Ҳудудий ривожланиш ва миграция: нега одамлар шаҳарга кўчиб ўтишни хоҳлашади
ASTANA. Kazinform – Қозоғистонда ички миграция тизимининг назоратсиз ривожланиши йирик шаҳарлар инфратузилмаси зиммасига катта юк бўлмоқда. Давлат раҳбарининг Мурожаатномасида ҳам бу масала кўтарилиб, шаҳар ҳокимликларига миграция юкига тайёргарлик кўриш вазифаси юклатилди. Шу муносабат билан Kazinform мухбири эксперт хулосалари асосида ички миграциянинг шаҳар ривожланишига таъсирини таҳлил қилди.
Йиллик ўсиш - 20,6%
Миллий статистика бюросининг маълумотларига кўра, 2025 йилнинг биринчи ярмида ички миграция 2024 йилнинг шу даврига нисбатан 20,6 фоизга ошган. Ҳудудларлараро миграция ҳисобига аҳоли сонининг энг кўп ўсиши қуйидаги ҳудудларда кузатилган.
Давлат раҳбари Астана шаҳри мисолида миграция оқибатларининг ҳақиқий кўламини кўрсатди. Сўнгги уч йилда пойтахт аҳолиси 250 минг кишига кўпайди. Шулардан ўтган йилнинг ўзида 100 минг киши шаҳарга кўчиб келган.
Расмий хабарга кўра шаҳар аҳолиси 1,5 миллион бўлса-да, инфратузилма ҳар куни 1,9 миллион кишига хизмат кўрсатади. Президентнинг сўзларига кўра, бу қўшимча 400 минг аҳолиси бўлган янги шаҳарни қўшиш билан бир хил юк.
“Мактаб инфратузилмаси ортиқча ишлаган ва яроқсиз ҳолга келган. Ҳар йили 15 тагача мактаб қуриш керак. Клиникалардаги юк жуда катта, жой танқислиги мавжуд. Оқибатда ҳокимлик шаҳарнинг жадал ривожланиши учун шароит яратиш ўрнига ижтимоий харажатларга катта миқдорда маблағ сарфлашга мажбур бўлмоқда. Унинг шаҳар бюджетидаги улуши 60 фоизга етган. Бу вазиятни тўғирлаш учун радикал чоралар кўриш зарур”, — деди Қасим-Жомарт Тоқаев.
Мутахассислар нима дейди?
“Сандж” тадқиқот маркази директори, социолог Жанар Жандосованинг айтишича, Давлат раҳбари миграция масаласини ўз вақтида кўтарган.
“Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг маълумотларига кўра, 2020 йилда АҚШда урбанизация даражаси - 82,5%, Германияда – 77,4%, Японияда – 91,7%, Буюк Британияда – 83,7%, Францияда – 80,7%, Италияда – 70,7% ни ташкил этган. Хитойнинг ўзи 60,3% даражаси билан Қозоғистондан бироз олдинда. Қозоғистонда 2010-2020 йилларда шаҳарлар улуши 20 фоизга ошган, урбанизация даражаси эса 59 фоизни ташкил этган. 2021 йилдан 2025 йилгача бўлган даврда эса бу кўрсаткич 63 фоизга етди”, — деди мутахассис.
Ж. Жандосованинг сўзларига кўра, одамлар йирик мегаполисларга - Астана, Алмати, Чимкентга кўчиб ўтишга мойил. Чунки ривожланиш, даромад олиш ва ишлаш имконияти кўпроқ. Бироқ, бу тенденция ҳудудларнинг ривожланишини секинлаштириши мумкин. Шу боис ҳудудларда янги иш ўринларини яратиш стратегик вазифага айланмоқда.
“Илгари аҳолини жанубдан шимолга кўчириш учун “Меҳнат” дастури амалга оширилган эди. Бироқ, амалиёт шуни кўрсатадики, шимолий ҳудудларда барқарор ва жозибали корхоналарнинг етишмаслиги асосий муаммодир. Кўчиб келган фуқаролар 4-5 ой ишлаб, кейин ойлик камлиги туфайли яна чиқиб кетган ҳолатлар ҳам бўлган”, – дейди социолог.
«Urban Forum Kazakhstan» фонди директори Адил Нурмақов миграция туфайли йирик шаҳарларда инфратузилма, айниқса транспорт тизими ва уй-жой бозори босим остида қолганини таъкидлайди. Унинг сўзларига кўра, миграцияга тўсқинлик қиладиган эмас, унга мослашган ёндашув зарур. Шу билан бирга, совет давридаги режалаштириш мантиқидан қутулиб, яхлит, ҳар томонлама урбанизмга ўтиш керак. Масалан, Берлинда 3,8 миллионга яқин, Токио агломерациясида эса 37 миллионга яқин аҳоли истиқомат қилади. Бироқ бу шаҳарлар аҳоли сонининг кескин ўсишига мослашди, транспорт, уй-жой ва ижтимоий инфратузилмани бир вақтнинг ўзида ривожлантирди.
Нурмақов янги туманларни фақат уй-жой билан тўлдириш хато, деб ҳисоблайди. Шу билан бирга, мактаблар, поликлиникалар, иш ўринлари, дам олиш масканлари, қулай жамоат транспорти масалалари ҳал этилиши керак. Бу - кейинчалик эмас, балки қурилиш босқичида бир вақтнинг ўзида амалга оширилиши керак бўлган жараёндир. Шаҳарларни ихчам, аралаш фойдаланиш, юриш ва велосипед учун қулай қилиш замонавий урбанизм талабидир. Шу билан бирга, ижарага бериладиган уй-жой бозорини ривожлантириш ҳам аҳолининг шаҳарга кўчиб келиши учун муҳим ечим ҳисобланади.
“Мурожаатномада тилга олинган янги ижтимоий-иқтисодий марказлар ташкил этиш ташаббуси мамнуният билан қабул қилинади. Бироқ бу ташаббус ишлаш учун лойиҳаларга айланмаслиги керак. Шундагина улар йирик шаҳарлар билан рақобатлаша оладиган жозибали муҳитга айланади, - деди урбанист.
Миграцияни бошқаришнинг яна бир усули - ҳудудий ривожланишни жадаллаштириш. Сиёсатшунос Асем Қайдарова бунга ижобий мисол сифатида Туркистон вилоятини келтиради. Унинг айтишича, инфратузилма ва иқтисодиётга қаратилган тизимли сиёсат натижасида ҳудудда миграция босими пасайган. Маданият, дам олиш, уй-жой, иш ўринлари бошқа ҳудудларда бир вақтнинг ўзида ҳал этилса, катта шаҳарларга аҳоли оқими секинлашади.
Мутахассисларнинг фикрича, урбанизация - табиий ва нормал жараёндир. Ривожланган мамлакатларда шаҳар аҳолисининг улуши 75-85 фоизга етади. Бироқ, бу қишлоқ ҳаётидан воз кечишни англатмайди. Агар давлат ҳудудларни ривожлантирса, миграция тенг тақсимланади, ҳудудлар орасидаги ижтимоий-иқтисодий тафовут камаяди.
Президент таъкидлаганидек, ҳозирда миграцияни тартибга солишнинг марказий ҳисоб тизими мавжуд эмас. Бу меҳнат бозорини режалаштириш ва бошқаришда қийинчиликлар туғдиради. Шу боис Ҳукумат олдида ягона рақамли тизим яратиш ва ҳудудлар жозибадорлигини оширишга қаратилган мураккаб вазифа турибди.
