Қасим-Жомарт Тоқаев: Қозоғистон Франциянинг стратегик ва ишончли ҳамкоридир
PARIS. Кazinform – Франциянинг «Le Figaro» газетасида Қозоғистон Республикаси Президентининг Қозоғистоннинг мувозанатли ташқи сиёсати, мамлакатнинг ўрта куч сифатидаги роли ва муаллифнинг дунёдаги замонавий можаролар шароитида тинч дипломатия зарурлиги ҳақидаги мақоласи чоп этилди. Каzinform агентлиги унинг таржимасини тақдим этади.
5 ноябрь, сешанба куни Парижга давлат ташрифи билан борадиган Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистон биринчи атом электр станциясини қуриш қарори қабул қилинганидан кейин Франция атом саноатини қўллаб-қувватлаши мумкинлигини айтди.
Таъкидлаш жоизки, жаҳонда мисли кўрилмаган геосиёсий нотинчлик ва қутбланиш ҳукм сураётган ҳозирги шароитда башорат қилишнинг иложи йўқ. Вазият иккита асосий сайёравий муаммо билан мураккаблашади: прогрессив глобал исиш ва оммавий миграция. Бу омиллар бир-бирини мустаҳкамлайди, натижада бутун дунё бўйлаб миллионлаб одамларга таъсир қиладиган ҳалокатли оқибатларга олиб келади. Бироқ, мавжуд бошқарув тизимлари ва халқаро жавоб механизмлари бундай инқирозларда етарли даражада самарали эмас.
Айниқса, кўп томонлама институтлар ҳам кўпинча тўхтаб қолаётгани ташвишлидир. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг мисоли бу инқирозни яққол кўрсатиб турибди. Глобал ҳамкорлик тимсоли бўлиб хизмат қиладиган бу ажралмас ва алмаштириб бўлмайдиган ташкилот бугунги кунда катта муаммоларга дуч келмоқда. Дастлаб глобал ҳамкорлик рамзи сифатида яратилган ушбу ташкилот бугунги кунда ажралмас бўлиб қолмоқда ва жиддий муаммоларга дуч келмоқда.
Анъанавий супер кучлар, иқтисодий ва сиёсий мастодонлар кўпинча кун тартибидаги асосий масалаларда бир-биридан ажралиб туради. Бу келишмовчиликларнинг оқибатлари, айниқса, можаролар узоқ давом этаётган минтақаларда сезилади ва бу келишмовчиликларни ҳал қилиш учун яратилган тузилмалар, биринчи навбатда, БМТ кучсиз қолмоқда. Шундай қилиб, биз "геосиёсий координаталар тизими" баъзи ўзгаришларга дуч келишини қабул қилишимиз ва кўп қирралиликни қайта кўриб чиқишимиз керак.
Янги воқеликнинг асосий жиҳатларидан бири ўрта кучларнинг ўсиб бораётган ролини тан олишдир. Бу мамлакатларнинг иқтисодий ва сиёсий аҳамияти ортиб бормоқда. Уларнинг мувозанатли ва конструктив позицияси глобал ноаниқлик шароитида афзаллик бўлади. Йирик давлатлар консенсусга эриша олмагани сабабли, ўрта кучлар кўпроқ воситачи ролини ўз зиммаларига олишмоқда, мулоқот имкониятларини қўллаб-қувватламоқдалар ва глобал ҳамкорликка содиқ қолишмоқда.
Кўп йиллар давомида Қозоғистон мувозанатли ташқи сиёсатни фаол олиб боради ва бутун дунё бўйлаб дипломатик ташаббусларни илгари суришда иштирок этади. Ўрта кучнинг янги мақоми ушбу муҳим вазифани амалга оширишда мамлакатимиз зиммасига катта масъулият юклайди.
Мавжуд муаммолар ва можаролар хавфи ортиб бораётган шароитда Қозоғистон тинчлик жараёнлари ва цивилизациялараро мулоқотни қўллаб-қувватлайди. Озарбайжон ва Арманистонга тинчлик шартномаси бўйича музокаралар олиб бориш платформасини бериш орқали биз икки давлатнинг муносабатларда янги саҳифа очиш истагини тўлиқ қўллаб-қувватлаймиз. Бунгача Астана Сурия муаммоси бўйича музокаралар олиб борган ва Эрон ядро дастури бўйича кўп томонлама музокаралар учун платформа таклиф қилган эди. Қозоғистонда ҳам мунтазам равишда жаҳон ва анъанавий динлар етакчиларининг қурултойлари ўтказиб келинмоқда, улар конфессиялараро мулоқотни ривожлантириш учун ўзига хос платформа бўлиб хизмат қилмоқда. Бу саъй-ҳаракатлар ҳамкорлик, тенглик ва тинчликнинг умумий қадриятларини, яъни Қозоғистон ва Франция учун умумий тамойилларни кўрсатади.
Миллий режада биз ички сиёсатда кучли демократик бошқарув тизимини ўрнатдик ва “яшил” энергетика, рақамли технологиялар ва логистика каби истиқболли тармоқларни, жумладан, Франция компаниялари билан яқин муносабатларни фаол ривожлантирмоқдамиз.
Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида биз глобал иқлим кун тартибига қатъий риоя қиламиз ва сайёрамиз ва келажак авлодлар олдидаги мажбуриятларимизни тасдиқлаган ҳолда Париж иқлим келишувини тўлиқ қўллаб-қувватлаймиз. 2060 йилгача углерод нейтраллигига эришиш бўйича белгиланган мақсадимиз Қозоғистоннинг барқарор ривожланиш мақсадлари изчил амалга оширилаётганининг яна бир далилидир.
Президент Эммануэль Макрон билан биргаликда барча сув муаммолари бўйича ҳамкорликни кучайтириш ва БМТнинг Барқарор ривожланиш мақсади – “барча учун тоза сув ва санитария”га эришиш учун жорий йилнинг декабрь ойида “Ягона сув” саммитини бошлашдан мамнунмиз.
Қозоғистоннинг яхши қўшничилик тамойилига қатъий содиқлиги “Ўрта йўлак” – Қозоғистон ва Каспий денгизи орқали Осиё ва Европани боғловчи стратегик йўналиш каби лойиҳалар орқали минтақалараро интеграцияни фаол ривожлантириш имконини беради.
Бу фақат савдо йўлларини кенгайтириш ҳақида эмас; Гап турли минтақалар ўртасидаги ўзаро манфаатли иқтисодий муносабатларга ҳисса қўшадиган ҳамкорлик руҳини мустаҳкамлаш ҳақида кетмоқда. Бундай саъй-ҳаракатлар икки томонлама муносабатларимизнинг муҳим жиҳати бўлган Европа ва Франциянинг энергетик хавфсизлигини таъминлашда муҳим аҳамиятга эга. Табиий уран ишлаб чиқариш бўйича жаҳонда етакчи бўлган Қозоғистон Франция ядро саноатининг ишончли ҳамкори мақомини сақлаб қолишга умид қилмоқда.
Президент Э.Макроннинг ўтган йилнинг ноябрь ойида Асатана шаҳрига ташрифи чоғида мамлакатларимиз ноёб ер металлари, қайта тикланадиган энергия манбалари ва фуқаролик ядро энергетикаси соҳасидаги ҳамкорликни ривожлантиришдан ўзаро манфаатдор эканини билдирди, бу эса стратегик шериклигимизни кенгайтиришнинг янги истиқболларини очади. Мустақил Қозоғистонда биринчи атом электр станциясини қуриш бўйича яқинда ўтказилган умумхалқ референдумининг ижобий натижалари келгусида ўзаро манфаатли ҳамкорликка мустаҳкам замин яратди. Албатта, бу глобал энергия хавфсизлигини мустаҳкамлашга хизмат қилади.
Дунёдаги беқарорлик ҳукм сураётган ҳозирги вазиятда бу жуда муҳим. Шунинг учун Қозоғистон каби ўрта кучлар кўп томонлама мулоқотни ривожлантириш, глобал ва минтақавий барқарорликни таъминлаш учун ўз имкониятларидан фойдаланиши керак.
Қозоғистон доимо фаол, прагматик ва мувозанатли ташқи сиёсат олиб боради, барча давлатлар билан ҳамкорликни мустаҳкамлаш орқали ушбу жараённи янада фаол қўллаб-қувватлаш ниятида.
Биз халқаро майдонда шубҳасиз обрўга эга ва катта дипломатик тажрибага эга Франция билан ҳамкорлик қилишга ишонамиз. Биргаликда биз барқарор ва фаровон дунё, хавфсиз биргаликда яшаш, ўзаро манфаатли ҳамкорлик ва умумий тараққиётга ҳисса қўшишимиз мумкин. Мен Франция Республикаси Президентининг таклифига биноан муносабатларимиз тарихида илк бор Парижга давлат ташрифимни айнан шу мақсадда амалга ошираман.
Қасим-Жомарт ТОҚАEВ,
Қозоғистон Республикаси Президенти
