Ҳозирда дўмбиранинг ўзгартириш киритилган турлари учун 30 дан ортиқ патентлар берилган
ASTANА. Кazinform - Қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш ва ушбу ҳужжатларни сифатли ишлаб чиқиш, интеллектуал мулк, муаллифлик ҳуқуқи Адлия вазирлигининг ваколатида. “Вазир билан мулоқот” рукни остида вазирлик раҳбари Азамат Есқараев мазкур йўналишларда амалга оширилаётган ишлар ҳақида атрофлича маълумот берди.
- Хайрли кун, Азамат Несипбайули, вақт ажратганингиз учун раҳмат. Биринчи савол – давлат органларининг қонун ижодкорлиги иш режасини амалга ошириш сифатини қандай баҳолайсиз?
- Ҳорманг! Сизга ҳам раҳмат. Давлат органлари томонидан қонун ижодкорлиги фаолиятини амалга ошириш тартиб-қоидаларига, хусусан, унинг изчиллиги, сифати ва муддатларига қўйиладиган талабларга риоя этилиши тегишли қонун ҳужжатларига мувофиқ назорат қилинади.
Шу муносабат билан давлат органлари Ҳукуматнинг қонун ижодкорлиги ишларининг йиллик режасини амалга оширади. Масалан, ўтган йилги режада 32 та қонун лойиҳаси ишлаб чиқилиши белгиланган эди. Шунга кўра, уларнинг барчаси Парламентга таништирилди. Шундай экан, давлат органлари томонидан қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш режасида инобатга олинган ишларни тўлиқ бажарган, дейиш мумкин. Баъзи қонунлар қабул қилинган бўлса, бошқалари эса ўз муддатларига кўра тайёрланмоқда.
Маълумки, қонунлар замон талабига кўра бир жойда турмайди. Бизнинг кундалик ҳаётимиз ўзгармоқда ва биз ҳамма нарсага янгича ёндашувни шакллантиришимиз керак. Шу боис давлат идоралари давлат ва фуқаролар манфаатлари учун зарур бўлган қонунларни қабул қилиш бўйича тизимли иш олиб бормоқда.
Шу билан чекланиб қолмай, Адлия вазирлиги томонидан юридик шахсларнинг ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқиш сифатини ошириш мақсадида Қонун лойиҳаларини ишлаб чиқиш бўйича идоралараро комиссия фаолияти ўзгартирилди. Бу, ўз навбатида, қонун лойиҳаларини тайёрлаш жараёнида лойиҳани ишлаб чиқувчи орган масъулиятини анча қаттиқлаштирди. Бундан буён ишлаб чиқувчилар қонун лойиҳалари тушунчаларини чуқур ишлаб чиқишлари талаб этилади.
Умуман олганда, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва қонун лойиҳаларини тайёрлаш сифатини ошириш, қонун ижодкорлиги фаолиятини режалаштиришни такомиллаштириш чора-тадбирларини кўриш, шунингдек, қонун ости ҳужжатларини ўз вақтида қабул қилишга алоҳида эътибор қаратиш зарур.
Шу билан бирга, қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш бўйича идоралараро комиссиянинг ўрни муҳим, яъни комиссия қонун лойиҳасини сифатли муҳокама қилиш ва якунлаш имконини берувчи яхши филтр ҳисобланади.
– Ҳукуматнинг жорий йилги қонун ижодкорлиги режасига қандай муҳим ҳужжатлар киритилган?
– Қабул қилинган қонунларнинг ҳар бири мамлакатимиз фуқаролари ва бошқа шахслар учун муҳим аҳамиятга эга. Ҳукуматнинг жорий йилги қонун ижодкорлиги ишлари режасида жамият, интеллектуал мулк, коинот, янги рақамли технологиялар ва инновацион фаолиятни ривожлантириш каби долзарб йўналишларда 18 та қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш киритилган. Улардан 3 та қонун лойиҳаси илгари тартибга солинмаган жамоат муносабатларини тартибга солишга қаратилган. Хусусан, сиз эшитган Рақамли кодекс лойиҳаси, “Мақсадли капитал жамғармалари (эндаумент жамғармалар) тўғрисида”ги қонун лойиҳаси.
Масалан, Рақамли кодексни ишлаб чиқиш Давлат раҳбарининг 2023 йил 1 сентябрдаги “Адолатли Қозоғистоннинг иқтисодий йўналиши” номли Қозоғистон халқига Мурожаатномасидан бошланади. У ерда Президент рақамлаштиришнинг асосий тамойилларини тасдиқловчи бутун бир тармоқ ҳужжатини тайёрлаш устида ишлаш бўйича топшириқ берди.
Рақамли кодекснинг қабул қилиниши туфайли рақобатбардош рақамли иқтисодиёт ва Қозоғистон Республикаси фуқаролари манфаатларига жавоб берадиган самарали рақамли ҳукуматни шакллантириш учун зарур меъёрий шарт-шароитларни яратиш мумкин бўлади.
Шунингдек, таълим ва фан соҳасини давр талаблари асосида ривожлантириш, олий таълим муассасаларини барқарор молиялаштиришни таъминлаш мақсадида “Мақсадли жамғармалар (эндаумент жамғармалар) тўғрисида”ги қонун лойиҳаси таклиф этилди.
Шунингдек, касбий зеҳният тести институтининг жорий этилгани ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларда коррупциянинг камайишига хизмат қилмоқда ва аҳоли ишончини оширади. Бу, ўз навбатида, жамоат хавфсизлигини таъминлаш, фуқароларнинг жамоат тартибини таъминлаш жараёнида ҳамкорлигини оширишга ижобий таъсир кўрсатади.
– Қозоқ тилида қонун лойиҳаларини ишлаб чиқиш бўйича Адлия вазирлиги қандай чора-тадбирларни қабул қилмоқда? Қонунни бошидан бошлаб қозоқ тилида ёзиш қандай амалга оширилади?
-Айни пайтда мутахассисларимиз томонидан интеллектуал мулк ва норма ижодкорлигини такомиллаштириш масалаларига бағишланган қонун лойиҳалари давлат тилида ишлаб чиқилмоқда. Бундан ташқари, Адлия вазирлигида Қонун ижодкорлиги фаолияти масалалари бўйича идоралараро комиссия, ишчи гуруҳ мажлислари ва қонун лойиҳаларини муҳокама қилиш мажлислари давлат тилида ўтказилмоқда.
Қолаверса, ҳар қандай қонун лойиҳасида лингвистик экспертизанинг асосий талаби экспертиза давлат тилида олиб борилиши ҳисобланади. Демак, давлат мақомига эга бўлган ҳар қандай ҳужжат биринчи навбатда давлат тилида ишлаб чиқилишига устувор аҳамият берилади. Миллий ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқишда халқаро стандартларга мувофиқлигига эътибор қаратилмоқда.
– Мамлакатимизда интеллектуал мулк объектларини рўйхатга олиш борасида қандай ютуқларга эришилди? Қозоғистонликлар интеллектуал мулк учун патент олишда қанчалик фаол? Фойдали лойиҳаларга берилган патентлар улуши ошдими?
– Барча интеллектуал мулк объектларига мурожаатлар сони йил сайин ортиб бормоқда. Ҳар йили фан ва техниканинг турли соҳаларида ихтироларга 500 га яқин, фойдали моделларга 900 га яқин патентлар берилади.
Эътиборли янгиликлардан бири 2023 йил охирида наслчилик муваффақияти сифатида “Адай” наслдор отига патент берилгани бўлди. Ушбу рўйхатга олиш номи келтирилган от зотини наслдор зот сифатида илмий жиҳатдан таниб олиш ва кўпайтиришга хизмат қилади.
- Муаллифлик ҳуқуқининг бузилиши ҳақида кўп маълумотлар борми? Ўтган йили қанча плагиат иши кўриб чиқилди?
– Ўтган йили Жиноят кодексининг 198-моддаси (муаллифлик ҳуқуқи ва турдош ҳуқуқларни бузиш) билан 5 та жиноят иши қўзғатилган. Ундан олдинги йили 6 та жиноят иши қўзғатилган. Судга муаллифлик ҳуқуқи ва турдош ҳуқуқларга доир 259 та ариза келиб тушди. Шу билан бирга, 2021 ва 2022 йилларга нисбатан мурожаатлар сони камайди.
– Дўмбирани миллий чолғу асбоби сифатида патентлаш керак, деб кўп айтилади. Буни амалга ошириш мумкинми?
– Домбира қозоқ халқининг қадимдан маълум бўлган миллий чолғу асбобларидан бири бўлиб, миллий қадриятга киради. Шундай экан, дўмбира ва бошқа қадимий чолғу асбоблари ихтиро ёки фойдали модел сифатида рўйхатдан ўтиш учун бутун дунё бўйлаб янги ихтиро қилинган бўлиши керак. Шунинг учун мавжуд бўлган таниқли белгилар билан дўмбира учун патент олиш мумкин эмас. Аммо дўмбирага ўзгартиришлар киритилса, яъни электрон дўмбира, дўмбира-синтезаторни ихтиро ёки фойдали модел деб ҳисоблаш ва патент олиш мумкин.
Ҳозирда дўмбиранинг ўзгартирилган турлари учун 30 дан ортиқ патентлар берилган.
- Алмати апортини Қозоғистон бренди сифатида рўйхатдан ўтказиш жараёни якунландими? Бренд сифатида рўйхатдан ўтиш мамлакатимиз учун иқтисодий жиҳатдан фойдали бўладими?
- Алмати шаҳрининг апорти 2023 йилда географик кўрсаткич сифатида рўйхатга олинган. Ушбу рўйхатга олиш Алмати апортига нафақат маҳаллий истеъмолчилар, балки хорижий мамлакатларда ҳам юқори талабга эга бўлиш имконини беради. Юқори машҳурлиги туфайли у бошқа олма турларига нисбатан қўшимча қийматни ўрнатишга ёрдам беради.
Рўйхатга олишнинг асосий афзаллиги - эгасининг рухсатисиз учинчи шахслар томонидан ноқонуний фойдаланишни тақиқлаш ҳуқуқига эга. Бундан ташқари, харидорларга маҳсулотнинг асл келиб чиқиши ва сифати кафолатланади.
