Ишчи касблари йили: Қозоғистонда нималар ўзгаради
2025 йил Ишчи касблари йили деб эълон қилинди. Бу анчадан бери ўзгариш ва ислоҳотга муҳтож бўлган соҳага ниҳоят ривожланиш учун туртки бўлади, деб хабар беради Кazinform агентлиги мухбири.
Давлат раҳбари Қозоғистон халқига йиллик Мурожаатида малакали ишчиларни рағбатлантириш учун касбий таълимни ривожлантириш ва меҳнат бозорини тизимлаштириш зарурлигини таъкидлади.
– Касб-ҳунар таълими ислоҳоти иқтисодий ўсишни таъминлаш ва унинг сармоявий жозибадорлигини таъминлаш нуқтаи назаридан мутлақо муҳим аҳамият касб этмоқда. 2025 йилни “Ишчи касблари йили” деб эълон қиламан. Бу даврда техник ва касб-ҳунар таълими тизимини ислоҳ қилиш зарур. “Ишчи касблари йили” жамиятимизда меҳнатсеварлик ва касбий маҳорат ғоясини янада юксалтиришга хизмат қилади, - деди у.
Қандай ишчилар етишмаяпти?
Айни пайтда мамлакатда малакали ишчилар етишмайди ва мутахассислар бу тенденция давом этишини айтишмоқда. 2030 йилга келиб саноатга 410 минг киши керак бўлиши мумкин.
Шу жумладан:
- транспорт ҳайдовчилари: юк автомобиллари ва таксилар - 88,1 минг;
- пайвандчилар - 18 минг;
- қурувчилар, декоративлар ва рассомлар – 13,4 минг;
- чилангарлар - 13,2 минг;
- фермер хўжаликлари ишчилари ва комбинацияланган маҳсулот ишлаб чиқарувчилари - 12,4 минг;
- сувоқчилар - 11,2 минг;
- тракторчилар - 11 минг;
- қурилиш ишчилари, монтажчилар ва тегишли ишчилар - 9,2 минг;
- саноат асбоб-ускуналари монтажчилари - 8,2 минг
Эрон модели
Мажилис депутати Ерболат Сауриқов фикрича, ишчи кадрлар тайёрлашда таълим тизимини учта: назарий, амалий ва ишлаб чиқариш секторига бўлиш керак. Биринчи иккитаси коллеж ўқитиш амалиётида қўлланилса-да, охиргиси эътиборга олинмайди.
- Бундан 5-6 йил олдин Эронда бўлган эдим. Теҳрондаги энергетика коллежи иши билан танишдим. Мен уларнинг таълим модели бизникидан фарқ қилишини пайқадим. Уларнинг коллежи 3-4 қаватли ўқув муассасаси эмас, балки ишлаб чиқариш корхонаси. Таълим муассасаси 3 қисмга бўлинган. Ўртада назария ўқитиш кабинети, иккинчи қисмида ишлаб чиқариш омбори, учинчи қисмида ишлаб чиқариш цехи жойлашган. Талабалар шу ерда ўқийди ва ишлайди. Улар топган пулларини ўқиш учун сарфлайдилар, ҳамёнида сарф-харажатлари учун ҳам пул қолади. Ўқиш муддати ҳам бўлинади. Масалан, 6 ой ўқиган талаба – ишчи мутахассис, 1 йил ўқиган – мутахассис, 1 йил 8 ой ўқиган – мураккаб вазифаларни бажара оладиган, раҳбарлик лавозимларида ишлай оладиган битирувчи, - деди у.
Аммо бундай моделни амалга ошириш вақт талаб этади. Шунингдек, меҳнат бозорида коллеж битирувчилари ва олий таълим муассасалари битирувчилари ўртасида рақобат муаммоси мавжуд бўлиб, уларга, қоида тариқасида, иш берувчилар томонидан кўпроқ имтиёз берилади. Бундан ташқари, коллеж раҳбарияти кўпинча ишларнинг ҳақиқий ҳолатини кўрсатмайди.
– Коллежлар тақдим этаётган битирувчилар ҳақидаги статистик маълумотларга эътибор қаратсангиз, 90 фоизга яқини иш билан таъминланган. Бироқ, бу ерда маълумотларни йиғиш ва шакллантириш алгоритми тўғри эмас. Масалан, коллежни битирган 10 нафар талабанинг олти нафари олий таълим муассасасига ўқишга кирди, иккитаси иш топди, деб фараз қилайлик. Статистик маълумотларда коллеж раҳбарияти 8 киши иш билан таъминланганлигини аниқ кўрсатмоқда. Шунинг учун маълумотларни йиғиш жараёнини тўғри ташкил этиш зарур, - деди депутат.
Мутахассислар, ҳатто, биринчи навбатда, кўпчилик коллежларга ўз ташаббуси билан эмас, балки университетга кириш учун керакли миқдордаги балл тўплай олмаганликлари сабабли ўқишга кирганлигини ҳисобга олишни тавсия қилади.
Грантлар ажратилади
Ҳукумат техник ва касб-ҳунар таълими тизимини ислоҳ қилишдан манфаатдор. Лойиҳа устида бош вазир ўринбосари Тамара Дуйсенова бошчилигидаги ишчи гуруҳ ишламоқда. Шу тариқа коллежлар 3-4 босқичга бўлинади ва ишчилар тайёрлаш бўйича ўқув дастурлари янгиланади. Бундан ташқари, абитуриентларни ишчи мутахассисликни танлашга ундаш учун қўшимча грантлар ажратилади. Жумладан, жорий йилда олий таълим муассасаларига ўқишга кириш учун 112 минг грант ажратилган бўлса, уларнинг 60 фоизи техник мутахассисликларга тўғри келди. Коллежларда таълим учун эса – 145 минг грант, бу ўтган йилга нисбатан 12 мингтага кўп. Асосий эътибор машинасозлик, транспорт, энергетика, IТ, қурилиш ва муҳандислик каби техник мутахассисликларга қаратилган.
– Техник мутахассисликлар орасида ахборот технологиялари коммуникациялари йўналиши бўйича 10 минг 900 грант ажратилди. Табиатиий фанлар ва статистика мутахассисликларига 8288 та грант ажратилди. Умуман олганда, ёшлар орасида ушбу техник йўналишларга қизиқиш жуда фаол бўлиб, сўнгги икки йилда сезиларли даражада ошди, – дейди ҚР Фан ва олий таълим вазирлиги жамоатчилик билан алоқалар бўлими бошлиғи Қарлигаш Қалибекқизи.
Карьера компаси
Бироқ, касб танлашда асосий мотивация анъанавий равишда иш ҳақи миқдори ва зарур бўш иш ўринларининг мавжудлиги ҳисобланади. Вазирлик иш билан таъминлашда ёрдам беришларига ишонтирди:
– Қозоғистонда “Ишчи касблари йили”ни ўтказиш мақсадида ҚР Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги томонидан лойиҳалар ишлаб чиқилмоқда. Хусусан, электрон меҳнат биржаси негизида техник ва касб-ҳунар таълими ташкилотлари битирувчилари учун ишлаб чиқариш амалиётини ташкил этиш, касбий малакасини эътироф этиш марказларини очиш, мактаб ўқувчилари ва талабалар учун етакчи корхоналарда Очиқ эшиклар кунини ўтказиш, Карьера компаси платформасида мактаб ўқувчилари учун касбий йўналиш, шунингдек, ишчилар учун бўш иш ўринлари ярмаркасини ўтказиш, ишчи касблари бўйича касбий стандарт ва ўқув дастурини янгилаш, электрон меҳнат биржаси асосида ишчи касблари учун VR курсларини ишлаб чиқиш ва ишчи касблари учун субсидияланган иш ўринлари сонини ошириш таклиф қилинди, - деб жавоб беришди.
Ишчи мақоми
Ишлаётган мутахассиснинг мақоми ҳам оширилади. Хусусан, бу ишчиларнинг меҳнат ҳуқуқлари ва муносиб меҳнат тамойилини тарғиб қилишга тааллуқлидир. Бундан ташқари, меҳнат муносабатларини декларациялаш механизмини жорий этиш, шунингдек, маслаҳат марказларини очиш мумкин.
Мажлис депутати Асхат Аймағамбетовнинг фикрича, ишчи касблари нуфузини ошириш учун иш ҳақи миқдорини ошириш кифоя.
– Ҳар қандай касб ёшларни қизиқтириши учун, аввало, маошни ошириш керак. Жорий йилнинг ёзида ҳудудларда бўлганимизда мамлакатимизда пайвандчи, кранчи, сантехник, слесарь каби зарур мутахассислар етишмаётганига гувоҳ бўлдик. Чунки уларнинг маоши паст. Ҳозир Мажилис томонидан қабул қилинган қонунчилик базаси бу борадаги ишларни амалга ошириш учун етарлидир. Қонунлар бор, энди биз айтаётган иш ҳақини ошириш масалалари билан ижро этувчи органлар шуғулланиши керак, — дея тушунтирди у.
Ишчи касблар йилининг режаси бир неча ой ичида амалга оширилади. Эслатиб ўтамиз, мамлакатда таълим, тиббиёт, қурилиш, ишлаб чиқариш, транспорт каби соҳаларда ҳам кадрлар етишмайди.
