Қасим-Жомарт Тоқаев:Қозоғистон ва Россия ўртасидаги ҳамкорликнинг тарихи бой ва келажаги ёрқин

Қозоғистон Республикаси Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев Россиянинг етакчи миллий газетаси “Известия”га интервью берди. Kazinform ўқувчилар эътиборига суҳбат матнини тақдим этади. 

- Яқин кунларда Сиз Россия Президенти Владимир Путин билан музокаралар ўтказасиз. Кейинги пайтларда мунтазам равишда учрашяпсизлар. Хусусан, 7 октябрь куни Москвага ташриф буюрдингиз, 13 октябрь куни Бишкекда бўлиб ўтган МДҲга аъзо давлатлар раҳбарлари кенгашида иштирок этдингиз. У ерда ҳам Россия Федерацияси Президенти билан учрашдингиз. Икки давлат ўртасидаги муносабатлар ривожини қандай баҳолайсиз? Бўлажак музокараларда қандай масалаларга эътибор қаратилади?

- Аслида Владимир Владимирович Путин билан учрашувимиз мунтазам характерга эга. Бу Қозоғистон ва Россия ўртасидаги муносабатлар мазмун-моҳияти бой ва юксак даражада эканлигини яққол кўрсатади. Икки томонлама учрашувлардами ёки интеграция бирлашмалари доирасидаги кўп томонлама музокаралардами, муҳокама қилинадиган масалалар етарли. Россия Президенти барча соҳаларда билимли ва малакали шахс. Унинг глобал ва минтақавий жараёнларга ёндашуви кўп жиҳатдан ҳозирги жаҳондаги вазиятга таъсир ўтказади.

Конструктив сиёсат ва ўзаро манфаатли натижаларга интилиш Қозоғистон ва Россия ўртасидаги мулоқотнинг асосий хусусияти ҳисобланади. Биз доимо россиялик ҳамкорларимизнинг позициясига эътибор беришга ҳаракат қиламиз, улар ҳам бизнинг фикримизни инобатга олишади.

Маълумки, бу йил ХХI асрда дўстона қўшничилик ва иттифоқчилик шартномаси имзоланганига 10 йил тўлди. Қозоғистон ва Россия халқлари ўртасидаги дўстлик тарихи чуқур, асрлар қаърига бориб тақалади. Чунончи, 2013 йилда имзоланган давлатлараро шартнома катта рамзий аҳамиятга эга. Чунки бу Қозоғистон-Россия муносабатларининг келажагига йўл очади. Мамлакатларимиз ўртасидаги дўстона қўшничилик ва иттифоқчилик муносабатларига асосланган ҳамкорлик тарихи бой, келажаги ёрқин, деб ҳисоблайман.

Россия Президенти билан Астанада бўлажак учрашув кун тартиби кенг. Икки томонлама сиёсий, савдо-иқтисодий, маданий-гуманитар интеграция масалаларини ҳар томонлама муҳокама қилишни режалаштирганмиз. Биз халқаро ташкилотлар ва интеграция тузилмалари доирасидаги муносабатларнинг жиҳатларини ҳам кўриб чиқамиз. Дунёдаги вазият ва ривожланиш истиқболлари юзасидан фикр алмашамиз.

Ҳудудларлараро ҳамкорлик форумида ҳам иштирок этамиз. Бу икки давлат ҳудудлари ва тадбиркорлари ўртасидаги тўғридан-тўғри алоқаларни мустаҳкамлашга хизмат қилувчи ўзига хос ва жуда самарали форматдир. Бу йил мазкур форум Қозоғистоннинг Қостанай шаҳрида 19-маротаба ўтказилади. Тадбир мавзуси қишлоқ хўжалиги соҳасидаги ҳамкорликдир. Умид қиламанки, форум Россия Президентининг Қозоғистонга бўлажак ташрифи каби муваффақиятли ўтади.

— Октябр ойида Сиз Владимир Путин ва Шавкат Мирзиёев билан биргаликда Россия газини Қозоғистон ҳудуди орқали Ўзбекистонга ташиш лойиҳасини ишга тушириш маросимида иштирок этдингиз. Ушбу ташаббус мамлакатингиз учун қанчалик муҳим? Ҳозирда Россия билан ҳамкорликда яна қандай йирик иқтисодий ва сармоявий лойиҳалар амалга оширилмоқда? Яқин келажакда қандай лойиҳалар амалга оширилади? Сизнингча, нефть-газ ва тинч мақсадларда фойдаланиладиган атом энергетикаси соҳаларида ҳамкорликни ривожлантириш истиқболлари қандай?

– Мамлакатларимизнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий тараққиётида газ саноати алоҳида ўрин тутади. Шу сабабли, Россиянинг зангор ёқилғисини ташиш лойиҳада иштирок этаётган барча томонларнинг манфаатларига мос келади. 7 октябрда ишга туширилган ушбу лойиҳа Қозоғистоннинг газ транспорти инфратузилмасини кенгайтириш ва модернизация қилиш, минтақавий барқарорлик ва Марказий Осиёнинг энергетика хавфсизлигини мустаҳкамлаш, мамлакатларимизнинг саноат ривожланиши, ишбилармонлик муҳитини яхшилаш, шунингдек, фуқароларнинг турмуш даражасини оширишга янги туртки беради.

Биз транзит салоҳиятимиздан тўлиқ фойдаланишдан манфаатдормиз ва Россия газини ташиш ҳажмини янада оширишга тайёрмиз.

Жорий йилнинг 1 ноябрида бўлиб ўтган Халқаро газ форумида Қозоғистон Ҳукумати ва “Газпром” ўртасида Стратегик ҳамкорлик тўғрисидаги битим имзоланган эди. Бу 15 йилгача бўлган даврни ўз ичига олган ўзаро манфаатли ҳамкорлик режасини ишлаб чиқиш ва амалга оширишга қаратилган узоқ муддатли ҳужжатдир.

Қозоғистон ва Россия ўртасидаги нефть соҳасидаги ҳамкорлик узоқ вақтдан бери муваффақиятли ривожланмоқда. Мамлакатимизда Россиянинг “Лукойл”, “Татнефть” каби концернлари муваффақиятли ишлаяпти.

Жорий йилнинг февраль ойида “ҚазМунайГаз” ва “Лукойл” ўртасида Каспий денгизининг Қозоғистон қисмидаги “Қаламқас денгизи”, “Хазар”, “Ауезов” конларини ўзлаштириш лойиҳаси бўйича қатор шартномалар имзоланган эди.

Бундан ташқари, 2022 йилда «Kazakhstan Petrochemical Industries (KPI)» нефть-кимё мажмуаси қурилиши якунланди. Бу дунёдаги полипропилен ишлаб чиқарадиган энг йирик корхоналар ўнталигига киради. Ушбу лойиҳада Россиянинг “Сибур” компанияси ҳам иштирок этмоқда.

2022 йилда Саран шаҳрида “Татнефть” компанияси иштирокида автомобиль шиналари ишлаб чиқарувчи «KamaTyresKZ» заводи қурилди.

Икки мамлакат ҳудуди орқали ташиладиган нефтнинг улуши анча катта. Қозоғистон нефтининг 80 фоизга яқини Россия ҳудуди (Каспий қувурлари консорциуми) орқали ташқи бозорга чиқарилади.

Худди шундай, Россия нефти ХХРга Қозоғистон ҳудуди орқали етказилади. 2033 йилгача бўлган даврда 100 миллион тоннадан ортиқ Россия нефтини ташиш режалаштирилган.

Тинч мақсадларда атом энергетикаси соҳасидаги ҳамкорлик энергетика соҳасидаги ҳамкорлигимизнинг асосий йўналишларидан биридир.

Мамлакатимизда АЭС қурилиши ҳақида турли фикрлар мавжуд. Бир томондан, Қозоғистон атом энергетикасини ривожлантириш учун катта имкониятларга эга. Мамлакатимиз табиий уран қазиб олиш бўйича дунёда биринчи ўринда туради. Шунингдек, биз мамлакатимизда ядро ёқилғиси компонентларини ишлаб чиқарамиз ва уран изотопларини бойитиш бўйича хизматлар кўрсатишимиз мумкин. Улби металлургия заводи негизида Хитойнинг атом электр станциялари учун тайёр ядро ёқилғиси ишлаб чиқарилади.

Бошқа томондан, кўплаб фуқаролар ва мутахассислар атом электр станциясининг хавфсизлигига шубҳа қилмоқдалар. Семей ядро полигонининг даҳшатли фожиасини ҳисобга олсак, буни тушуниш мумкин. Биз Россия томонининг Қозоғистон ҳудудида АЭС қуришга кўмаклашиш таклифини юқори баҳолаймиз. Бироқ АЭС қурилиши бўйича якуний қарор референдум натижаларига кўра қабул қилинади.

2019 йилги сайловолди дастуримда энг муҳим стратегик муаммолар бўйича қарорлар референдум орқали қабул қилинишини таъкидлаган эдим.

Инвестицион ҳамкорлик ҳақидаги саволингизга келсак, қуйидагиларни айтмоқчиман. Сўнгги 18 йил ичида Россиядан Қозоғистонга киритилган тўғридан-тўғри сармояларнинг умумий ҳажми 20 миллиард доллардан ошди. Ўз навбатида, Қозоғистоннинг Россияга киритган сармояси 6 миллиард долларга етди.

Инвестицион ҳамкорликнинг ижобий суръатларига саноат кооперацияси ҳам таъсир кўрсатди. Унинг доирасида икки мамлакат тадбиркорлик субъектлари умумий қиймати 33,5 миллиард долларлик 143 та қўшма лойиҳани амалга оширмоқда.

Умумий қиймати 3,2 миллиард долларлик 30 та муҳим лойиҳа муваффақиятли амалга оширилди. Айни пайтда иқтисодиётнинг машинасозлик, металлургия, кимё саноати каби муҳим тармоқларида 40 та лойиҳа амалга оширилмоқда. Уларнинг умумий қиймати 16,6 миллиард долларни ташкил этади ва 15 мингдан ортиқ кишини иш билан таъминлайди.

Бир сўз билан айтганда, Қозоғистон-Россия ҳамкорлигини ривожлантириш учун бу йўналишда катта имкониятлар мавжуд.

- Ғарб давлатлари мисли кўрилмаган санкцияларни қўллашди. Ушбу чекловлар транспорт ва логистика соҳасига ҳам таъсир қилади. Шунга қарамай, Россия ва Қозоғистон ўртасидаги бу борадаги ҳамкорлик муваффақиятли ривожланмоқда. Масалан, икки давлат ўртасида “Шимол-Жануб” транспорт йўлаги ривожланмоқда. Бу йўналишдаги ҳамкорликнинг келажагини қандай баҳолайсиз?

- Қозоғистоннинг денгизга чиқиш имкони йўқ. Бинобарин, Форс кўрфазидаги портларга етиб, сўнгра Ҳиндистонга борадиган “Шимол-Жануб” транспорт йўлаги катта имкониятларга йўл очиб, мамлакат иқтисодий тараққиётига туртки берадиган локомотивлардан бирига айланади.

Бу йўналиш Евроосиё қитъасидаги транспорт муносабатлари тузилмасини, ҳатто ҳамкорлик ва ўзаро муносабатлар даражасини тубдан ўзгартириши мумкин.

“Шимол-Жануб” йўлагини ривожлантириш мақсадида инфратузилмани модернизация қилиш, терминаллар сиғими ва кўчма таркиб сонини кўпайтириш, маъмурий тўсиқларни бартараф этиш ва ташувчилар учун қулай шарт-шароитлар яратиш бўйича томонлар ўзаро уйғун иш олиб бормоқда.

Қозоғистон ва Россия ўртасидаги ўзаро транспорт алоқаларининг, жумладан, “Шимол-Жануб” йўналишининг мустаҳкамланиши ўзаро савдо ва сармоя ҳажмининг ошишига ижобий таъсир кўрсатиши шубҳасиз.

Бугунги кунда халқаро ҳамкорлик йўналишида транспорт-логистиканинг аҳамияти ортиб бормоқда. Дарҳақиқат, дунёда транспорт йўналишлари ва логистика устидан назорат ўрнатиш учун қаттиқ рақобат мавжуд. Ҳозирда Евроосиёнинг янги транспорт тузилмаси шакллантирилмоқда. Агар у тўғри амалга оширилса, барча иштирокчи партиялар иқтисодий ва сиёсий фойда кўради.

Жисмоний инфратузилмадан ташқари, товарлар транзити учун умумий рақамли тизимни шакллантириш учун аниқ ечимларни ишлаб чиқиш жуда муҳимдир. Бу илғор рақамли технологияларга асосланган ишончли ва ишлатиш учун қулай ечим бўлиши керак.

Қозоғистон ўзининг барча имкониятлари ва ресурсларини сафарбар этиб, ишончли логистика маркази сифатида хизмат кўрсатмоқда. Юк ташиш ҳажмини ошириш мақсадида ҳудудимиздаги темир йўл ва автомобиль йўлларининг талабларга жавоб бермаган қисмларини реконструкция қилишга тайёрмиз.

– 13 октябрь куни МДҲ Давлат раҳбарлари кенгашининг Бишкекда бўлиб ўтган навбатдаги саммитида рус тили билан боғлиқ халқаро ташкилот тузиш тўғрисидаги битим имзоланди ва Низом тасдиқланди. Маълумки, сиз ушбу тузилмани яратиш ташаббускори бўлгансиз. Умуман олганда, ташкилотдан нима кутмоқдасиз? Сизнингча, Қозоғистон ва Россия ўртасидаги маданий-гуманитар соҳадаги, жумладан, МДҲ доирасидаги ҳамкорлик келажакда қандай ривожланади?

– Умумий маданий-гуманитар макон Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигини бирлаштирувчи муҳим омил бўлган ва келажакда ҳам шундай бўлиб қолади. Бу йўналишдаги ўзаро манфаатли ҳамкорлигимиз муваффақиятининг ягона сабаби МДҲ мамлакатлари халқлари тиллари ва рус тилининг уйғун ҳамда мутаносиб ривожланишидир.

Бугунги кунда БМТнинг расмий тилларидан бири ҳисобланган ва халқаро тил мақомига эга бўлган рус тили мамлакатларимиз ўртасидаги дўстона муносабатларни қўллаб-қувватловчи ташкилотчи омил ҳисобланади. Шунингдек, у минтақавий коперация, ҳамкорлик ва ўзаро ишончни мустаҳкамлашда қудратли восита ролини ўйнаши ҳам ҳеч кимга сир эмас. Менимча, буни ҳеч ким инкор эта олмайди.

Мен рус тили бўйича халқаро ташкилот тузиш ташаббусини кўтарганимда жаҳон тажрибасини инобатга олдим. Ўз вақтида француз, немис, испан ва бошқа тилларни ривожлантириш учун шундай халқаро ташкилотлар ташкил этилган.

Шуни алоҳида таъкидламоқчиман. Рус тили билан боғлиқ халқаро ташкилотни яратиш ғояси МДҲ давлатларининг, шу жумладан Қозоғистоннинг давлат тили сиёсатига муқобиллик яратиш истагидан туғилмаган. Ташкилот юридик шахс сифатида тан олиниши ва МДҲга аъзо бўлмаган бошқа давлатларнинг қўшилиши учун очиқлиги муҳим аҳамиятга эга.

Жорий йил МДҲда рус тили йили деб эълон қилинди. Бу катта рамзий аҳамиятга эга. Санкт-Петербург 2023 йилда Ҳамдўстлик давлатларининг маданий пойтахти бўлди. У МДҲ мамлакатлари ўртасидаги маданий алоқаларни мустаҳкамлашга катта ҳисса қўшди. Шу билан бирга, икки томонлама маданий-гуманитар алоқалар Қозоғистон ва Россия ўртасидаги ҳамкорликнинг муҳим йўналиши бўлиб қолмоқда.

Кейинги пайтларда бу борадаги ҳамкорлигимиз фаоллашди. Қозоғистон ва Россияда ҳар икки давлат маданияти кунлари, қозоқ ёки рус киноси кунлари ташкил этилади. Бу йилги “Россия фасли” лойиҳаси мамлакат томошабинлари орасида машҳур бўлди. Айни пайтда ижодий таълим, музей-кутубхона иши йўналишларидаги ҳамкорлигимиз тобора мустаҳкамланиб бормоқда. Қозоғистон санъаткорлари ва ижодий жамоалари Россияда ташкил этилган маданий тадбирларда фаол иштирок этмоқда.

Икки давлатнинг ўзаро ҳурмати ва манфаатларига асосланган бу яхши анъана келажакда ҳам давом этишига ишонаман. Биз учун қозоқ маданиятини дунёга танитиш, шунингдек, Россиянинг бетакрор маданияти билан яқиндан танишиш муҳим.

Умуман олганда, МДҲ ташкил топган ўттиз йиллик даврида маданиятлараро мулоқот Ҳамдўстлик маконида маданий-гуманитар умумий қадриятларни ёйишда муҳим рол ўйнаганига шубҳа йўқ. Бу йўналишни МДҲ маънавий бирлигининг таянчи, мамлакатларимиз ва халқларимизни боғловчи “олтин кўприк” деб биламан.

- Қозоғистон Республикасида бирқатор Россия таълим муассасаларининг (МИФИ, Губкин номидаги нефть ва газ РДУ) филиаллари очилди. Икки давлат ўртасида ўрта, касб-ҳунар ва бошланғич таълим соҳаларида ҳамкорликни кенгайтириш бўйича қандай режалар бор?

– Ҳозир Россияда 60 мингдан ортиқ қозоғистонлик талаба таҳсил олмоқда. Бу бошқа мамлакатларга қараганда анча кўп.

Бундан кўриниб турибдики, Россия олий таълим муассасаларининг таълим салоҳияти юқори ва талабга эга. Шу билан бирга, ҳудудимизнинг яқинлиги, тил тўсиғининг йўқлиги, тўловнинг арзонлиги, профессор-ўқитувчиларнинг малакаси, кўплаб таълим муассасаларининг шўролар давридан бери обрў-эътибор ва шуҳрат қозонганлиги ҳам бундай танловга туртки бўлди.

Қозоғистонда техник хусусиятга эга хорижий етакчи таълим муассасаларининг филиалларини очиш давом этмоқда. Жорий йилда мамлакатимиз Қозоғистон ва Россия ҳукуматлари ўртасида тенг ҳуқуқли асосларда олий ва олий ўқув юртидан кейинги таълим муассасаларининг филиалларини тенг асосда ташкил этиш ва уларнинг фаолияти тўғрисидаги битимни ратификация қилди.

НатижадаБ Ал-Фороибй номидаги ҚазМУ базасида МИФИ филиали, С. Ўтебаев номидаги Атирау нефть ва газ университети базасида И.М. Губкин номидаги Россия давлат университетининг филиали очилди. Кейинги йили М.Ҳ. Дулатий номидаги Тараз вилоят университетидан Д.И. Менделеев номидаги Россия кимё-техника университетининг филиалини очиш режалаштирилган.

Халқларимизнинг тарихий ва маданий яқинлигини ҳисобга олиб, ўрта таълим соҳасидаги ҳамкорликни кенгайтиришдан икки томон ҳам манфаатдор. Қозоғистоннинг жанубий вилоятларида Қозоғистон-Россия қўшма таълим муассасаларини очиш бўйича музокаралар олиб борилмоқда.

Шу билан бирга, Россиянинг Қозоғистон билан чегарадош, кўплаб ватандошларимиз яшайдиган вилоятларида ҳам шундай мактаблар очишдан манфаатдормиз.

— Ҳозир Қозоғистон Шанхай ҳамкорлик ташкилотига раислик қилмоқда. Ушбу Ташкилот доирасида мамлакатларимиз ўртасидаги ҳамкорлик қандай ривожланмоқда? Астана учун ШҲТ фаолиятининг қайси йўналишлари устувор?

– Аввало, Қозоғистон Шанхай ҳамкорлик ташкилотининг ҳаммуассиси эканлигини таъкидламоқчиман. ШҲТ кўп томонлама минтақавий мулоқотни ривожлантиришнинг устувор йўналишларидан биридир.

Йигирма йилдан ортиқ вақтдан бери муваффақиятли фаолият юритиб келаётган ташкилот бугунги кунда кенг кўламли ва нуфузли кўп томонлама платформага айланди. Бугунги кунда улкан сиёсий, иқтисодий, инсоний ва маданий салоҳиятга эга бўлган Шанхай ҳамкорлик ташкилотини минтақа хавфсизлиги кафолати, ўзаро манфаатли иқтисодий ҳамкорликнинг кенг майдони ва маданий алоқаларнинг ишончли ташаббускори дейиш мумкин.

Бу ҳақда шу йилнинг июль ойида бўлиб ўтган ШҲТ саммитида гапирган эдим. Бизнинг фикримизча, ҳозирги мураккаб геосиёсий ва геоиқтисодий вазиятда ишонч, ўзаро самарали манфаатлар, тенг ҳуқуқлиликка таянадиган, маданиятлар хилма-хиллигини ҳурмат қиладиган, тараққиётга интилувчи “Шанхай руҳи”нинг мустаҳкам пойдеворини мустаҳкамлашга устувор аҳамият қаратиш лозим.

Шу билан бирга, ШҲТга раислик Қозоғистон учун катта шараф ва катта масъулиятдир. Биз ШҲТ раиси сифатида ташкилотдаги ҳамкорликни янада юқори босқичга кўтариш, унинг фаолияти самарадорлигини янада оширишни асосий мақсад қилиб қўйганмиз.

Шу муносабат билан минтақавий хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш, кўп томонлама ҳамкорликнинг савдо-инвестицион ва маданий-гуманитар мазмунини бойитиш Қозоғистон раислигининг устувор йўналишлари сифатида эълон қилинди.

Шанхай ҳамкорлик ташкилотини янада ривожлантиришнинг кўплаб долзарб масалалари ва истиқболлари бўйича мамлакатларимизнинг позициялари бир-бирига мос келади. Бу икки томонлама ҳамкорлик самарадорлигининг муҳим кўрсаткичидир.

Янги чақириқ ва таҳдидларга қарши курашиш, кўп томонлама иқтисодий мулоқот ва гуманитар алоқаларни мустаҳкамлаш борасидаги позицияларимиз муштарак.

Россия Қозоғистон томонидан ШҲТнинг Ахборот хавфсизлиги марказини яратиш бўйича таклиф этилган музокараларни илгари суришда фаол рол ўйнайди. Шунингдек, Алмати шаҳрини ШҲТнинг туристик ва маданий пойтахти, 2024 йилни эса ташкилот доирасида Экология йили деб эълон қилиш ҳақидаги таклифимиз қўллаб-қувватланди.

Мамлакатларимиз ШҲТ ва унинг асосий органлари фаолиятини янада такомиллаштириш, шунингдек, ташкилотнинг энергетика, иқтисодиёт, ҳуқуқни муҳофаза қилиш ва экология соҳаларида ўрта муддатли даврга мўлжалланган стратегик ҳужжатларини тайёрлаш бўйича кучларни бирлаштирди.

Қозоғистон ва Россия ўртасидаги муваффақиятли ҳамкорликдан умидим катта. Бу, шубҳасиз, келгуси йилнинг июль ойида ўтказилиши режалаштирилган ШҲТ саммитининг муваффақиятли ўтишига хизмат қилади.

Бунинг учун биргаликда кенг кўламли ва тизимли ишларни амалга оширишимиз керак. Ишончим комилки, “Шанхай руҳи”га содиқлигимиз ва ўзаро ёрдам ҳамжиҳатлигимизни мустаҳкамлайди ҳамда ШҲТ ривожига умумий ёндашувларни ишлаб чиқишга хизмат қилади.

- Биз нотинч даврда яшаяпмиз. Эртами-кечми биз бир қутбли дунёдан кўп қутбли дунёга ўтамиз. Жаҳон иқтисодий тизимининг тамойиллари ҳам ўзгармоқда. Келажак ҳақидаги тасаввурингиз қандай?

– Кўриб турганимиздек, замонавий кўп қутбли дунёни шакллантириш жараёни жуда оғир шароитларда кечмоқда. Дунёнинг турли бурчакларида можаролар, санкция қарама-қаршиликлари ва савдо урушлари авж олаётган бир пайтда келажакка ишонч билан қараш ҳам қийин.

Ваҳоланки, соғлом фикр ва ҳамжиҳатлик бўлиниш ва худбинликдан устун келишига ишончим комил. Жаҳон тарихида бундай мисоллар етарли. Охир-оқибат, дунё халқлари узоқ муддатли тинчлик ўрнайдиган кунга эришади. Бунинг учун қуйидаги иккита шарт бажарилиши керак. Хусусан, ўзаро муросага тайёрлик ва халқаро ҳуқуқ нормаларига риоя қилиш. Бунинг иккинчи қисми Қозоғистоннинг ташқи сиёсатдаги асосий позициясидир.

Ҳар қандай зиддиятни БМТ Низоми нормалари ва тамойилларига мувофиқ ҳал қилиш мумкинлигига қатъий ишонаман. Бу ҳужжат жаҳон ҳамжамияти томонидан инсоният тарихидаги энг қонли урушдан кейин қабул қилинган. Бундай фожиа яна такрорланмаслиги учун халқаро майдонда ҳамма учун тушунарли бўлган умумий ўйин қоидалари қабул қилинган. Бу эзгулик ва ахлоқий тамойилларнинг буюк ғалабаси эди. Ҳозирча дунё можароларни енгишнинг яхшироқ йўлини ўйлаб топмаган.

Ер майдонининг катталиги, кучи ва иқтисодий салоҳиятидан қатъи назар, барча давлатлар тенгдир. Халқаро ҳуқуқ ҳеч қандай оғишмасдан ва барчага тенг амал қилади.

Шу боис, ғазабни ақл билан енгиб, халқаро ҳуқуқ меъёрларига тўлиқ риоя қилинган пайтдан бошлаб дунёда мувозанат тикланади, деб ўйлайман. Ушбу формула сиёсий тизимлар учун ҳам, замонавий иқтисодий, экологик ва гуманитар муаммоларни ҳал қилишда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмайди.

Бугун биз халқаро вазият кескинлашиб бораётган даврда яшаяпмиз. Сиёсий босим усуллари, савдо ва санкция урушлари биринчи ўринга чиқди. Бу халқаро савдо тизимини таназзулга бошлайди.

Биз мисли кўрилмаган геосиёсий тарқоқлик ва ижтимоий-иқтисодий жиҳатдан бўлинишга гувоҳ бўлмоқдамиз. Сиёсат ва иқтисодиёт глобал ва минтақавий миқёсда ўзгармоқда. Бу мамлакатлар ва қитъалар хавфсизлиги учун ташвишдир.

Баркамол жаҳон иқтисодиётини яратиш учун Глобал Жануб ва Глобал Шимол мамлакатлари ўзаро ишонч, бир-бирининг манфаатларини ҳурмат қилиш ва кўп томонлама ҳамкорлик тамойилларига асосланган умумий келишувга келиши керак.

Бундай мураккаб жараёнда БМТ муҳим рол ўйнаши лозим. Бугунги кунда у бутун инсониятни бирлаштирган муқобили йўқ ягона глобал ташкилот ҳисобланади.

Шу муносабат билан тан олишимиз керакки, турли чекловлар ва ортиб бораётган геосиёсий бўлиниш БМТнинг бирлигига ва ташкилот мандатининг устунлигига путур етказмоқда.

Ташкилотга нисбатан танқидлар кучаймоқда. Танқид асосан ички ислоҳотлар зарурлигига асосланади. БМТ дунёнинг турли бурчакларидаги инқирозларни бошқаришда ожизлигини кўрсатмоқда.

БМТни глобал хавфсизликни таъминловчи, ХХI аср синовларига бардош берадиган, замонавий давр муаммоларини самарали ҳал эта оладиган асосий кучга айлантириш вақти келди, деб ҳисоблайман.

Ташкилотнинг кўплаб институтлари Совуқ уруш даврида ташкил этилганлиги сабабли, уларнинг иш услуби ўтган даврга асосланган. Хавфсизлик Кенгашини ислоҳ қилиш зарурати аниқ. Буни Кенгаш таркибини кенгайтириш орқали амалга ошириш мумкин.

Кичик ва ўрта давлатлар йирик давлатлар ўртасидаги олтин кўприк бўлиб, халқаро барқарорлик учун тарихий масъулиятни ўз зиммаларига оладилар. Хавфсизлик Кенгаши доирасида бундай давлатларнинг овози аниқ бўлиши, тинчлик ва хавфсизликни таъминлашда алоҳида ўрин тутиши муҳим.

ШҲТ ва БРИКСнинг сўнгги саммитларида мен “Адолатли дунё ва ҳамжиҳатликни ёқлайдиган глобал бирлик тўғрисида” ташаббусини илгари сурган эдим. У глобал хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш, демократик тамойилларга мувофиқ оқилона сиёсий ва халқаро иқтисодий тартибни шакллантириш борасида самарали ютуқларга эришишга қаратилган.

Ҳамкорликни мустаҳкамлаш учун стереотипларни тубдан қайта кўриб чиқиш керак. Бу ўзаро ишончни тиклаш, мавжуд халқаро мажбуриятлар ижросини кучайтириш, барқарор глобал ривожланишга ҳисса қўшиш ва жаҳон сиёсатидаги долзарб муаммоларни ҳал этишга ёрдам берадиган аниқ чора-тадбирлар ишлаб чиқиш имкониятини беради.

Ҳозирги вақтда фақат конструктив мулоқот ва давлатларнинг жамоавий иродаси, юқори профессионал дипломатиягина дунёда барқарорликни тиклайди. Шу билан бирга, БМТ Низоми асосида бутун инсоният манфаатига хизмат қиладиган адолатли халқаро муносабатлар тизимини яратишга таъсир ўтказишига қатъий ишонаман.