Қандай қилиб Франция атом энергетикаси бўйича жаҳон етакчисига айланди
Франция Европада атом энергияси бўйича етакчи ҳисобланади. Мамлакат энергия балансининг 70% дан ортиғи атом саноати ҳиссасига тўғри келади. Kazinform мухбири Франция нима учун атом энергетикасини танлаганини ўрганиб чиқди.
Атом энергиясини ишлаб чиқариш бўйича дунёда учинчи ўринда
Франция атом саноати бутун мамлакат бўйлаб жойлашган турли қувватдаги 56 та реактордан иборат. Улар орасида ҳар хил қувватдаги турли реакторларнинг учта тоифаси бор.
900 МВт қувватга эга француз реактори ҳар ой ўртача 500 000 МВт қувват ишлаб чиқаради, бу тахминан 400 минг уйнинг истеъмолига тенг. Атом иншоотлари туфайли Франция 2022 йилда АЭСлардан электр энергияси ишлаб чиқариш бўйича дунёда АҚШ ва Хитойдан кейин учинчи ўринни эгаллади.
Ишлаб чиқаришнинг бундай даражаси атом энергиясини Франциянинг энергия мажмуасида гидравлика, қайта тикланадиган энергия манбалари, иссиқлик энергиясидан (газ, кўмир ва бошқалар)олдинда биринчи ўринга қўяди.
Электр энергиясини ишлаб чиқаришнинг ушбу усули қуйидагиларга имкон беради:
· сезиларли даражада энергия ишлаб чиқариш;
· қайта тикланувчи энергия манбаларидан фарқли равишда ишлаб чиқариш даражасини назорат қилиш;
· атроф-муҳитни муҳофаза қилишнинг бир қисми сифатида CО2 нейтрал бўлиши.
Чиқиндиларни утилизация қилиш
Бошқа томондан, атом электр станциялари катта миқдордаги чиқиндиларни ишлаб чиқаради. Франция атом электр станциялари уран билан ишлайди, унинг ёқилғи ишлаб чиқаришни қониқарли даражада ушлаб туриш учун ҳар уч йилда бир марта ўзгартирилиши керак.
Деярли 1150 тонна сарфланган ёқилғини йўқ қилиш учун Франция миллий ядро ёқилғи айланишини қайта ишлатиш ёки қайта ишлаш орқали "ёпиш" тўғрисида жуда эрта қарор қабул қилди. Натижада, Франция атом саноати қайта фойдаланиш учун ишлатилган ёқилғидан уран ва плутонийни қайтариб олиши ва шу билан юқори даражадаги чиқиндилар ҳажмини камайтириши мумкин.
Ишлатилган ёқилғи Ла-Гагага қайта ишлаш заводига юборилади. Бу завод уран ва плутоний каби қазиб олинадиган материалларни бошқа хавфли минераллардан ажратиб олади. Ушбу иккинчи турдаги минераллар фаоллик даражасига қараб 15 метрдан 500 метргача бўлган чуқурликда кейинги кўмишдан олдин шартли бўлиши керак.
Қанча ҳудудлар АЭС орқали электр энергияси билан таъминланади?
2019 йилда Франция ядровий электр энергияси ишлаб чиқаришнинг 80% 4 та ҳудуд томонидан таъминланган: Овернь-Рона-Альп (22,4%), Гранд Эст (21,8%) ва Валь-де-Луар маркази (19,2%) ва Нормандия (17,6%).
Энг эски ишлаб чиқариш бирликлари аста-секин самаралироқ ва экологик тоза бўлганлар билан алмаштирилмоқда.
Франция атом энергетикаси соҳасида фаол изланишлар олиб бормоқда. Реактор ишлаб чиқариш, ёқилғи ишлаб чиқариш ва утилизация қилиш технологияларига эга. Францияда халқаро экспериментал термоядро реактори қурилмоқда.
Атом энергетикаси фойдасига стратегик танлов
Франциядан Европарламент аъзоси Тьерри Мариани Кazinform агентлиги мухбири билан суҳбатда ўз мамлакатида атом саноатининг ривожланиши ҳақида фикр билдирди.
— Францияда атом энергетикаси электр энергияси ишлаб чиқаришда марказий ўрин тутади. Тарихан, Франция атом энергиясини қабул қилиш бўйича стратегик танловни амалга оширди, электр энергиясининг тахминан 70 фоизи атом электр станцияларида ишлаб чиқарилади. 1970 йиллардан бери нефть шокларига дуч келган мамлакат энергетик мустақиллигини таъминлаш ва қазиб олинадиган ёқилғиларга қарамлигини камайтириш учун фуқаролик атом энергетикасига катта сармоя киритди, - деди спикер.
Унинг қўшимча қилишича, генерал де Голл меросига асосланиб, Франция ўзининг энергетик автономиясини таъминлаш учун атом энергетикаси фойдасига сиёсий танлов қилган.
— Франсуа Олланд ва Эммануэль Макрон даврида ядровий энергия кўпинча яшиллар ва ҳукумат ўртасидаги сиёсий музокаралар қурбони бўлган. Энергия нархининг ошиши ва қайта тикланадиган энергияга нисбатан шубҳаларнинг кучайишига дуч келган Франция охир-оқибат ядровий сиёсатни тиклади, - дейди Европа парламенти аъзоси.
У, шунингдек, Франциядаги ядровий энергия билан боғлиқ бир қанча муҳим ўзгаришларни қайд этади.
— Президент Эммануэль Макрон 2021 йилда эскирган ядро флотини янгилаш ва мустаҳкамлаш учун EPR типидаги янги ядро реакторлари (Европа босимли реактор – муҳаррир эслатмаси) қурилишини эълон қилди. Бундан ташқари, EDF (Франция электр компанияси - муҳаррир эслатмаси) мавжуд реакторларнинг ишлаш муддатини 40 йилдан ортиқ узайтириш устида ишламоқда, уларнинг хавфсизлигини таъминлаш учун катта маблағ сарфламоқда, - дея қайд этади Тьери Мариани.
Мутахассис таъкидлаганидек, ядро энергетикаси фойдасига асосий аргументлардан бири унинг хавфсизлигидир.
— Францияда Ядро хавфсизлиги бошқармаси энг юқори халқаро хавфсизлик стандартларини қўллайди. Хавфсизлик бўйича кўплаб машқлар мунтазам равишда ўтказилади, бу ядро секторини энг кам ҳодисалар билан энг хавфсизлардан бирига айлантиради. Франция фуқаролик ядровий энергетикасида ишлатиладиган ураннинг 95% дан ортиғи парчаланмайдиган ва шунинг учун портловчи эмас. Бундан ташқари, француз атом электр станциялари хавфсиз ва назорат остида ишлашни таъминлаш учун илғор технологиялар ва қатъий протоколлардан фойдаланади. Ушбу хавфсизликни мустаҳкамлаш учун Франция 2001 йилда радиациявий ҳимоя ва ядро хавфсизлигига бағишланган тадқиқот ва эксперт маркази бўлган Радиациявий ҳимоя ва ядро хавфсизлиги институтини (IRSN) яратди. Шундай қилиб, Франция ядровий хавфсизлик бўйича ваколатга қўшимча равишда икки томонлама институционал ҳимояга эга, — деди спикер.
Унинг қўшимча қилишича, атроф-муҳит нуқтаи назаридан ядровий энергия қазиб олинадиган ёқилғиларга нисбатан жуда кам CО2 чиқаради. Бу иссиқхона газлари чиқиндиларини камайтириш ва иқлим ўзгаришига қарши курашнинг самарали ечимини ифодалайди.
— Франция Кадарашедаги ИТЭР лойиҳасини (Халқаро термоядровий экспериментал реактор – муҳаррир эслатмаси) олқишлайди. Ушбу лойиҳа потенциал туганмас ва тоза энергия манбаи бўлган термоядровий энергиядан фойдаланишнинг мақсадга мувофиқлигини кўрсатишга қаратилган, - деди у.
Эслатиб ўтамиз, ИТЭР бутун дунё бўйлаб экспертларни ўзида жамлайди ва Франциянинг ядровий инновациялар бўйича етакчи сифатидаги мавқеини мустаҳкамлаган ҳолда бўлажак энергетика тадқиқотларида катта ютуқдир.
- Франция муқобил энергия манбаларини ўрганаётган бўлса-да, атом энергетикаси бизнинг энергетика стратегиямизнинг ўзаги бўлиб қолмоқда, шу билан бирга ўз энергия мажмуасини диверсификация қилишга, хавфсизлик ва атроф-муҳит муаммоларини ҳал қилишга интилмоқда, - дея хулоса қилди Мариани.
Эслатиб ўтамиз, Қозоғистонда АЭС қуриш лойиҳасини амалга оширишдан манфаатдор эканлигини билдирган ва ҳозирда музокаралар олиб борилаётган реактор технологиялари етказиб берувчиларининг қисқа рўйхатига дунёнинг тўртта етакчи компанияси киради: EPR-1200 реакторига эга Франциянинг EDF компанияси, ВВЭР-1200 реакторига эга Россиянинг Росатом компаниялар гуруҳи, APR-1400 реакторига эга Кореянинг KHNP компанияси ва HPR-1000 реакторига эга Хитойнинг СNNC компанияси .
