ўзаро ишончга асосланган барқарор муносабатларни барпо этиб келмоқдамиз. Биз глобал ва минтақавий кун тартибидаги долзарб масалалар юзасидан очиқ фикр алмашамиз. Шунингдек, юзага келган муаммоларни биргаликда излашга тайёрмиз.

Арманистон ҳам Қозоғистон сингари халқаро ҳуқуқ нормалари ва тамойилларини, жумладан, давлат суверенитетини ҳурмат қилиш, бир-бирининг ҳудудий яхлитлигини тан олиш ва ҳурмат қилиш, давлат чегараларининг бузилмаслиги ва дахлсизлигини ҳурмат қилади.

Мамлакатларимиз иқтисодиёти ва транзит салоҳиятини диверсификация қилишга интилмоқда. Юқорида қайд этилган фикрларнинг барчаси Арманистон ва Қозоғистоннинг халқаро панорамадаги асосий масалалар бўйича позицияларини бир-бирига аниқ кўрсатиб турибди. Шунингдек, Ереван ва Астананинг кўп томонлама тузилмалар доирасидаги позициялари ҳар доим ҳам бир хил бўлмаса-да, кўпинча бир-бирига жуда яқин. Буни ҳисобга олган ҳолда Арманистон Қозоғистон билан ўзаро ёрдам асосида турли халқаро ва минтақавий майдонларда конструктив ҳамкорликни янада ривожлантириш ва чуқурлаштиришга тайёр.

– Қоида тариқасида, инсонпарварлик муносабатлари, айниқса, инсоний муносабатлар давлатлар ўртасидаги ўзаро англашув ва ҳамкорликни ривожлантиришга катта ҳисса қўшади. Қозоғистонда кўплаб этник арманлар яшайди, улар ўз маданияти ва тилини ривожлантириш, тарихий ватанлари билан алоқаларни мустаҳкамлаш имкониятига эга. Арманистонда қанча қозоқ яшайди? Икки халқ ўртасидаги ўзаро ҳамжиҳатлик ва дўстликни янада мустаҳкамлаш борасида давлатлараро даражада қандай чора-тадбирлар амалга оширилмоқда?

– Арманлар диаспорик миллат сифатида ўзларининг тил, этник, маданий ва диний ўзига хослигини эркин ифода этиш ва сақлаб қолиш нақадар муҳимлигини азалдан англаб етган. Ҳукуматимиз учун халқлар ўртасидаги мулоқотга кенг йўл очиш, маданий-маърифий марказлар, ватандошлар уюшмалари фаолиятини қўллаб-қувватлаш устувор вазифа ҳисобланади.

Қозоғистонда бугун ўн минглаб арманлар яшайди. Улар дўст мамлакатларнинг шаклланиши ва ривожланишига катта ҳисса қўшмоқда. Улар ўз юртига фидойи фуқаролар сифатида ўз миллий ўзига хослиги, она тили ва анъаналарини асраб-авайлаш учун барча ишни қилмоқда. Биз, албатта, Қозоғистон халқи ва Ҳукуматидан инклюзив ва тенг ижтимоий муҳит яратгани учун жуда миннатдормиз.

Арманистонда истиқомат қилаётган этник қозоқлар сони нисбатан кам бўлса-да, халқимиз қозоқ халқи билан кўп асрлик дўстликни юксак қадрлайди ва сизларга доимо катта эътибор ва ҳурмат билан муносабатда бўлади.

- Суҳбатлашишга вақт ажратганингиз учун катта раҳмат.